ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER İÇİN AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 6

Otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin yaklaşık yüzde 80'inde zihinsel yetersizlik görülür. Yanıt E şıkkıdır.

Dışlanma, bilgi erişimi sorunları, sağlık hizmetlerinin aksaması, sosyal destek ağlarının çökmesi, hassas sağlık durumları ve  fiziksel engeller özel gereksinimli bireylerin afetlerde sağlık hizmetlerine ulaşımı konusunda ortaya çıkabilecek riskler arasında yer alır.

Afet ve acil durumlar beraberinde özel gereksinimli bireyler için sağlık hizmetleriyle ilgili ciddi risk- ler oluşturabilmektedir. Bu riskler şöyle sıralanabilir:

Dışlanma: Uygun olmayan afet yönetimi politikaları ve uygulamaları nedeniyle, özel gereksinimli bireylerin afet planlamalarına dahil edilmemesi, bu bireylerin ve ailelerinin toplumdan dışlanmasına ve toplum sağlığı uygulamalarından yeterince yararlanamamalarına neden olabilmektedir.

Görme yetersizliği olan bireyler, görsel mesajları algılama ve yabancı çevreyi görsel olarak değerlen- dirme yeteneklerinin sınırlı olması nedeniyle afet ve acil durum anlarında savunmasız kalabilirler. Özellikle eğitim almamış 18 yaş ve üstündeki yetişkinlerin yaklaşık yüzde 10’u, yetersizlikten etkilenmeyen sınırlı görme kapasitesini kullanamamakta ya da kabartma alfabe gibi yardımcı teknolojileri etkin kullanamamaktadır. Dolayısıyla bu tür sınırlılıkları olan bireyler el sinyalleri, renkli ve yanıp sönen ışıklar gibi görsel ipucu ve uyarıları farkedemeyebilirler.

Zihin yetersizliği ve otizm spektrum bozukluğu olan bireyler, ailelerinden/bakıcılarından ayrı kaldıklarında ya da başka bireylerle bir arada oldukları sığınak gibi toplu yaşanan ortamlarda daha savunmasız hale gelmektedirler. Bu gibi hallerde, bireyler bağımlı oldukları insanlardan uzak kaldıklarında veya yetişkin gözetimi altında bulundurulmadıklarında istismara açık hale gelebilmektedirler. Bu nedenle zihin yetersizliği ve otizm spektrum bozukluğu olan bireylere acil durum ve güvenlik becerilerinin öğretimi önem kazanmaktadır.

Afet ve acil durum anlarında risk-iletişim mesajlarının kolayca anlaşılmasını sağlamak, mesaja konu olan eylemlerin (örneğin sık sık ellerin yıkanması, bir bölgenin boşaltılması) gerçekleştirilmesi olasılığını artıracaktır. Ayrıca etkili iletişim kurma, gereksiz tıbbi değerlendirmelerden kaçınma ve işlevsel işbirliği kurma gibi nedenlerle ilkyardım personelinin zaman kazanmasını sağlayacaktır.

Özellikle otizm spektrum bozukluğu olan bireyler görsel uyaranlara diğer uyaranlardan daha fazla tepki gösterip bu uyaranları daha iyi anlayabilirler. Bu bireylerden herhangi bir eylemi (örneğin, otur, kalk, gel, git, bekle) gerçekleştirmeleri istenirken, sözel ifadenin yanısıra yapılması istenen eylemle ilgili jest ve işaretlerin kullanımı daha yararlı olabilir. Bu tür mesajlara ilişkin resimli uyarı kartları, kullanım kolaylığı sağlaması açısından acil durum personeli tarafından hazırlanabilir. Burada dikkat edilecek noktalar ise şunlardır:

Her resimli kart yalnızca tek bir mesaj içermelidir.

Resimli kartlar mümkün olduğunca sade ve anlaşılır olmalıdır

Resimli kartlar taşınamayacak kadar büyük veya görünmeyecek kadar küçük olmamalıdır.

Uyarı amaçlı olarak sık bilinen işaretler (örneğin; ünlem işareti) kullanılmalıdır.

Resimli kartlar uyarı konusuna ilişkin resim ve yazı içermelidir.

