ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 13

Bireyin geçirdiği bir hastalık sonrasında gözlerinde hasar oluşması zedelenme, bu nedenle görme kaybı yaşaması yetersizlik ve işine devam edememesi ise engel kavramlarına örnektir.

Yetersizliğe neden olan etmenler yapısal nedenler, edinilmiş nedenler ve çevresel nedenler olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Yapısal nedenler genetik bozukluklar, kalıtsal metabolizma bozuklukları ve kromozom bozuklukları içermektedir. Down sendromu da kromozal bir bozukluktur.

Özel eğitimde öğretim sürecini genel eğitimden ayıran dört önemli özellik: a) özel eğitimin kapsamı, b) özel eğitimin içeriği, c) içeriğin nasıl ve nerede öğretileceğinin planlanamsı ve d) öğretimin değerlendirilmesidir.

Özel eğitim kapsamında özel gereksinimli bireylere sunulan bakım hizmetleri erken dönem ve geç dönme bakım hizmetleri olarak ikiye ayrılır. Geç dönem bakım hizmetleri ise kurumsal bakım ve toplumsal bakım hizmetleri olarak ikiye ayrılır.

Görme yetersizliğinin nedenleri yapısal yetersizlik (doğum öncesinde meydana gelebileceği gibi doğumdan sonraki yaşlarda da oluşabilir), katarakt, kırılma hataları (miyop, hipermetrop, astigmat) ve kortikal görme yetersizliğidir (beyindeki görme merkezinin çalışmamasından dolayı beyne iletilen uyaranların istenilen şekilde algılanmamasıyla oluşur).

Bireyin işitme yetersizliğine sahip olabileceğini gösteren bazı belirtiler; çevresine karşı ilgili görünmeme, konuşulduğunda tepki göstermeme, annesinin sesini tanımama/ayırt edememe, doğrudan iletişim girişimlerine tepki vermeme, çok yüksek ya da çok yavaş sesle konuşma, söylenilenlerin tekrar edilmesini isteme, sözel istekleri anlayamama, konuşan kişinin dudaklarına dikkatlice bakma, sınırlı sözcük dağarcığına sahip olma, derse ve tartışmalara katılmama, dil gelişiminde gecikme, arkasından seslenildiğinde cevap vermemedir.

Dil ve konuşma güçlükleri yaşayan çocukların davranışları; sorulara uygun cevaplar verememe, sözlü olarak sunulan bilgiyi kullanamama, sözlü yönergeleri takip edememe, nitelik, sıralama, karşılaştırma bildiren kavramları anlamada zorlanma, karmaşık cümleleri anlamada zorlanma, dil bilgisi kurallarını yanlış kullanma, bir konudan başka bir konuya atlama, sözcük dağarcıklarında sınırlılık, konuşurken doğru sözcüğü bulmada zorlanma, soru sormaktan çekinme, hangi soruyu soracağını, soruyu nasıl soracağını bilememe, konuşurken aynı bilgiyi defalarca tekrarlama ve konuşurken karşılarındakilere yeterli bilgiyi aktaramama gibi davranışlar olabilir. Bu durumda “sözcük dağarcığında sınırlılık” hem işitme yetersizliğine hem de dil ve konuşma güçlüğüne sahip olan bir çocuğun davranışlarından biri olabilir.

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre işitme yetersizliği olan bireylerin genel nüfustaki oranı %0.6’dır. Dünya’da dil ve konuşma güçlüğünün okul yaşındaki çocuklar arasında görülme sıklığının %5 civarında olduğu bilinmektedir. Üstün zekalı ve üstün yetenekli öğrenciler dünyada ve ülkemizde genel nüfusun %2’sini oluşturmaktadır.

Serebral palsi, okul çağı çocuklarında en sık karşılaşılan fiziksel yetersizliklerdendir. Serebral palsi istemli hareketlerde ve vücut duruşunda yaşanan bozukluklar olarak tanımlanabilir.

Çocukluk Çağı Romatizması (Juvenil romatoid artrit-JRA), eklemlerde iltihapların meydana gelmesine neden olan bir hastalıktır. Kızlarda erkeklere oranla 4-5 kat daha fazla görülmektedir.

Duygusal ve davranışsal bozukluk heterojen bir gruptan oluştuğu ve birçok yetersizlikle birlikte görüldüğü için nedenlerinin belirtilmesi oldukça güçtür.

Duygusal ve davranışsal bozukluğu olan bireylerin çevresinde olan ailesi, öğretmenleri ve akranlarına şu öneriler sunulabilir: bireyin çevresinde olumlu bir atmosfer oluşturma, bireyin sosyal ve akademik yeterliliğini destekleme, olumlu davranışları için somut pekiştireçler (ödüller) kullanma, bireyin olumsuz davranışlarını görmezden gelme ve yönlendirme, bireye planlı olarak sosyal beceri öğretimi yapmadır. Konuların küçük parçalara bölünerek öğretilmesi ise öğrenme güçlüğü olan bireyler için yapılan önerilerdendir.

