ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER VE BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 10

Özel eğitimi öğretim biçimi olarak ele aldığımızda, onu genel eğitimden farklı kılan dört önemli özelliği karşımıza çıkmaktadır. Bu özellikler özel eğitimin kapsamı, özel eğitimin içeriği (ne öğretmeyi hedeflediği), bu hedeflerin nasıl ve nerede öğretileceğinin planlanmasını ve değerlendirmeyi kapsar.

Özel gereksinimli bireylere ve ailesine eğitim, sağlık ve bakım hizmetlerinin koordineli ve eşgüdümlü sunumunda en fazla sorumluluk üstlenen meslek elemanı sosyal hizmet uzmanıdır. Sosyal hizmet uzmanları, anne babanın özel gereksinimli bireyin özrünü, mevcut durumunu ve yerleştirildiği ortamı kabullenmesi açısından aileyi yönlendirir ve bu anlamda toplumda sağlanan hizmetlerden yararlanmasını sağlar. Ayrıca, aileleri sosyal haklar ve var olan kaynaklar konusunda bilgilendirir, çocuğunun eğitim gereksinimlerinin karşılanması, sosyal yaşama katılabilmesi için kurumlar arası eşgüdümün sağlanması konularında girişimde bulunur.

Özel gereksinimli bireyler, eğitim yaşantıları boyunca çeşitli destek hizmetlere gereksinim duymaktadırlar. Bu hizmetlere ilişkili hizmetler ya da ek hizmetler denilmektedir. Özel gereksinimli bireylerin gereksinimleri doğrultusunda sunulabilecek eğitim ve ilişkili hizmet olasılıkları çok çeşitlenebilmektedir.

Özel gereksinimli bireylerin gereksinimleri doğrultusunda sunulabilecek eğitim ve ilişkili hizmet olasılıkları çok çeşitlenebilmektedir. İlişkili hizmetlere örnek olarak konuşma terapisi, psikolojik destek ve sosyal çalışma alanları gösterilebilir. Özel eğitimde diğer önemli destek hizmet alanı ise ailelere sunulan destek hizmetleridir.

1997 yılında çıkarılan 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’de erken eğitim, erken çocukluk eğitimi dönemini, “0-36” ay arasındaki çocukları, kapsayan eğitim hizmetleri olarak tanımlanmıştır.

SHÇEK tarafından verilen kurum bakım hizmetleri üç farklı kurumda hizmet vermektedir. Bu kurumlardan ilkinde, Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri’nde, yatılı olarak özel gereksinimli bireylerin bakım ve rehabilitasyonuna yönelik hizmetler verilmektedir. Diğer bir kurum bakım hizmeti olan Aile Danışma ve Rehabilitasyon Merkezleri’nde, gündüzlü olarak hizmet verilmekte ve bu merkezlerde özel gereksinimli bireylere bakım ve rehabilitasyon hizmeti sunulmakta ve özel gereksinimli bireye sahip ailelerin ve annelerin bakım yükünün hafifletilmesi yönünde çalışmalar yapılmaktadır. Son olarak, Özel Bakım Merkezleri’nde Bakımevi Hizmeti, bakıma gereksinim duyan özel gereksinimli bireyin kendisinin ya da aile üyelerinin talebi doğrultusunda bakım hizmeti özel bakım merkezlerinde de gerçekleştirebilecektir.

Aile Danışma ve Rehabilitasyon Merkezleri’nde, gündüzlü olarak hizmet verilmekte ve bu merkezlerde özel gereksinimli bireylere bakım ve rehabilitasyon hizmeti sunulmakta ve özel gereksinimli bireye sahip ailelerin ve annelerin bakım yükünün hafifletilmesi yönünde çalışmalar yapılmaktadır.

Özel eğitim sınıfları, genel eğitim okullarının ya da özel eğitim okullarının bünyesinde açılan belirli bir yetersizlik grubundaki (görme, işitme, zihinsel yetersizlik gibi) öğrencilerin birlikte eğitim gördükleri sınıflardır. Bu sınıfların bazılarında ilköğretim programları, bazılarında ise farklı eğitim programları uygulanmaktadır. Sınıf mevcutları en fazla 10 öğrencidir.

