ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER İÇİN AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİ

Özel gereksinimli bireylerin toplumda bağımsız olarak hayatlarını sürdürebilmeleri için bazı temel
becerileri yerine getirebiliyor olmaları gerekir. Bu beceriler arasında; sosyal beceriler, dil ve iletişim
becerileri, özbakım becerileri, akademik beceriler ve uyumsal beceriler sayılabilir.

Özel gereksinimli bireylere öğretilebilecek güvenlik becerilerini (1) evde, (2) okulda, (3) iş yerinde ve (4) diğer toplumsal ortamlarda gereksinim duyulan güvenlik becerileri olmak üzere dört grupta sınıflandırmamız mümkündür.

evde gereksinim duyulan güvenlik becerilerini; temel ilk yardım becerileri, acil numaraları arama
ve yardım isteme, acil durumlarda kapalı alanları tahliye etme, kapıyı çalan yabancı kişilerden korunma ve ürün uyarılarına dikkat etme becerileri olmak üzere beş grupta incelenmektedir.

Kapıyı çalan yabancı kişilerden korunma için gereksinim duyulabilecek beceri basamakları şu şekilde sıralanabilir (Summers ve diğ., 2011):
• Kapı zili çalındıktan sonra çocuğun kapıyı kapalı tutması,
• Ev içerisinde aile üyelerinden birinin bulunduğu ortama gitmesi,
• Aile üyelerinden birine kapıda yabancı bir kişinin olduğunu bildirmesi,
• Evde herhangi bir aile üyesi yoksa kapıyı yabancı kişiye kapalı tutması

Davranışsal öğretim paketlerini “rol-oyun, model olma, geri bildirim, fiziksel ipucu, sözel ipuçları, olumlu pekiştirme” gibi davranışçı yaklaşım ve uygulamalı davranış analizine dayalı öğretim uygulamalarının bir arada kullanıldığı öğretim paketleri olarak tanımlayabiliriz.

Yanlışsız öğretim yöntemleri; bireye öğretmek istediğimiz beceriyle ilgili sistematik olarak ipucu (sözel, fiziksel, jestsel vb.) sunmamız ve birey bu beceriyi öğrenmeye başladıktan sonra kullandığımız ipucunu yavaş yavaş azalttığımız (silikleştirilmesi) veya artırdığımız süreçtir.

I. Grup çalışmaları

II. Davranışsal öğretim paketleri

III. Yönelim ve Bağımsız Hareket Becerilerinin Öğretimi, Görme yetersizliği olan bireylere güvenlik becerilerinin öğretiminde kullanılabilecek Etkili Uygulamalardandır.

İşitme Teknolojisi cihazları: Belirli düzeylerde işitme kaybı olan bireyler için kullanılabilen cihazlardır. Uyarı Cihazları İşitme yetersizliği olan bireylerin dikkatini çekmek için kullanılan yükseltilmiş ses ve/ veya görsel bir sinyal ve titreşim sağlayan cihazlar olarak tanımlanabilir. İletişim desteği sağlayan yardımcı teknoloji cihazlar; iki ya da daha fazla kişinin bilgi alışverişinde bulunması sırasında kullandıkları cihazlar olarak tanımlanabilir. Bu cihazlar doğrudan bilgisayar, TV, MP3, iPod veya radyo gibi diğer cihazlara bağlanabilir. Dolayısıyla video modelle öğretim ya da sosyal öykülerin yardımcı dinleme cihazları desteğiyle belirli düzeylerde işitme kaybı olan bireyler için de kullanılabileceği söylenebilir. İşitme cihazları ile ses cihazları kullanılabilir ancak tek başına kullanılamayacağından dolayı  D seçeneğidir.

Fetal alkol sendromu gebelik döneminde annenin alkol kullanımından kaynaklanan doğumdan itibaren bebeklerde görülen bir sendromdur. Fetal alkol sendromu olan bireylerde büyüme yetersizlikleri, zihinsel yetersizlik ve yaşam boyunca devam eden davranışsal sorunları olabilir.

Yabancı kişilerin kaçırma girişimlerinden korunma, trafikte karşıdan karşıya
geçme ya da acil telefon görüşmeleri yapabilme güvenlik becerilerinden bazılarıdır.

