ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER İÇİN AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİ

Terörizm ve savaş insan eliyle ortaya çıkan durumlardır. Soruda yer alan diğer unsurlar doğal afetler arasında yer alır. Yanıt B şıkkıdır.

Uluslararası istatistiklere göre özel gereksinimli bireyler afetler karşısında diğer bireylere kıyasla 2-4 Kat daha fazla zarar görmektedir. Yanıt C şıkkıdır.

Sorudakine benzer duyusal hassasiyetleri diğer gruplara kıyasla daha fazla gösterme olasılığı olan bireyler otizm spektrum bozukluğu olan bireylerdir.

Güvenlik dosyası oluşturma, güvenlik amaçlı yardımcı teknoloji sistemleri kullanımı, yangın, sel, deprem ve diğer acil durumlar için uygulama yönergeleri oluşturma, özel gereksinimli bireylerden sorumlu alternatif kişiler belirlemek, ayrıca yüzme öğrenme ve su güvenliği sağlama özel gereksinimli bireylerde afet öncesi güvenlik planlamaları sırasında yapılması gerekenler arasında yer alır. Yanıt E şıkkıdır.

Soruda yer verilen kişilerin tamamı özel gereksinimli bireylerden sorumlu alternatif kişiler arasında yer alabilir? Yanıt D şıkkıdır.

Yerinde sığınma, özel gereksinimli bireyin varolduğu noktayı terk etmemesi ve afetten korunma sürecini burada geçirmesi anlamına gelmektedir. Örneğin, özel gereksinimli bireyin ailesi/bakıcıları, Kimyasal, Biyolojik, Nükleer ve Radyolojik (KBNR) tehlikelerde, şiddetli fırtına, ani patlama sesi duyulduğunda veya silahlı saldırı anlarında evin ya da bulundukları binanın bir odasını sığınak olarak belirleyebilirler.

İşitme yetersizliği olan bireyler için afet ve acil durum planlamalarında kullanılacak risk-iletişim mesajları, duyurular ve uyarılar işitsel olmayacak şekilde görsel desteklere dayalı olarak hazırlanmalıdır. Yanıt B şıkkıdır.

Otizm spektrum bozukluğu ise, sosyal iletişim sorunları ve sınırlı/tekrarlayıcı davranışlar sergileme ile kendini gösteren, yaşam boyu süren bir nörogelişimsel bozukluktur. Yanıt D şıkkıdır.

Otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin yaklaşık yüzde 80'inde zihinsel yetersizlik görülür. Yanıt E şıkkıdır.

Dışlanma, bilgi erişimi sorunları, sağlık hizmetlerinin aksaması, sosyal destek ağlarının çökmesi, hassas sağlık durumları ve  fiziksel engeller özel gereksinimli bireylerin afetlerde sağlık hizmetlerine ulaşımı konusunda ortaya çıkabilecek riskler arasında yer alır.

Afet ve acil durumlar beraberinde özel gereksinimli bireyler için sağlık hizmetleriyle ilgili ciddi risk- ler oluşturabilmektedir. Bu riskler şöyle sıralanabilir:

Dışlanma: Uygun olmayan afet yönetimi politikaları ve uygulamaları nedeniyle, özel gereksinimli bireylerin afet planlamalarına dahil edilmemesi, bu bireylerin ve ailelerinin toplumdan dışlanmasına ve toplum sağlığı uygulamalarından yeterince yararlanamamalarına neden olabilmektedir.

Görme yetersizliği olan bireyler, görsel mesajları algılama ve yabancı çevreyi görsel olarak değerlen- dirme yeteneklerinin sınırlı olması nedeniyle afet ve acil durum anlarında savunmasız kalabilirler. Özellikle eğitim almamış 18 yaş ve üstündeki yetişkinlerin yaklaşık yüzde 10’u, yetersizlikten etkilenmeyen sınırlı görme kapasitesini kullanamamakta ya da kabartma alfabe gibi yardımcı teknolojileri etkin kullanamamaktadır. Dolayısıyla bu tür sınırlılıkları olan bireyler el sinyalleri, renkli ve yanıp sönen ışıklar gibi görsel ipucu ve uyarıları farkedemeyebilirler.

Zihin yetersizliği ve otizm spektrum bozukluğu olan bireyler, ailelerinden/bakıcılarından ayrı kaldıklarında ya da başka bireylerle bir arada oldukları sığınak gibi toplu yaşanan ortamlarda daha savunmasız hale gelmektedirler. Bu gibi hallerde, bireyler bağımlı oldukları insanlardan uzak kaldıklarında veya yetişkin gözetimi altında bulundurulmadıklarında istismara açık hale gelebilmektedirler. Bu nedenle zihin yetersizliği ve otizm spektrum bozukluğu olan bireylere acil durum ve güvenlik becerilerinin öğretimi önem kazanmaktadır.