Risk taşıma, hali hazırda herhangi bir yetersizliği belirlenemeyen, ancak ileride yetersizlik gösterme olasılığı normalde beklenenden daha fazla olan çocukları ifade etmektedir. Bu terim ayrıca öğrenme, sosyalleşme ve olgunlaşma güçlükleri nedeniyle genel eğitim sınıflarında akademik başarısızlık yaşayan ya da özel eğitim alma riski bulunan çocuklar için de kullanılmaktadır.

Risk taşıma, halihazırda herhangi bir yetersizliği belirlenemeyen, ancak ileride yetersizlik gösterme olasılığı normalde beklenenden daha fazla olan çocukları ifade etmektedir. Bu terim ayrıca öğrenme, sosyalleşme ve olgunlaşma güçlükleri nedeniyle genel eğitim sınıflarında akademik başarısızlık yaşayan ya da özel eğitim alma riski bulunan çocuklar için de kullanılmaktadır.

Özel eğitime gereksinimi olan bireylerin yetersizlik tür ve dereceleri birbirinden farklılıklar göstermektedir. ÖEHY’nin tanımlar bölümünde özel gereksinimli bireylerin sınıflandırması şu şekildedir: Çok ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olanlar, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olanlar, dil ve konuşma güçlüğü olanlar, duygusal ve davranış bozukluğu olanlar, görme yetersizliği olanlar, hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olanlar, işitme yetersizliği olanlar, orta düzeyde yetersizliği olanlar, ortopedik yetersizliği olanlar, otistikler, özel öğrenme güçlüğü olanlar, serebral parsililer, süreğen hastalığı olanlar ve üstün yetenekli olanlar.

Son 50 yıldır tüm dünyada insan hakları ve demokrasi alanında yaşanan gelişmeler özel gereksinimli bireylerin normal gelişim gösteren akranlarından ayrılmadan, normal eğitim sınıflarında eğitim alması temeline dayanan kaynaştırma eğitimi uygulamalarının yaygınlaşmasına neden olmuştur.

Erken dönemdeki bakım, yetersizliğin oluşumundan itibaren ilk dönemi (3-6 aylık) içermektedir. Bu dönemde özel gereksinimli çocuğun bakımı hastane ya da rehabilitasyon merkezinde sağlanmaktadır.

Toplum temelli bakım; yaşlı, özel gereksinimli ve süreğen hastalığı olan bireylere yönelik bir hizmet modelidir. Özel gereksinimli bireylere yönelik hizmet dağılımını geliştirmeyi, onlara daha eşit fırsatlar sağlamayı ve özel gereksinimli bireylerin haklarını iyileştirmeyi ve korumayı amaçlayan bir bakım hizmetidir.

Özel gereksinimli birey ve ailesinin sosyal hakların ve mevcut kaynakların kullanılmasına yönelik kişisel ve grup çalışması yöntemiyle verilecek hizmetler psikososyal destek hizmetler kapsamında yer almaktadır.

Topluma yönelik çalışmalar ise, temel olarak toplumun özel eğitimle ve özel gereksinimli bireyler ile ilgili olarak bilinçlendirilmesidir.

Erken çocukluk döneminde, değerlendirmeye yönelik kullanılan testler, gelişmiş ülkelerdeki testler ile benzerlik göstermektedir. En sık kullanılan testler arasında, Bailey Bebek Gelişim Envanteri, Dnver II Gelişimsel Tarama Testi, Ankara Gelişim Tarama Envanteri, Küçük Adımlar Erken Eğitim Programı Geliştirme Becerileri Envanteri ve Prtage Kontrol Listesi yer almaktadır.

Ailelerle çalışan uzmanların iletişim becerilerinin yeterlilik düzeyi, aşileleri daha iyi anlamalarına ve gereksinim duydukları desteklerin belirlenmesi ve bu desteklerin sunulmasına ilişkin süreçlerin daha sağlıklı olarak ilerlemesini sağlamaktadır.

Ailelerin bu aşamaları atlatabilmeleri için, aileye öncelikle geçiş hızları arası farkların olduğu ve benzer sorunları başka ailelerinde yaşadığı anlatılmalıdır. Bu anlamda aile içi ve dışı desteklerin düzenli olarfak sunulması önem taşımaktadır.