ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER İÇİN AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİ

Acil durumlarda destek ve hizmet almak için aranan acil durum numaraları, acil durum iletişim sistemlerinin en tipik örneğidir. Şiddetli yağış ve heyelan tehlikesi durumunda belediyelerin anons yapması, yaşanan bir deprem detayları ve olası artçı depremler ile ilgili televizyonlarda bilgi verilmesi, acil durum bildirim sistemlerine örnektir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Sözlü iletişim becerilerinde geriliği olan bireylerin halihazırdaki iletişim becerilerinin (örneğin sözlü ya da yazılı iletişim) yerine geçmeyi ya da bu becerileri desteklemeyi amaçlayan sistemler Alternatif ve Destekleyici İletişim sistemleridir. Bireylerin düşüncelerini, isteklerini, ihtiyaçlarını, fikirlerini paylaşmaları için konuşmanın dışında kullandıkları tüm iletişim biçimleridir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Konuşma becerisini sonradan yitirenler ve bu özellikleri itibariyle Alternatif ve Destekleyici İletişim Sistemlerini kullanmaya aday bireyler arasında afazi, parkinson hastalığı ve  beyin hasarına bağlı olarak ortaya çıkan dil ve konuşma bozukluklarına sahip bireyler vardır. Doğru cevap D seçeneğidir.

İşaret dili, gelişimsel yetersizliği olan bireylerin ve işitme yetersizliği olan bireylerin yaygın olarak kullandığı ADİ türlerinden biridir. Bireylerin el hareketleri ve yüz mimiklerini kullanarak kendilerini ifade ettikleri bir dildir. İşaret dilleri, konuşulan bir dilden türememiştir. Konuşulan dilden farklı dilbilgisi kuralları vardır ve kelimelerin cümle içindeki sırası da farklıdır. Dünya genelinde çeşitli işaret dilleri kullanılmaktadır. Her ülkenin işaret dili farklıdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Jestler ve mimiklerin kullanımı özellikle konuşulan dili anlamakta güçlük çeken otizmli ve işitme yetersizliği olan bireylerde daha yararlı olabilir. Örneğin, vedalaşırken “hoşça kal!” deyip el sallamak oradan ayrılmak üzere olduğunuzu somutlaştırmaktadır ve otizmli veya işitme yetersizliği olan bireylerin anlamasını kolaylaştırmaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Statik görünümlü konuşma üreten cihazlar sabit görünümlü, sınırlı sayıda sembol içeren cihazlardır. Sadece her bir sembol için kaydedilen sesli mesajlar kullanılabilir. Daha fazla sayıda sembol içerenler ise boyutları ve ağırlıkları arttığı için taşıma güçlüğü yaratmaktadır. Ayrıca oldukça yüksek maliyetlidir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Ülkemizde dokunmatik cihazların konuşma üreten cihaz olarak kullanılabilmesi için sınırlı sayıda yazılım geliştirilmiştir. Özel gereksinimli bireylerin kullanımı için hazırlanan ve deneysel olarak etkisi sınanan ilk uygulama, Dokun Konuş mobil uygulamasıdır. Dokun Konuş kişiye özgü düzenlemeler yapabilme özelliği ile özel gereksinimli ve hastalık ya da travma sonrası konuşma becerisini daha sonra yitiren bireylerin iletişim ihtiyacını karşılamak üzere geliştirilen bir mobil uygulamadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

İletişim Panoları: Konuşamayan bireylerin iletişim kurabilmeleri için hazırlanan elektronik ve bilgisayar tabanlı olmayan görsellerdir. İletişim panoları, bir kişinin yeteneklerine ve günlük gereksinimlerine uyan resimler, semboller ve/veya alfabenin yer aldığı Alternatif ve Destekleyici İletişim sistemlerinden biridir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Resim değiş-tokuşuna dayalı iletişim sistemi (PECS), özellikle otizmli bireyler için geliştirilmiştir. Otizmli bireylerin yaklaşık %60’ına zihinsel yetersizlik de eşlik etmektedir. Dolayısıyla tüm becerileri öğretmek için yapıldığı gibi iletişim becerilerini de öğretmek için becerileri aşamalandırmak gerekmektedir. Bu bağlamda PECS 6 evreden oluşmaktadır ve her bir evrede farklı bir iletişim amacı kazandırmak amaçlanmaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Meydana gelen veya beklenen bir acil durumun ayrıntılarıyla bir veya daha fazla sayıda kişiye mesajların tek yönlü dağıtılmasını veya yayınlanmasını kolaylaştıran yöntemlerin kullanıldığı bir sistemdir. Amaç̧, yalnızca mesajın alıcıya iletilmesidir. Örneğin, şiddetli yağış̧ ve heyelan tehlikesi durumunda belediyelerin anons yapması, yaşanan bir deprem detayları ve olası artçı depremler ile ilgili televizyonlarda bilgi verilmesi, acil durum bildirim sistemlerine örnektir. Doğru cevap B’dir.

Alternatif ve destekleyici iletişim (ADİ) sistemleri, sözlü iletişim becerilerinde geriliği olan bireylerin halihazırdaki iletişim becerilerinin (örneğin sözlü ya da yazılı iletişim) yerine geçmeyi ya da bu becerileri desteklemeyi amaçlayan sistemlerdir. Doğru cevap A’dır.

