ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 2

Özel eğitime gereksinimi olan bireylerin yetersizlik tür ve dereceleri birbirinden farklılıklar göstermektedir. ÖEHY’nin tanımlar bölümünde özel gereksinimli bireylerin sınıflandırması şu şekildedir: Çok ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olanlar, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olanlar, dil ve konuşma güçlüğü olanlar, duygusal ve davranış bozukluğu olanlar, görme yetersizliği olanlar, hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olanlar, işitme yetersizliği olanlar, orta düzeyde yetersizliği olanlar, ortopedik yetersizliği olanlar, otistikler, özel öğrenme güçlüğü olanlar, serebral parsililer, süreğen hastalığı olanlar ve üstün yetenekli olanlar.

Dünya Sağlık Örgütü ve bu konuda çalışan pek çok uzman yetersizliğe yol açan nedenleri yapısal nedenler ve edinilmiş nedenler olarak iki başlıkta ele almaktadır. Yapısal nedenler; genetik bozukluklar, kalıtsal metabolizma bozuklukları ve kromozom bozuklukları olarak ele alınabilir. Edinilmiş nedenler ise; bebeğin doğum öncesi, doğum sırasındaki ya da sonrasında ya da erken çocukluk döneminde çok değişik nedenlerle beyin gelişimini etkileyen olumsuz durumlara maruz kalması olarak tanımlanabilir.

Dünya’da, özellikle gelişmiş ülkelerde erken müdahale programlarının yanı sıra önlemeye yönelik çalışmalar da yapılmaktadır. Bebek sahibi olmadan önce anne babaya tıbbi ve eğisel hizmetlerin sunulması, annenin hamilelik sırasında kendisinin ve bebeğin sağlığını korumak için rutin testlerini yaptırması birincil önleyici müdahalelere örnek verilebilir. Doğum sonrasında, çocuklarının gelişimsel geriliğinin ya da yetersizliğinin farkına varabilmesi için hastanede gerekli bilgilendirmelerin yapılması, çocuğun durumuyla ilgili bir şüphe hissedildiğinde, tıbbi değerlendirmenin yapılması (yeni doğan taraması) ve hemen ardından eğitsel değerlendirmenin yapılması için aileye bilgi verilmesi akla ilk gelen ikincil önleyici müdahalelerdir. Yetersizliğin tanılanması, bireyin özelliklerine ve gereksinimlerine dayalı erken özel eğitim hizmetlerinin sunulması ise üçüncül önleyici müdahalelerdir.

Erken dönemdeki bakım, yetersizliğin oluşumundan itibaren ilk dönemi (3-6 aylık) içermektedir. Bu dönemde özel gereksinimli çocuğun bakımı hastane ya da rehabilitasyon merkezinde sağlanmaktadır.

Toplum temelli bakım; yaşlı, özel gereksinimli ve süreğen hastalığı olan bireylere yönelik bir hizmet modelidir. Özel gereksinimli bireylere yönelik hizmet dağılımını geliştirmeyi, onlara daha eşit fırsatlar sağlamayı ve özel gereksinimli bireylerin haklarını iyileştirmeyi ve korumayı amaçlayan bir bakım hizmetidir.

Özel gereksinimli birey ve ailesinin sosyal hakların ve mevcut kaynakların kullanılmasına yönelik kişisel ve grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetler psikososyal destek hizmetler kapsamında yer almaktadır.

Topluma yönelik çalışmalar ise, temel olarak toplumun özel eğitimle ve özel gereksinimli bireyler ile ilgili olarak bilinçlendirilmesidir.

2009-2010 öğretim yılının başında 32 ilde “Okulöncesi Dönemde Kaynaştırma Eğitimin Yaygınlaştırılması Projesi” başlatılmış ve kaynaştırma eğitiminden yararlanamayacak düzeyde olan özel gereksinimli çocuklar için özel eğitim okullarında ana sınıflarının açılması hız kazanmıştır.

Aile tepkilerini inceleyen modeller içerisinde en bilineni, üç evreden oluşan aşama modelidir. Birinci evre şok, reddetme, acı çekme ve depresyon aşamalarından; ikinci evre, suçluluk, kızgınlık ve utanç
aşamalarından; üçüncü evre ise pazarlık etme, kabul ve uyum aşamalarından oluşmaktadır.

Araştırmalar ailelerin gereksinimlerini çeşitli şekillerde sınıflandırmışlardır. Bu sınıflandırmalara dayanarak ailelerin gereksinimleri altı ana başlıkta toplanabilir. Bunlar; bilgi-eğitim gereksinimi, duygusal destek gereksinimi, bakım gereksinimi, maddi gereksinim, aile işlevlerine ilişkin gereksinimler ve toplumsallaşma gereksinimidir.