Afet ve acil durum sağlık planlamalarının temel amacı halk sağlını korumak ve afet durumun- dan etkilenen bireyleri hızla sağlıklarına kavuşturmaktır.

Özel gereksinimli bireyler için yerinde sığınma uygulamalarına ilişkin yapılacak planlamalarda acil durum planlamacılarının aşağıdaki soruları yanıtlaması yararlı olacaktır:

a) Özel gereksinimli bireyin yaşadığı yer, bina ve konum olarak yerinde sığınma için uygun mu?

b) Afet ve acil durum hallerinde yerinde sığınma kararı verildikten sonra bina ve çevresi acil durum ekipleri tarafından nasıl kontrol edilecek?

c) Acil durum hallerinde özel gereksinimli birey ve ailesinin/bakıcılarının ne tür gereksinimleri olabilir?

d) Yerinde sığınma kararı verilen bina gereksinim duyulan malzemelerin temin ve korunması için uygun mu?

e) Yerinde sığınma kararı verilen bina özel gereksinimli bireylere sunulacak acil yardım hizmetleri için uygun mu?

Özel gereksinimli bireylerin acil durum anlarında tahliye edilmesini kolaylaştırmak için önerilebi- leceklerden bazıları şunlardır:

a)  Kişisel yönlendirmeye ve korunmaya gereksinim duyan, ailelerine ya da destek kuruluşlarına ulaşamayan zihinsel yetersizliği olan bireyler ve otizmli bireylere mutlaka destek ve koruma hizmetleri sunulmalıdır.

b)  Özel gereksinimli bireylerin hangi uyarılara nasıl cevap vereceklerini ve nereye gideceklerini bildiklerinden emin olmak için sık sık tatbikatlar yapılmalıdır.

c)  Alarm sistemleri, işitme yetersizliği gösteren bireyler için görsel sinyaller ve görme yetersizliği olan bireyler için sesli sinyaller ile donatılmalıdır.

Özel gereksinimli bireyler acil durum anlarında, yetersizliklere sahip olmaları nedeniyle hemen hastaneye taşınmamalıdır. Triyaj kararları, yetersizlik durumu ve hastalık arasında doğru ayrımı yaparak sağlık kurumlarına bildirilmesi için çok önemlidir. 

Triyaj: Acil yardım birimine başvuran bireylerin, hastalık veya yaralanmalarının şiddetinin tanımlanması ve yaşam risklerinin düzeyine göre sınıflanması işlemidir.

ABD’de özel gereksinimli bireylere ve afet durumlarına ilişkin yapılan araştırma sonuçları, dünyanın afet görülme sıklığı en fazla bölgelerinden birinde, nüfusun yaklaşık %90’ının afet yönetimi ve risk azaltma süreçlerine katılmadıklarını belirtmektedir. Aynı şekilde önemli bir grup kendi afet ve acil durum planına sahip olmadığını ve böyle planların varlığını bilmediklerinden bahsetmektedirler. Bununla birlikte kendisine görüşleri sorulan bireylerin önemli bir kısmı, özel gereksinimli bir bireyi acil bir durumda gördüğünde ne yapabileceğine ilişkin bilgi sahibi olmayı istediğini ve bu amaçla eğitim almaya istekli olduğunu belirtmiştir.

Planlama aşamasında özel gereksinimli bireyin kendisinin de bulunması: Etkili acil
durum planlamalarının yapılmasında sivil toplum kuruluşları ve yerel müdahale organizasyonlarının da paydaşlar arasında bulunmasının önemli olduğu kabul edilmektedir. Planlama paydaşları olarak özel gereksinimli bireylerin temsilcilerinin de sürece dahil edilmesi, özel gereksinimli bireylere yönelik acil durum planlamaları geliştirmek için önerilen önemli bir stratejidir.

Özel gereksinimli bireylere yönelik organizasyonlara katılım sağlama

Özel gereksinimli bireylere hizmet sunan kişilere (örneğin, fizyoterapist, evde
bakım personeli vb), insanların afet ve acil durumlarda özel gereksinimli bireylere yardımcı olmaları için yapılacak bilgilendirme çalışmalarına yardım etmeleri konusunda teşvik edin: Bu kişilerin ücretsiz dağıtabildikleri malzemeler (örneğin, bilgilendirme kitapçıkları, broşürler, videolar, afişler) hazırlayın ve dağıtımını sağlayın.

