ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER İÇİN AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 22

Konuşma üreten cihazlar; bir kelime ya da cümleciği temsil eden pek çok sembol (örneğin; fotoğraf, renkli ya da siyah-beyaz çizimler) içeren ve dijitalleştirilmiş (önceden kaydedilmiş başka birinin konuşması) ya da yapay (bilgisayar tarafından üretilen konuşma) sesli mesajlar sunabilen elektronik cihazlardır. Doğru cevap C'dir.

Bireyin kullandığı temel iletişim türünü belirlemek için gözleyin (işaret etme, jestler ve mimikler, sesler, göz teması ve göz kırpmalarına dikkat edin). İletişim yöntemi tanımlandıktan sonra, birkaç temel soru sorun ama sorularınızı tek tek sorun ve  kişiye cevap vermesi için ekstra zaman verin. Doğru cevap A'dır.

ADİ Sistemleri Kullanmaya Aday Bireyler:

A. Doğuştan Yetersizliği Olanlar

- Otizm
- Serebral palsi
- Down sendromu
- Fragile X sendromu
- Angleman sendromu
- Diğer doğuştan gelen yetersizlikler

B. Konuşma Becerisini Sonradan Yitirenler

- Afazi
- Parkinson hastalığı
- Beyin hasarına bağlı olarak ortaya çıkan dil ve konuşma bozuklukları

Konuşma Becerisini Sonradan Yitirenler:

- Afazi
- Parkinson hastalığı
- Beyin hasarına bağlı olarak ortaya çıkan dil ve konuşma bozuklukları

Konuşma üreten cihazlar, işaret dili ve PECS gibi ADİ sistemlerinin sınırlılıklarından hareketle geliştirilmiş elektronik cihazlardır. Günümüzde hem eğitmenler hem de kullanıcılar tarafından diğerlerine kıyasla daha çok tercih edilen bir ADİ sistemidir.

Alternatif ve destekleyici iletişim sistemleri ikiye ayrılır; ek araç kullanımı gerektirenler (Resim değiş-tokuşuna dayalı iletişim sistemi , iletişim panoları, konuşma üreten cihazlar) ve ek araç kullanımı gerektirmeyenler (işaret dili, vücut dili, parmak alfabesi).

"Özel gereksinimli bireyin yakınları" ADİ sistemi değildir.

İşaret dilini en yaygın kullanan yetersizlik grubu İşitme yetersizliği olan bireylerdir.

Konuşma üreten cihazlar; bir kelime ya da cümleciği temsil eden pek çok içeren ve dijitalleştirilmiş ya da yapay ses çıktısı/sesli mesajlar sunabilen elektronik cihazlardır. Bir sembole dokunulduğunda bağlama uygun sesli çıktısı sunar.

Ülkemizde Türk İşaret Dili yaygın olarak kullanılmamakla birlikte yalnızca işitme yetersizliği olan bireyler tarafından kullanılmaktadır ve her bölgenin işaret dilinde de farklılıklar bulunmaktadır. Bölgeler arasındaki farklı kullanımları ortadan kaldırmak ve bir standardı yakalamak için 2015 yılında Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından bir Türk İşaret Dili sözlüğü yayımlanmıştır.

Alternatif ve destekleyici iletişim türlerinin birbirine kıyasla avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır:

a) İşaret dili ve PECS’e kıyasla konuşma üreten cihazlar maliyetlidir,

b) İşaret dilini öğrenmek için bilgiyi akılda tutma ve hatırlama gibi bilişsel becerilere sahip olmak gerekir ancak PECS ve konuşma üreten cihazlar görsel sembollerden oluştuğu için ve herhangi bir önkoşul beceriye gereksinim duyulmadığı için öğrenmek daha kolaydır,

c) İşaret diliyle iletişim kurabilmek için iletişim ortağının da işaret dili bilmesi gerekir ancak PECS ve konuşma üreten cihazlarda iletişim ortağının bir eğitim alması gerekmez,

d) işaret dili ve PECS toplumsal ortamlarda istenmeyen dikkate neden olurken konuşma üreten cihazların  toplumsal ortamlarda kullanımı istenmeyen dikkate neden olmaz.