Yetersizliği olan bireylerin sosyal yaşama katılımını artırmak amacıyla düzenlenen sanatsal ve sportif etkinliklere sosyal rehabilitasyon hizmetleri denir.

Sosyal hizmet uzmanının görevlerine baktığımızda çok çeşitli görevler üstlendiğini görmek mümkündür. Bunları sıraladığımızda bazıları şöyle görülebilir:

Görme yetersizliğinin belirtileri; Gözlerini sıklıkla ovuşturma ve kaşıma, gözlerde sulanma ve kızarma, ışıktan rahatsız olma, sık sık göz kırpma, çevredeki nesneleri fark edememe, çevredeki nesnelere çarpma, çevredeki nesnelerin hareketini takip edememe, renkleri ayırt edememe ve odaklanmada sorun yaşaması durumlardır.

Görme yetersizliğinin belirtileri; Gözlerini sıklıkla ovuşturma ve kaşıma, gözlerde sulanma ve kızarma, ışıktan rahatsız olma, sık sık göz kırpma, çevredeki nesneleri fark edememe, çevredeki nesnelere çarpma, çevredeki nesnelerin hareketini takip edememe, renkleri ayırt edememe ve odaklanmada sorun yaşaması durumlardır.

Süreğen hastalıklar, serebral palsi, spina bifida, kas hastalıkları, omurilik yaralanmaları, epilepsi, şeker hastalığı, astım, çocukluk çağı romatizması, AIDS ve kanserdir.

Dil ve konuşma güçlüğü olan bireylerin özellikleri; Sorulara uygun cevaplar verememe, sözlü olarak sunulan bilgiyi kullanamama, sözlü yönergeleri takip edememe, nitelik, sıralama, karşılaştırma bildiren kavramları anlamada zorlanma, karmaşık cümleleri anlamada zorlanma, dil bilgisi kurallarını yanlış kullanma, bir konudan başka bir konuya atlama, sözcük dağarcıklarında sınırlılık, konuşurken doğru sözcüğü bulmada zorlanma, soru sormaktan çekinme, hangi soruyu soracağını, soruyu nasıl soracağını bilememe, konuşurken aynı bilgiyi defalarca tekrarlama ve konuşurken karşılarındakilere yeterli bilgiyi aktaramamadır.

Afazi, inme, tümör hasarına bağlı olarak meydana gelen kişinin konuşma, algılama, okuma-yazma yeteneklerinin bozulmasıdır. Kognitif iletişim bozukluğu, demans, beyin hasarı ve kafa travması gibi nörolojik bozukluklar nedeniyle kişinin hafıza, problem çözme ve dikkat becerilerinin günlük sosyal etkileşimlerini bozmasıdır. Yutma bozukluğu ise, yutma işlevi sırasında yiyeceğin ağız boşluğundan mideye geçişinde gecikme, engelleme, yiyeceğin geniz boşluğuna ya da nefes borusuna kaçmasıdır. Kekemelik de yetişkinlerde ani korkular, kazalar gibi nedenlerle ortaya çıkabilen bir konuşma bozukluğudur.

Duygusal ve davranışsal bozukluğu olan bireylerin çevresinde olan ailesi, öğretmenleri ve akranlarına şu öneriler sunulabilir: bireyin çevresinde olumlu bir atmosfer oluşturma, bireyin sosyal ve akademik yeterliliğini destekleme, olumlu davranışları için somut pekiştireçler (ödüller) kullanma, bireyin olumsuz davranışlarını görmezden gelme ve yönlendirme ve bireye planlı olarak sosyal beceri öğretimi yapma.

Öğrenme güçlüğünün nedeni kesin olarak bilinmemekle birlikte etki eden faktörler organik nedenler, genetik nedenler, çevresel nedenler ve biyokimyasal nedenler olarak dört grupta toplanabilir. Organik nedenler beynin ölçüsündeki ve işleyişindeki farklılıklarla kendini göstermektedir. Genetik nedenlerin öğrenme güçlüğünde kesin bir neden olduğu henüz tam olarak kanıtlanmamıştır. Ancak bazı bulgular örneğin okumada güçlük yaşayan annelerin çocuklarında da okumada güçlükler görüldüğü yönündedir. Bunların yanı sıra, çevresel nedenler de öğrenme güçlüğü üzerinde etkili olabilmektedir. Özellikle de nitelikli olmayan eğitimin öğrenme güçlüğünü tetiklediği bilinmektedir. Bir diğer neden olarak belirtilen biyokimyasal bozukluklar ise boyalı yiyeceklere, tatlandırıcılara olan alerjileri ve vitamin eksikliklerini içermektedir.