ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 18

Türkiye’de otistik özellikler gösteren bireylere sunulan hizmetler gözden geçirildiğinde yetersiz olduğunu söylemek mümkündür. Okullaşma oranlarının çok düşük olduğunu söylemek mümkündür. Kaynaştırma ortamlarında eğitim hizmeti alan otizmli bireylerin sayısı oldukça sınırlıdır. Türkiye’de otizm spektrum bozukluğu tanısı alan bireylere sağlanan eğitim hizmetleri genellikle Milli Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlemekte ve yürütülmektedir.

İşitme yetersizliğinin nedenlerine bakıldığında üçte birinin kalıtsal, üçte birinin çevresel ya da kazanılmış nedenler, üçte birinin ise nedeninin bilinmediği görülmektedir (Akçamete, 2003). İzleyen bölümde nedenler bu başlıklar altında ele alınmıştır. Kalıtsal nedenler: Anne babanın birinden ya da her ikisinden birden geçebilecek bozukluklar olduğu görülmektedir. Kalıtsal faktörler doğuştan ya da içkulakla ilgili olabilir (Akçamete, 2003; Avcıoğlu, 2011). Yani, kalıtsal olarak ortaya çıkan işitme yetersizliğinde yetersizlik her zaman doğuştan görülmeyebilir. Bebekliğin ilk yıllarında ya da daha sonraki dönemlerde kalıtsal nedenlerle işitme yetersizliği görülebilir. Çevresel faktörler: Doğum öncesinde, sırasında ya da sonrasında ortaya çıkan faktörlerdir. Doğum öncesi nedenler daha çok anne adayının hamilelik sırasında maruz kaldığı durumlardan (annenin hamilelik sırasında geçirdiği hastalıklar, enfeksiyonlar, kullanılan ilaçlar, vb) kaynaklanmaktadır. Doğum anı nedenleri arasında bebeğin doğum sırasında oksijensiz kalması, beynine az ya da çok oksijen gitmesi, bebeğin düşük doğum ağırlıklı olması gibi nedenler sıralanabilir. Doğum sonrasında ise, çocuğun geçirmiş olduğu kazalar ve hastalıklar neden olarak belirtilebilir. Özellikle menenjit ve orta kulak iltihapları en sık karşılaşılan ve işitme yetersizliğine neden olan doğum sonrası etmenlerdir. Bu bilgiler ışığında D şıkkı kalıtsal bir nedendir.

Bireyin işitme yetersizliğine sahip olabileceğini gösteren bazı belirtiler aşağıda sıralanmıştır • Çevresine karşı ilgili görünmeme • Konuşulduğunda tepki göstermeme • Annesinin sesini tanımama/ayırt edememe • Doğrudan iletişim girişimlerine tepki vermeme • Çok yüksek ya da çok yavaş sesle konuşma • Söylenilenlerin tekrar edilmesini isteme • Sözel istekleri anlayamama • Konuşan kişinin dudaklarına dikkatlice bakma • Sınırlı sözcük dağarcığına sahip olma • Derse ve tartışmalara katılmama • Dil gelişiminde gecikme • Arkasından seslenildiğinde cevap vermeme Görme yetersizliğinin belirtileri fark edildiğinde, bireyin en kısa sürede bir göz doktoruna giderek tıbbi değerlendirmeden geçmesi sağlanmalıdır. Bu belirtiler şöyle sıralanabilir • Gözlerini sıklıkla ovuşturma ve kaşıma • Gözlerde sulanma ve kızarma • Işıktan rahatsız olma • Sık sık göz kırpma • Çevredeki nesneleri fark edememe • Çevredeki nesnelere çarpma • Çevredeki nesnelerin hareketini takip edememe • Renkleri ayırt edememe • Odaklanmada sorun yaşama vb Sıralanan belirtiler incelendiğinde doğru yanıtın D şıkkı olduğu görülmektedir.

İşitme yetersizliği olan bireyler ülkemizde sadece konuşma eğitimi alanlar, sadece işaret dili kullananlar ve karma eğitimden yararlananlar olarak gruplandırılabilir. Bu doğrultuda doğru yanıt a şıkkıdır

SHÇEK tarafından yetersizliği olan bireylere sağlanan hizmetler ; Aile danışmanlığı ve eğitim hizmetleri Mesleki eğitim ve rehabilitasyon hizmetleri Sosyal rehabilitasyon hizmetleri: Bakım ve rehabilitasyon hizmetleri olarak sırlanmaktadır. Bu doğrultuda doğru yanıt e şıkkıdır

Otizm spektrum bozukluğu alanında ilk kapsamlı eğitim çalışmaları 1960’lı yılların sonunda başlamıştır.

Otizm spektrum bozukluğu sosyal etkileşim sorunları ve sınırlı/yinelenen ilgi ve davranışlarla ya da çoğunlukla olduğu gibi bu sorunların yanı sıra, dil ve iletişim becerilerinde gözlenen sınırlılıklarla ortaya çıkan ileri derecede ve karmaşık bir gelişimsel yetersizlik türüdür.