Hassas sağlık durumları: Özel gereksinimli bireyler, afet ve acil durumlar gibi olağan dışı olaylarda ek sağlık sorunları geliştirme konusunda daha hassastırlar. Örneğin temel bakım veya beslenme konusundaki küçük değişiklikler bile özel gereksinimli bireyler üzerinde tahmin edilenden daha fazla sorun (örneğin öfke nöbetleri, saldırganlık, ağır depresyon, yeme bozukluğu vs.) yaşanmasına neden olabilir.

Alarm sistemleri, işitme yetersizliği gösteren bireyler için görsel sinyaller ve görme
yetersizliği olan bireyler için sesli sinyaller ile donatılmalıdır.  İşaretler veya alarmlar, ofisler veya banyolar gibi daha küçük odalarda bile duyulabilir ve hissedilebilir olmalıdır. Tahliye uyarıları konusunda işitme yetersizliği olan bireyleri kişisel olarak bilgilendirmek için SMS bilgilendirmeler, tek tuşla 112 arayabilen acil durum iletişim cihazları (örneğin çağrı cihazı, GSM saat veya cep telefonu) gibi alternatif araçlar kullanılmalıdır.

Acil durum hallerinde hizmetlere erişilebilirliğin sağlanması için kayıt ve yönlendirme prosedürlerini incelenmesi, gereksinimlerin tanımlanması sağlanmalıdır. Bu amaçla aşağıdaki basamaklar önerilebilir:
a) Afet ve acil durum anında kayıt formları
ve ilk bilgi materyali her gereksinim türüne uygun biçimde kullanılabilecek şekilde
hazır bulunmalıdır. Örneğin kullanılacak form ve malzemelerin büyük yazı tipiyle
yazılmış biçimlerinin, seslendirilmiş hallerinin olması veya formların katılımcılara
yüksek sesle okunması gerekebilmektedir.
b) Kayıt formlarındaki bu tür düzenlemelerden işaret dili tercümanlarının, acil durum
ekibinin haberdar olması sağlanmalıdır.
c) Kayıt işlemini tamamlamak için yardıma ihtiyacı olanlara gereken yardımların sunulması sağlanmalıdır.
d) Kullanılması planlanan tüm materyal özel gereksinimli bireylerin kendilerini tanıtmalarına cesaretlendirici şekilde olmalıdır.

Güvenlik amaçlı yardımcı teknoloji sistemleri kullanımı
Bugünkü teknolojik gelişmeler özel gereksinimli bireylerin güvenliklerinin sağlanması
amacıyla üretilmiş farklı yardımcı teknoloji cihazlarının ortaya çıkmasını sağlamıştır.
Örneğin birey izleme sistemlerinin gelişmesiyle özel gereksinimli bireyler, bileklerine
takılan saat biçimindeki bir takip cihazıyla acil durumlarda haber verebilmekte, gerektiğinde konumunu aile bireyleri ve üçüncü bir şahsa gönderebilmekte, bakım verenler özel gereksinimli bireylerin bulundukları yeri gerçek zamanlı olarak
takip edebilmektedirler.

Öncelikle sakin olun.
• Bireyi tedirgin edici davranışlarda bulunmayın.
• Derhal 112‘yi arayın
• Bireye dokunmaya veya onu fiziksel olarak kontrol altına almaya çalışmayın. Özellikle otizmli bireylerin bazıları dokunma veya sarılma durumlarında aşırı uyarılmaktadırlar.
Bu durum size ve kendisine zarar vermesine neden olabilir.
• Üzerinde tanıtıcı bir nesne (etiket, bileklik, takip cihazı) olup olmadığını kontrol edin.
• Bireyde herhangi bir yaralanma ve hasar
olup olmadığını uzaktan gözlemleyin.

Yayımlanan istatistiklere göre, afete bağlı can kaybının sayısı en fazla olduğu bölge/ülke Asya ülkeleridir.