Afet ve acil durum anlarında risk-iletişim mesajlarının kolayca anlaşılmasını sağlamak, mesaja konu olan eylemlerin (örneğin sık sık ellerin yıkanması, bir bölgenin boşaltılması) gerçekleştirilmesi olasılığını artıracaktır. Ayrıca etkili iletişim kurma, gereksiz tıbbi değerlendirmelerden kaçınma ve işlevsel işbirliği kurma gibi nedenlerle ilkyardım personelinin zaman kazanmasını sağlayacaktır.

Özellikle otizm spektrum bozukluğu olan bireyler görsel uyaranlara diğer uyaranlardan daha fazla tepki gösterip bu uyaranları daha iyi anlayabilirler. Bu bireylerden herhangi bir eylemi (örneğin, otur, kalk, gel, git, bekle) gerçekleştirmeleri istenirken, sözel ifadenin yanısıra yapılması istenen eylemle ilgili jest ve işaretlerin kullanımı daha yararlı olabilir. Bu tür mesajlara ilişkin resimli uyarı kartları, kullanım kolaylığı sağlaması açısından acil durum personeli tarafından hazırlanabilir. Burada dikkat edilecek noktalar ise şunlardır:

Her resimli kart yalnızca tek bir mesaj içermelidir.

Resimli kartlar mümkün olduğunca sade ve anlaşılır olmalıdır

Resimli kartlar taşınamayacak kadar büyük veya görünmeyecek kadar küçük olmamalıdır.

Uyarı amaçlı olarak sık bilinen işaretler (örneğin; ünlem işareti) kullanılmalıdır.

Resimli kartlar uyarı konusuna ilişkin resim ve yazı içermelidir.

Afet ve acil durum sağlık planlamalarının temel amacı halk sağlını korumak ve afet durumun- dan etkilenen bireyleri hızla sağlıklarına kavuşturmaktır.

Özel gereksinimli bireyler için yerinde sığınma uygulamalarına ilişkin yapılacak planlamalarda acil durum planlamacılarının aşağıdaki soruları yanıtlaması yararlı olacaktır:

a) Özel gereksinimli bireyin yaşadığı yer, bina ve konum olarak yerinde sığınma için uygun mu?

b) Afet ve acil durum hallerinde yerinde sığınma kararı verildikten sonra bina ve çevresi acil durum ekipleri tarafından nasıl kontrol edilecek?

c) Acil durum hallerinde özel gereksinimli birey ve ailesinin/bakıcılarının ne tür gereksinimleri olabilir?

d) Yerinde sığınma kararı verilen bina gereksinim duyulan malzemelerin temin ve korunması için uygun mu?

e) Yerinde sığınma kararı verilen bina özel gereksinimli bireylere sunulacak acil yardım hizmetleri için uygun mu?

Özel gereksinimli bireylerin acil durum anlarında tahliye edilmesini kolaylaştırmak için önerilebi- leceklerden bazıları şunlardır:

a)  Kişisel yönlendirmeye ve korunmaya gereksinim duyan, ailelerine ya da destek kuruluşlarına ulaşamayan zihinsel yetersizliği olan bireyler ve otizmli bireylere mutlaka destek ve koruma hizmetleri sunulmalıdır.

b)  Özel gereksinimli bireylerin hangi uyarılara nasıl cevap vereceklerini ve nereye gideceklerini bildiklerinden emin olmak için sık sık tatbikatlar yapılmalıdır.

c)  Alarm sistemleri, işitme yetersizliği gösteren bireyler için görsel sinyaller ve görme yetersizliği olan bireyler için sesli sinyaller ile donatılmalıdır.

Özel gereksinimli bireyler acil durum anlarında, yetersizliklere sahip olmaları nedeniyle hemen hastaneye taşınmamalıdır. Triyaj kararları, yetersizlik durumu ve hastalık arasında doğru ayrımı yaparak sağlık kurumlarına bildirilmesi için çok önemlidir. 

Triyaj: Acil yardım birimine başvuran bireylerin, hastalık veya yaralanmalarının şiddetinin tanımlanması ve yaşam risklerinin düzeyine göre sınıflanması işlemidir.

ABD’de özel gereksinimli bireylere ve afet durumlarına ilişkin yapılan araştırma sonuçları, dünyanın afet görülme sıklığı en fazla bölgelerinden birinde, nüfusun yaklaşık %90’ının afet yönetimi ve risk azaltma süreçlerine katılmadıklarını belirtmektedir. Aynı şekilde önemli bir grup kendi afet ve acil durum planına sahip olmadığını ve böyle planların varlığını bilmediklerinden bahsetmektedirler. Bununla birlikte kendisine görüşleri sorulan bireylerin önemli bir kısmı, özel gereksinimli bir bireyi acil bir durumda gördüğünde ne yapabileceğine ilişkin bilgi sahibi olmayı istediğini ve bu amaçla eğitim almaya istekli olduğunu belirtmiştir.