İşlevsel olmayan düzen ve rutinlere aşırı bağlılık, sınırlı/yinelenen ilgi ve davranış özelliklerinden biridir (Örneğin, okula ya da eve her defasında aynı yoldan gitmek, bazı davranışları hep aynı sırayla gerçekleştirmek, alışılan düzen ya da rutinde ortaya çıkan değişikliklere aşırı tepki göstermek.)

Otistik özellikler gösteren bireylerde görülen çevredeki insanlara karşı ilgisiz davranmak, yalnızlığı tercih ederek kendi ilgileriyle meşgul olmak ya da fiziksel olarak bir arada olunmasına rağmen diğerlerinin çevresinde pasif bir biçimde onlarla etkileşmeden bulunmak gibi özellikler sosyal beceri yetersizlikleri içinde yer alır.

Otistik özellikler gösteren bireylerin eğitimine olabildiğince erken, mümkünse çocuk ya da bebek tanılanır tanılanmaz başlanmalıdır. Daha önce de ifade edildiği gibi, otistik özellikler gösteren bireylerin eğitimine ne kadar erken başlanırsa başarı olasılığı da o kadar artmaktadır. Otistik özellikler gösteren bireylerin eğitiminde yoğun ve kesintisiz bir süreç izlenmelidir. Daha açık ifade etmek gerekirse, otistik özellikler gösteren bireylerin, bu gereksinimleri ortadan kalkıncaya değin ara vermeksizin haftada yaklaşık 20 saat ile 40 arasında bire-bir eğitim hizmetlerinden yararlanması gerekli görülmektedir. Otistik özellikler gösteren birey normal gelişim gösteren akranlarıyla bir arada eğitim almak için hazır duruma gelinceye değin yoğun ve kesintisiz bire-bir öğretim etkinliklerinin sürdürülmesi önerilmektedir. Birey normal gelişim gösteren akranlarıyla bir arada eğitim almak için hazır olduğunda ise, kaynaştırma ortamlarında başka bir deyişle normal gelişim gösteren akranlarıyla bir arada eğitim almaya başlamalıdır. Otizm spektrum bozukluğu alanında gerçekleştirilen eğitim çalışmalarının başarılı olabilmesinin bir diğer koşulu da sunulan hizmetlerin otizm spektrum bozukluğunun temel yetersizlik alanlarına odaklanmasıdır. Bir başka deyişle, otistik özellikler gösteren bireylere uygulanan öğretim programlarında, sosyal etkileşim ve iletişim alanlarındaki yetersizliklerden kaynaklanan sorunlar ile sınırlı/yinelenen ilgi ve davranışların neden olduğu sorunların ortadan kaldırılmasına yönelik etkinliklere öncelikle ve yoğunlukla yer verilmelidir.

Güdülenme: Zihinsel yetersizlik gösteren bireyler yaşamları boyunca yinelenen başarısızlık deneyimleri sonucunda öğrenme ve problem çözme konusunda isteksiz hale gelebilmektedir. Yinelenen başarısızlık deneyimleri bireylerin kendilerine ilişkin beklentilerini olumsuzlaştırabilmekte ve özgüvenlerini zedeleyebilmektedir. Kimi zaman geçmiş yaşantılardaki başarısızlıkları, kimi zaman da çevredeki insanların sorunları onların yerine çözme eğilimleri zihinsel yetersizlik gösteren bireylerde sorunların çözümü için başkalarına bağımlılık gelişmesine neden olabilmektedir. Güdülenmeye ilişkin sorunların zihinsel yetersizliğin kendine has bir özelliği olmaktan çok yinelenen başarısızlıklar ve diğerlerinden gelen yardıma bağımlılık sonucu ortaya çıkan sorunlar olduğu düşünülebilir. Bütün bunlardan hareketle, zihinsel yetersizlik gösteren bireylere yönelik programlarda bu bireylerin başkalarına bağımlılık göstermeden kendi sorunlarını çözme alışkanlıkları geliştirmeleri için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.

Zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin yaklaşık %85’ini hafif derece zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin, yaklaşık %10’unu ortada derecede zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin, yaklaşık %3-%4’ünü ağır derecede zihinsel yetersizli!i olan bireylerin ve yaklaşık %1-%2’sini ise çok ileri derecede zihinsel yetersizli!i olan bireylerin oluşturduğu düşünülmektedir.