Günlük yaşantınızda ya da acil durumlarda işitme engelli bireylerle konuşurken dikkat etmeniz gereken bazı hususlar bulunmaktadır.
a. Öncelikle işitme engeli olan bireyin sizin onunla konuştuğunuzu farketmesini sağlayın (örn., arkası size dönükken konuşmayın, omzuna dokunarak size bakmasını sağlayın).
b. İşitme engelli bireylerin işitme kaybı hafif, orta ya da çok ağır olabilir. Dolayısıyla işaret diliyle, yazarak ya da konuşarak iletişim kurabilirler. Bu nedenle hangi yolla iletişim kurduğunu öğrenin.
c. Açık, anlaşılır ve yavaş konuşun.
d. Konuşurken elinizle ağzınızı kapatmayın. Böylece dudaklarınızı okuyabilirler.
e. İşitme cihazı kullanan biriyle konuşurken bağırmanıza gerek yoktur. Normal ses tonunuzla konuşabilirsiniz.
f. İletişim kurarken yüz yüze ve yakın mesafede olmaya özen gösterin.

Acil durumlarda destek ve hizmet almak için aranan acil durum numaraları, acil durum iletişim sistemlerinin en tipik örneğidir. Şiddetli yağış ve heyelan tehlikesi durumunda belediyelerin anons yapması, yaşanan bir deprem detayları ve olası artçı depremler ile ilgili televizyonlarda bilgi verilmesi, acil durum bildirim sistemlerine örnektir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Sözlü iletişim becerilerinde geriliği olan bireylerin halihazırdaki iletişim becerilerinin (örneğin sözlü ya da yazılı iletişim) yerine geçmeyi ya da bu becerileri desteklemeyi amaçlayan sistemler Alternatif ve Destekleyici İletişim sistemleridir. Bireylerin düşüncelerini, isteklerini, ihtiyaçlarını, fikirlerini paylaşmaları için konuşmanın dışında kullandıkları tüm iletişim biçimleridir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Ek araç kullanmayı gerektiren iletişim araçları, kâğıt-kalem kullanımı gibi temel teknoloji ürünleri ile yüksek teknoloji gerektiren elektronik cihazların kullanımına kadar geniş bir yelpazeye sahiptir. İletişim panoları, konuşma üreten cihazlar ve değiş-tokuşa dayalı sistemler (örneğin, Resim Değiş-Tokuşuna Dayalı İletişim Sistemi-Picture Exchange Communication System [PECS]) yaygın olarak kullanılan ek araç gerektiren ADİ türleri arasındadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Konuşma becerisini sonradan yitirenler ve bu özellikleri itibariyle Alternatif ve Destekleyici İletişim Sistemlerini kullanmaya aday bireyler arasında afazi, parkinson hastalığı ve  beyin hasarına bağlı olarak ortaya çıkan dil ve konuşma bozukluklarına sahip bireyler vardır. Doğru cevap D seçeneğidir.

İşaret dili, gelişimsel yetersizliği olan bireylerin ve işitme yetersizliği olan bireylerin yaygın olarak kullandığı ADİ türlerinden biridir. Bireylerin el hareketleri ve yüz mimiklerini kullanarak kendilerini ifade ettikleri bir dildir. İşaret dilleri, konuşulan bir dilden türememiştir. Konuşulan dilden farklı dilbilgisi kuralları vardır ve kelimelerin cümle içindeki sırası da farklıdır. Dünya genelinde çeşitli işaret dilleri kullanılmaktadır. Her ülkenin işaret dili farklıdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Jestler ve mimiklerin kullanımı özellikle konuşulan dili anlamakta güçlük çeken otizmli ve işitme yetersizliği olan bireylerde daha yararlı olabilir. Örneğin, vedalaşırken “hoşça kal!” deyip el sallamak oradan ayrılmak üzere olduğunuzu somutlaştırmaktadır ve otizmli veya işitme yetersizliği olan bireylerin anlamasını kolaylaştırmaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Statik görünümlü konuşma üreten cihazlar sabit görünümlü, sınırlı sayıda sembol içeren cihazlardır. Sadece her bir sembol için kaydedilen sesli mesajlar kullanılabilir. Daha fazla sayıda sembol içerenler ise boyutları ve ağırlıkları arttığı için taşıma güçlüğü yaratmaktadır. Ayrıca oldukça yüksek maliyetlidir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Ülkemizde dokunmatik cihazların konuşma üreten cihaz olarak kullanılabilmesi için sınırlı sayıda yazılım geliştirilmiştir. Özel gereksinimli bireylerin kullanımı için hazırlanan ve deneysel olarak etkisi sınanan ilk uygulama, Dokun Konuş mobil uygulamasıdır. Dokun Konuş kişiye özgü düzenlemeler yapabilme özelliği ile özel gereksinimli ve hastalık ya da travma sonrası konuşma becerisini daha sonra yitiren bireylerin iletişim ihtiyacını karşılamak üzere geliştirilen bir mobil uygulamadır. Doğru cevap C seçeneğidir.