Özel Gereksinimli Bireylerin Acil Durum ve Afet Hallerinde Rehabilitasyonu

Kaynaklara ulaşım - Öncelikli tedavi - Yeni ortaya çıkan özel gereksinimli gruplar - Uygun rehabilitasyon servisleri 

Özel gereksinimli bireylerin acil durum ve afet halleri sırasında ve sonrasında yaşamaları olası zorlukların belirlenmesi, önlenmesi ve/veya en aza indirgenmesi doğrultusundaki çalışmaları kapsar. 

Özel gereksinimli bireylerin fiziksel, psikolojik, sosyal ve ekonomik koşul ve işlevlerinin en az afet ve acil durum öncesindeki seviyesine çıkarılması hedeflenir ve bu çalışmalara dâhil olan ekibin bu doğrultuda hareket etmesi beklenir. 

Çalışmaların ilk aşamasını acil durum afet hallerine müdahale ekiplerinin içerisine özel gereksinimli bireylerin rehabilitasyonu konusunda bilgi sahibi uzmanların dahil edilmesi oluşturmaktadır.

2009 yılında imzalanan Özel Gereksinimli Bireylerin İnsan Haklarına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesinin özellikle 25’inci ve 26’ncı maddeleri, engelli bireylerin sağlık ve rehabilitasyon hizmetlerine ulaşımının afet ve acil durumlarda da dahil olmak üzere tüm hal ve koşullarda sağlanması gerekliliği üzerinde durması yönünde dayanak sunar. 

Genel olarak özel gereksinimli bireylerin yaşadıkları fiziksel, çevresel, sosyal ve psikolojik güçlük ve bariyerlere ilişkin bilgi ve farkındalık eksikliğidir.

Acil durum halleri sonrasında ihtiyaç duymaları olası servis ve hizmetler konusunda en çok bilgi sahibi olması beklenenler yine özel gereksinimli bireylerin kendileridir. Bu nedenle, özel gereksinimli bireylerin, acil durum ve afet halleriyle baş etme konusunda aileleri, yakınları ve varsa bakımlarıyla ilgilenen diğer bireylerle iş birliği yaparak ortak bir hazırlık planı oluşturmaları önerilmektedir.

Planlama aşamasında bireysel destek ağı ve öz değerlendirme konusu ele alınırken; hazırlık basamakları alt başlığı altında acil durum ve afet halleri ile ilgili bilinçlenme, afet ve acil durum planının oluşturulması, acil durum ve afet halleri çantası hazırlanması ve acil durum ve afet halleri planının sürdürülmesi konuları ele alınmaktadır. 

İlki bireysel destek ağı diğeri ise öz değerlendirmedir.

Acil durum ve afet hallerine hazırlık sürecinde gerekli kaynakları tespit ve tedarik etmesinde özel gereksinimli bireye destek olabilecek ve her hangi bir acil durum ve afet hali yaşandığında ise bireyin yardıma ihtiyacı olup olmadığını kontrol edebilecek kişilerden oluşan gruptur.

Öz-değerlendirme, özel gereksinimli bireyin olası bir acil durum ve afet hali sırasında ve sonrasında ortaya koyabileceği işlevsel kapasiteyi ve ihtiyaç duyması muhtemel desteğin biçim ve boyutunu acil durum ve afet hali yaşanmadan önce değerlendirmesi sürecidir. 

Öz değerlendirmenin günlük yaşam, tahliye ve hareketliliğin sağlanması olmak üzere üç boyutu vardır.

Bu basamaklar; acil durum ve afet halleri ile ilgili bilinçlenme, afet ve acil durum planının oluşturulması, acil durum ve afet halleri çantasının hazırlanması ve acil durum ve afet halleri planının sürdürülmesidir.

Öncelikli görevleri; afet ve acil durum tehlike ve risklerini belirlemek ve afet ve acil durum önleme ve müdahale il planlarını, mahalli idareler ile kamu kurum ve kuruşlarıyla iş birliği içerisinde uygulamak olarak belirtilmektedir. 

Özel gereksinimli bireyin aile üyeleri, bakımıyla ilgilenen yakınları ile hazırlık, il dışında yaşayan bir arkadaş veya yakının belirlenmesi ve iletişim,  bireyin kullandığı ilaçlar ve alerjik duyarlılık gibi faktörlerin dikkate alınması şeklindedir. 

• Üç gün yetebilecek kadar konserve, konserve açacağı ve su, 
• Pille çalışan radyo, pil
• El feneri ve yedek pil
• İlk yardım malzemeleri
• Temizlik malzemeleri
• Su almayan bir kutuda bulundurulan kibrit ve/veya çakmak
• Düdük
• Yedek giysi ve battaniye,
• Kimlik kartı fotokopileri
• Para
• Bireyin özel gereksinime ilişkin ilaç, gözlük, işitme cihazı için pil gibi madde ve materyaller
• Evde bebek varsa, mama, bebek bezi, emzik gibi malzemeler
• Varsa aileye mahsus diğer malzemeler

Özel gereksinimli bireylere yapılan müdahale akut aşama ve yeniden yapılandırma aşaması olarak ikiye ayrılabilir.

Afet ve acil durum hallerini takip eden ilk 6 ila 12 hafta içerisinde yapılan öncelikli müdahale akur aşama olarak bilinmektedir. Acil durum ve afet hallerini takip eden ilk 4ayın sonrasından itibaren başlayan aşama yeniden yapılandırma aşaması olarak bilinmektedir. 

Yeniden yapılandırma aşaması; biri tıbbi (kurum temelli) rehabilitasyon ve diğeri toplum temelli rehabilitasyon olmak üzere iki çeşit rehabilitasyon hizmetini ve bunların kombinasyonunu içermektedir. 

Toplum temelli rehabilitasyon, toplumun eşit birer bireyi olabilmelerini sağlamak için özel gereksinimli bireylere yönelik tıbbi rehabilitasyonun ötesindeki fırsatların yaratılması ve bunların özel gereksinimli bireyler tarafından kullanılabilmesini kolaylaştırıcı bir destek sisteminin oluşturulması şeklinde tanımlanabilir.