Genel Eğitim Sınıfı (Normal Gelişim Gösteren Akranların Devam Ettiği Sınıf): Zihinsel yetersizlik gösteren bireyin normal gelişim gösteren akranlarıyla aynı sınıfa devam ettiği eğitsel düzenleme biçimidir. Gereksinim duyulduğunda genel eğitim sınıfına devam eden zihinsel yetersizlik gösteren bireyin eğitim hizmetlerinden daha etkili bir şekilde yararlanabilmesi için müfredatta değişiklikler yapmak, eğitsel araç-gereçlerde uyarlamalar yapmak, öğretmenle danışmanlık çalışmasına yer vermek gibi bazı önlemler alınabilir. Kaynak Oda: Bireyin normal gelişim gösteren akranları arasından ayrıldığı yönetsel düzenlemelerin en az sınırlayıcı olanıdır. Bu uygulamada öğrencinin bireysel gereksinimlerinin daha iyi karşılanabilmesi için genel eğitim sınıfıyla aynı okulda bulunan bir ortamda bire-bir eğitim ya da küçük grup düzenlemesiyle öğretim çalışmaları yapılır. Birey yalnızca bu öğretim çalışmalarına katılmak için normal gelişim gösteren akranlarının devam ettiği sınıftan sınırlı sürelerle ayrılır. Özel Eğitim Sınıfı: Özel gereksinimli öğrencilerin devam ettiği; ancak, genel eğitim okulları bünyesinde bulunan ayrı sınıflardır. Özel eğitim sınıfları genellikle normal gelişim gösteren bireyler için hazırlanmış olan müfredata uyum sağlamakta güçlük çeken bireyler için oluşturulmaktadır. Özel eğitim sınıfı uygulamaları tam zamanlı özel sınıf ve yarım zamanlı özel sınıf uygulaması biçiminde ikiye ayrılabilir. Tam zamanlı özel sınıf uygulamasında öğrenci okuldaki zamanının tümünü özel eğitim sınıfında geçirirken yarım zamanlı özel sınıf uygulamasında birey bazı derslerde normal gelişim gösteren akranlarıyla aynı ortamları paylaşabilir. Özel Eğitim Okulu: Özel eğitim okulları zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin normal gelişim gösteren akranlarından ayrıldığı eğitim ortamlarıdır. Bu seçenek bireyin zihinsel yetersizliği normal gelişim gösteren akranlarıyla aynı okullardan yararlanmasına engel olacak düzeyde olduğunda tercih edilmektedir. Türkiye’de çok yaygın olmamakla birlikte, zihinsel yetersizlik gösteren bireylerin devam ettiği ayrı özel eğitim okullarından bazıları yatılı eğitim hizmeti de verebilmektedir. Bu kurumlar zihinsel yetersizlik gösteren bazı bireyler için bakım evi işlevi de görebilmektedir. Evde Sürdürülen Eğitim: Kaza, kronik hastalık ya da ileri düzey sağlık sorunları gibi nedenlerle okula devam edemeyen öğrenciler için sağlanan özel eğitim hizmetleridir. Türkiye’de yaygın bir uygulama şekli değildir.

Sosyal hizmet mesleğinin temel amacı, sosyal hizmet uygulamasından yararlanmak isteyen birey ya da ailelerin sosyal işlevselliğini artırmaktır. Bu birey ya da aileler, kendilerinden ya da içinde bulundukları koşullardan kaynaklanan herhangi bir nedenle normal hizmetlerle ihtiyacı karşılanmayan, bunun için farklı hizmetlere ihtiyaç duyan kişi, grup ve ailelerdir. Bu amaçla sosyal hizmet uzmanları, sosyal kişisel çalışmalar, sosyal grup çalışmaları yürütür. Yetersizliği olan birey ya da ailelerin bilinçlendirilmesi, toplumsal kaynaklardan haberdar olmaları, bu kaynakların etkin ve verimli biçimde kullanımı vb. konularda aktif görevleri vardır. Sosyal hizmet uzmanlarının yetersizliği olan bireylerin günlük yaşamlarını düzenleme, iş ve meslek edinmeleri konusunda yönlendirme, aile yaşantılarını düzenleneme gibi rolleri yerine getirmeleri beklenir.

Genetik bozukluklar

Vineland uyum davranış ölçeği erken çocukluk döneminde kullanılan bir test değildir.

Geç dönemdeki bakım, özel gereksinimli bireyin bebeklik döneminden yaşamının sonuna kadar sürecek rehabilitasyon bakım hizmeti olarak düşünülebilir. Geç dönemdeki bakım, özel gereksinimli bireyin tıbbi yönden takibi ve gerektiğinde yatırılarak değerlendirilmesi hizmetlerini kapsadığı gibi, bireye sosyal ve psikolojik destek sunma gibi hizmetleri de kapsamaktadır.

Psikolojik danışma hizmetleri

Kurumsal bakım

Ekolojik model olarak isimlendiren bu model, aile üzerinde etkili olan farklı düzeyde dört sistemi içermektedir. Bu sistemler: mikrosistem, mezosistem, ekosistem, ve makrosistemdir. Mikrosistem, aile üyelerinin özelliklerini temel almaktadır. Çocuk üzerinde etkisi olan birincil kişilerin yer aldığı sistemdir.