Tüm bireyler gibi özel gereksinimli bireylerin ve ailelerinin toplumun aktif bir üyesi olarak varlıklarını sürdürme hakları vardır. Ancak, toplumunun özel gereksinimli bireylere olumsuz tutumları nedeniyle, çoğu aile çocuklarının bu gereksiniminin karşılanmasında sorunlarla karşılaşmaktadırlar. Özel gereksinimli bireylerin normal gelişim gösteren akranlarıyla bir arada olması, sosyal planlamaların yapılması ve özel gereksinimli bireylerin bir takım ayrıcalıklardan ve hizmetlerden yararlanmasını sağlamada kamuoyu oluşturulması önemlidir. İfade toplumsallaşma gereksiniminden bahsetmektedir.

Pasif dinleme, uzmanın karşısındaki kişiyle göz kontağı kurması, ailenin özelliklerine ilişkin not alması, zaman zaman baş sallayarak görüş birliğini ifade etmesi, gülümsemesi, etkileşimi sürdüren nitelikte yanıtlar vermesi gibi sözel olmayan davranışları içerir

Seyrek rastlanan yetersizlik türleri görme yetersizliği, işitme yetersizliği, ortopedik yetersizlikler ve süreğen hastalıklar, dil ve konuşma güçlüğü, duygusal ve davranışsal bozukluk, öğrenme güçlüğü ve üstün zekalı ve üstün yetenekli bireyleri kapsamaktadır. Zihinsel yetersizlik ve otizm spektrum bozukluğu ise sık rastlanan yetersizlik türleri arasındadır. Doğru cevap C'dir.

Allen ve Codery (2005) bu tür durumlarla karşılaşıldığında, uzmanlara belirli önerilerde
bulunmuşlardır.Bunlar;

• Uzman anne babanın sözünü kesmeden dinlemelidir.
• Uzman tartışmacı, eleştirel ve kendini savunan bir tavır sergilememelidir.
• Uzman aileye yapamayacağı bir konuda söz vermemelidir.
• Anne babalar, herhangi bir konuda konuşurken öfkelendiğinde öğretmen sakinliğini korumalı ve uygun bir şekilde konuşmaya devam etmelidir.
• Anne babalar öfkeliyken gerçek duygularını yansıtmayan sözler ya da cümleler kullanabilirler. Bu nedenle ailenin ifade ettikleri arasından not alınan anahtar ifadeler aile sakinleştiğinde, aileyle paylaşılmalı ve böylece ailenin gerçek duyguları konusunda emin olunmalıdır.
•Uzman, anne babanın kaygılarını gidermek için uygun zamanlarda bireysel görüşmeler planlamalı ve gereksinim duyulan konularda gerekli bilgi sağlamak üzere çaba göstereceğini söylemelidir.

Görme yetersizliği sık rastlanan bir yetersizlik türü değildir. Dünya Sağlık Örgütü, Dünya genelinde yaklaşık 314 milyon kişinin görme yetersizliği olan bireyler olduğunu ve bunların 45 milyonunun da kör olduğunu belirtmektedir. Ülkemizde ise, tüm görme yetersizliğinden etkilenenlerin oranının toplumun %0.15 ile %0.56’sını oluşturduğu tahmin edilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Sosyal hizmet uzmanlarının sorumlulukları arasında; (a) özel gereksinimli çocuğa sahip ailelere yararlanabilecekleri özel eğitim ve diğer hizmetlere ilişkin seçenekler sunma, (b) aileyi yasal hakları ve ilgili toplumsal kaynaklar konularında bilgilendirme, (c) ailede özel gereksinimli bireyin kabul edilmesini sağlama ve ailenin yaşam kalitesini artırmaya yönelik bireysel ve grup çalışmaları yapma, (d) toplumsal bilinçlenmeyi sağlamak amacıyla özel gereksinimli bireyler ve ailelerin katılımının sağlandığı toplumsal boyuttaki çalışmaları planlama olarak sıralanabilir.

"Braille Alfabesi" görme yetersizliği türü için geliştirilmiş ve bu yetersizlikten etkilenmiş bireyler tarafından kullanılmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Bireyin işitme yetersizliğine sahip olabileceğini gösteren bazı belirtiler aşağıda sıralanmıştır:
• Çevresine karşı ilgili görünmeme
• Konuşulduğunda tepki göstermeme
• Annesinin sesini tanımama/ayırt edememe
• Doğrudan iletişim girişimlerine tepki vermeme
• Çok yüksek ya da çok yavaş sesle konuşma
• Söylenilenlerin tekrar edilmesini isteme
• Sözel istekleri anlayamama
• Konuşan kişinin dudaklarına dikkatlice bakma
• Sınırlı sözcük dağarcığına sahip olma
• Derse ve tartışmalara katılmama
• Dil gelişiminde gecikme
• Arkasından seslenildiğinde cevap vermemedir. Doğru cevap C'dir.

"Koklear İmplant" işitme yetersizliği için geliştirilmiş ve o yetersizlikten etkilenen bireyler tarafından kullanılmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Süreğen hastalığı olan öğrenciler %9,7’lik görülme sıklığıyla okullarda en sık karşılaşılan yetersizlik türlerindendir. Doğru cevap D'dir.