Görme yetersizliği olan bireylere yangından korunma becerisinin öğretiminde;
pekiştirme, sözel ipuçları gibi uygulamaların yer aldığı öğretim paketleri, bağımsız hareket becerilerinin öğretimi ya da yardımcı teknolojilerin kullanımı gerekir.

Yabancı kişilerin kaçırma girişimlerinden korunma, Fiziksel/duygusal istismardan korunma ve cinsel istismardan korunma  okul ortamında gereksinim duyulabilecek güvenlik becerileridir. 

Kapıyı çalan yabancıdan korunma ev ortamında gereksinim duyulan güvenlik becerilerinden biridir.

Rol Oyun: Bireyin, kendisinden farklı bir bireyin karakterini ve davranışını duygusal/bilişsel olarak canlandırmasıdır. Örneğin, kaybolmanın ne demek olduğunu özel gereksinimli bireye rol-oyun uygulamasıyla öğretmek istiyorsanız bir film sahnesi gibi rol yapıp bu davranışı özel gereksinimli
bireyin karşısında sergilemelisiniz; (“nerede olduğumu bilmiyorum, burası neresi, kimseyi tanımıyorum, sanırım kayboldum. Güvenebileceğim bir kişiden yardım istemeliyim”)

Geri Bildirim: Bireye yapmış olduğu davranışın doğruluğuna ilişkin bilgi verme sürecidir. Örneğin, özel gereksinimli bireye cep telefonuyla bir kişiden yardım istemeyi denemesini istediğinizde, cep telefonunun açma/kapama tuşu yerine ses açma/kapama tuşuna basıyorsa “Telefona erişim sağlamak için açma/kapama tuşunu kullanmalısın” şeklinde geribildirim verebilirsiniz.

Öğretim sürecine başlamadan önce yabancı kişilerin kaçırma girişimlerinden korunma becerisiyle ilgili kısa, kurallı ve ben dilini kullanarak bir öykü yazmanız gerekmektedir. Bu öykünün tablet bilgisayarda Microsoft PowerPoint programını kullanarak yazmanız hem öykünün yıpranmaması hem de öğretim sürecinin ilgi çekici olması açısından yardımcı olabilir. Yazacağınız öykü belirli bir formatta, kısa, kurallı yazılan cümleleri içermeli (betimleyici, yansıtıcı, yönlendirici, doğrulayıcı, kontrol cümlesi, işbirlikçi cümle) ve her bir cümle fotoğraf veya resimlerle desteklenmelidir.

Otizmli bireyler görsel uyaranları işitsel uyaranlara kıyasla daha kolay algılar. Buna bağlı olarak görsel destekler otizmli bireylerin eğitiminde sıklıkla kullanılmaktadır. Görsel destekler arasında yazılı metinler, resimler, fotoğraflar, çizimler, etkinlik çizelgeleri ya da video görüntüleri sayılabilir.

Görme yetersizliği olan bireyleri deprem, yangın vb. acil durumlarda binadan tahliyelerini kolaylaştırmak için duvarlarda braille alfabesi yer alabilir.

İş yerinin aydınlatma sistemini arttırmak,  görme yetersizliği olan bireylerin iş güvenliğini arttırmada iş yerlerinde yardımcı teknolojilerin kullanımıyla alınacak önlemlerden biridir.

Epilepsi tanılı bireylere iş güvenliğinin sağlanması konusunda kullanılabilecek yardımcı teknolojiler şu şekilde sıralanabilir:
• İş ortamında gürültü seviyelerine maruz kalmayı azaltmak için kulaklık verilmesi,
• İyi havalandırılan bir ofis alanı sağlanması,
• Ofisine yastıklar ve battaniyeler getirilmesi,
• Nöbet geçirirse başını desteklemek için minder kullanılabilmesi.

'Özel gereksinimli bireylerin toplumda bağımsız birer birey olarak yaşayabilmesi, güvenli bir yaşam sürdürebilmesi, bir işte çalışabilmesi ve toplumsal ortamlara katılabilmesi için gerekli olan beceriler' olarak tanımlanabilen kavram 'Güvenlik Becerileri'dir.