ADİ sistemleri ek araç̧ kullanmayı gerektiren ve gerektirmeyen sistemler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Ek araç̧ kullanmayı gerektirmeyen iletişim sistemleri; bireyin mesaj iletmek için kendi vücudunu kullanmasına dayalıdır. İşaret dili, vücut dili, jestler ve parmak alfabesi ek araç̧ kullanmayı gerektirmeyen sistemlerden birkaçıdır. Doğru cevap D’dir.

Günlük yaşantınızda ya da acil durumlarda işitme engelli bireylerle konuşurken dikkat etmeniz gereken bazı hususlar bulunmaktadır. a. Öncelikle işitme engeli olan bireyin sizin onunla konuştuğunuzu fark etmesini sağlayın (örn., arkası size dönükken konuşmayın, omzuna dokunarak size bakmasını sağlayın). b. İşitme engelli bireylerin işitme kaybı hafif, orta ya da çok ağır olabilir. Dolayısıyla işaret diliyle, yazarak ya da konuşarak iletişim kurabilirler. Bu nedenle hangi yolla iletiştim kurduğunu öğrenin. c. Açık, anlaşılır ve yavaş konuşun. d. Konuşurken elinizle ağzınızı kapatmayın. Böylece dudaklarınızı okuyabilirler. e. İşitme cihazı kullanan biriyle konuşurken bağırmanıza gerek yoktur. Normal ses tonunuzla konuşabilirsiniz. f. İletişim kurarken yüz yüze ve yakın mesafede olmaya özen gösterin. Doğru cevap D’dir.

Dünyada konuşma üreten cihazlar, çeşitli nedenlerle konuşamayan bireyler tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak, ülkemizde statik görünümlü konuşma üreten cihaz kullanımına ilişkin örneklere rastlanmamakla birlikte, dokunmatik cihazların konuşma üreten cihaz olarak kullanılabilmesi için sınırlı sayıda yazılım geliştirilmiştir. Özel gereksinimli bireylerin kullanımı için hazırlanan ve deneysel olarak etkisi sınanan ilk uygulama, Dokun Konuş̧ mobil uygulamasıdır. Dokun Konuş kişiye özgü düzenlemeler yapabilme özelliği ile özel gereksinimli ve hastalık ya da travma sonrası konuşma becerisini daha sonra yitiren bireylerin iletişim ihtiyacını karşılamak üzere geliştirilen bir mobil uygulamadır. Doğru cevap B’dir.

Hem konuşma hem de görme yetersizliği olan bireylerde ise görsellerden yararlanmak mümkün olamamaktadır. Ancak görme yetersizliği olan bireylerle iletişim kurmak için Braille alfabesinden yararlanılabilir. Görme yetersizliği olan bireyler Braille alfabesi ile yazılmış̧ yazıları parmak uçları ile dokunarak okuyabilirler. Doğru cevap C’dir.

PECS özellikle otizmli bireyler için geliştirmiştir. Otizmli bireylerin yaklaşık %60’ına zihinsel yetersizlik de eşlik etmektedir. Doğru cevap E’dir.

PECS’in olumlu etkilerinin yanı sıra bazı sınırlılıkları bulunmaktadır. İlk olarak klasördeki resimli kart sayısı arttıkça iletişim klasörlerinin hantal ve ağır olması taşıma zorluğuna neden olmaktadır. Ayrıca, farklı iletişim becerilerine hizmet edebilmesi için çok sayıda resimli kart hazırlığı gerektirmektedir. Resimli kartlar hazırlamak için en uygun görselin bulunması, kartın uzun süre kullanılabilmesi için sağlamlaştırılması gibi ek hazırlıklar gerekmektedir. Diğer yandan, gerekli resmi bulmak için klasör sayfalarını incelerken kullanıcılar için zaman kaybına neden olmaktadır. Örneğin, acil durumda bir yakınının telefon numarasını arayan bir kişi, yüzlerce resim arasından aradığı kartı bulmak için çok zaman harcayabilir. Son olarak kullanıcıların resimleri değiş-tokuş yapabilmesi için iletişim kuracakları kişiye yakın mesafede olmalarını gerektirmektedir. Doğru cevap A’dır.

Bireyin kullandığı temel iletişim türünü belirlemek için gözleyin (işaret etme, jestler ve mimikler, sesler, göz teması ve göz kırpmalarına dikkat edin. Ayrıca, a) Dikkatli, dinlemek için zaman ayırın, b) kişiye cevap vermesi için ekstra zaman tanıyın, c) Kişinin eylemlerini ve /veya size anlattıklarını anladığınızı doğrulamak için her zaman tekrarlayın. d) Nasıl evet dediğini göstermesini isteyin, e) Nasıl hayır dediğini göstermesini isteyin, f) Sorularınızı tek tek sorun, g) Evet ve hayır cevabı ile kolayca cevaplanabilecek sorular sorun. Doğru cevap C’dir.

Acil durum bildirim sistemi: Meydana gelen veya beklenen bir acil durumun ayrıntılarıyla bir veya daha fazla sayıda kişiye mesajların tek yönlü dağıtılmasını veya yayınlanmasını kolaylaştıran yöntemlerin kullanıldığı bir sistemdir. Amaç, yalnızca mesajın alıcıya iletilmesidir. Yetkililer vatandaşları uyarmak, bilgilendirmek ve bilginin yaygınlaştırılmasını sağlamak amacıyla acil durum bildirim sistemlerini kullanmaktadır. Yanıt B şıkkıdır.