ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER İÇİN AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 18

Özel gereksinimli bireyler, bu panolarla iletişim kurmak için farklı yollar kullanabilir: a) kendileri parmaklarıyla görselleri gösterebilir, b) eğer fiziksel bir engeli varsa gözüyle görselleri işaret edebilir ve/veya c) iletişim partnerinin desteğini alabilir.

Resim değiş-tokuşuna dayalı iletişim sisteminin 4. evresinde "Resimli kartlarla cümle kurmak öğretilmektedir. Birey iki ya da daha fazla resimli kartı cümle şeridi üzerine takıp cümle şeridini iletişim ortağına vererek istediği nesneye ulaşmaktadır."

Birden fazla resimli kart arasından seçim yapması öğretilmektedir. Birey iletişim klasöründeki resimli kartlar arasından bir kart seçip iletişim ortağına vererek istediği nesneye ulaşmaktadır.

İletişim girişimini farklı ortamlarda, farklı kişilerle ve istediği farklı nesnelerle gerçekleştirmesi öğretilmektedir. Birey iletişim klasöründeki resimli kartı uzağında oturan iletişim ortağına
vererek istediği nesneye ulaşmaktadır.

İşaret dili, bireylerin el hareketleri ve yüz mimiklerini kullanarak kendilerini ifade ettikleri bir dildir. İşaret dilleri, konuşulan bir dilden türememiştir. Konuşulan dilden farklı dilbilgisi kuralları vardır ve kelimelerin cümle içindeki sırası da farklıdır. Dünya genelinde çeşitli işaret dilleri kullanılmaktadır.

İşitme engeli olan bireyin sizin onunla konuştuğunuzu farketmesini sağlayın. İşitme engelli bireylerin işitme kaybı hafif, orta ya da çok ağır olabilir. Dolayısıyla işaret diliyle, yazarak ya da konuşarak iletişim kurabilirler. Bu nedenle hangi yolla iletişim kurduğunu öğrenin. Açık ve anlaşılır konuşun. Konuşurken elinizle ağzınızı kapatmayın. Böylece dudaklarınızı okuyabilirler.  İşitme cihazı kullanan biriyle konuşurken bağırmanıza gerek yoktur. Normal ses tonunuzla konuşabilirsiniz.  İletişim kurarken yüz yüze ve yakın mesafede olmaya özen gösterin. 

Konuşma üreten cihazlar görünümleri açısından iki gruba ayrılmaktadır: a) statik görünümlü b) dinamik görünümlü konuşma üreten cihazlar. Statik görünümlü konuşma üreten cihazlar sabit görünümlü, sınırlı sayıda sembol içeren cihazlardır.

Konuşamayan bireylerin iletişim kurabilmeleri için hazırlanan elektronik ve bilgisayar tabanlı olmayan görseller; iletişim panolarıdır. İletişim panoları, bir kişinin yeteneklerine ve günlük gereksinimlerine uyan resimler, semboller ve/veya alfabenin yer aldığı alternatif veya destekleyici iletişim sistemlerinden biridir.

Afetler için hazırlanan iletişim panosunda, fener, su battaniye, ilaç, kazak, temizlik ve ilk yardım malzemesi, çakı, kibrit, kimlik, yiyecek, sırt çantası yer almaktadır.

“Ne istiyorsun?” sorusunu yanıtlamak öğretilmektedir. Birey bu soruya karşılık vermek için iletişim klasörünü kullanarak cümle kurmaktadır. Bu evre PECS evrelerinin beşincisine karşılık gelmektedir.

PECS’in bazı sınırlılıkları bulunmaktadır. İlk olarak klasördeki resimli kart sayısı arttıkça iletişim klasörlerinin hantal ve ağır olması taşıma zorluğuna neden olmaktadır.Ayrıca, farklı iletişim becerilerine hizmet edebilmesi için çok sayıda resimli kart hazırlığı gerektirmektedir. Resimli kartlar hazırlamak için en uygun görselin bulunması, kartın uzun süre kullanılabilmesi için sağlamlaştırılması gibi ek hazırlıklar gerekmektedir.

Özel gereksinimli bireylerin kullandığı iletişim türünü belirlemeye yönelik öneriler şunlardır;

Acil durum bildirim sistemi: Meydana gelen veya beklenen bir acil durumun ayrıntılarıyla bir veya daha fazla sayıda kişiye mesajların tek yönlü dağıtılmasını veya yayınlanmasını kolaylaştıran yöntemlerin kullanıldığı bir sistemdir. Amaç, yalnızca mesajın alıcıya iletilmesidir. Yetkililer vatandaşları uyarmak, bilgilendirmek ve bilginin yaygınlaştırılmasını sağlamak amacıyla acil durum bildirim sistemlerini kullanmaktadır. Örneğin, şiddetli yağış ve heyelan tehlikesi durumunda belediyelerin anons yapması, yaşanan bir deprem detayları ve olası artçı depremler ile ilgili televizyonlarda bilgi verilmesi, acil durum bildirim sistemlerine örnektir.

Dünyanın pek çok yerinde ve ülkemizde acil durum uyarı ve bilgilendirme sistemlerinin özel gereksinimli bireylerin özelliklerine göre yapılmadığı dikkat çekmektedir. Acil durum bildirim sistemleri kullanılırken işaret diliyle anlatım, altyazı ve sesli betimlemelere yeterince yer verilmediği görülmektedir. Dolayısıyla özel gereksinimli bireyler acil durum iletişim sistemlerinden etkili bir şekilde yararlanamamaktadırlar. Ancak acil durum uyarı ve bilgilendirme sistemlerinden diğer bireyler kadar özel gereksinimli bireylerin de yararlanabilmesi için planlamanın ayrıntılı yapılması büyük önem taşımaktadır. Örneğin acil durum bildirim sistemleri kullanılırken işaret diliyle anlatım, altyazı, açık ve anlaşılır bir dil kullanma ve sesli betimlemelere yer vermeye özen gösterilmelidir. Böylece özel gereksinimli bireylerin de acil durum bildirim sistemlerinden etkili bir şekilde yararlanmaları sağlanabilir.

Alternatif ve destekleyici iletişim (ADİ) sistemleri, sözlü iletişim becerilerinde geriliği olan bireylerin hâlihazırdaki iletişim becerilerinin (örneğin sözlü ya da yazılı iletişim) yerine geçmeyi ya da bu becerileri desteklemeyi amaçlayan sistemlerdir. ADİ sistemlerinde nesneleri, eylemleri ve duyguları temsil etmek için çeşitli semboller kullanılır. Yüz ifadeleri, hareketler, çizimler, fotoğraflar, alfabedeki harfleri temsil eden semboller bunlardan yalnızca bir kaçıdır.

ADİ sistemlerinin bireylere yaşam boyu yarar sağlayabileceği ve pek çok yetişkin ya da çocuğun kalıcı ya da geçici süreyle ADİ sistemlerine ihtiyaç duyabileceği söylenebilir. Yaş, cinsiyet, ırk, sosyo-ekonomik düzey gibi değişkenler açısından ADİ sistemlerine duyulan gereksinim farklılaşmamaktadır. ADİ sistemlerine gereksinim duyanlar iki gruba ayrılmaktadır: a) Doğuştan yetersizliği olanlar (otizm, serebral palsi, Down sendromu, Fragile x sendromu, Angleman sendromu, diğer doğuştan gelen yetersizlikler), b) konuşma becerisini sonradan yitirenler (afazi, parkinson hastalığı, beyin hasarına bağlı olarak ortaya çıkan dil ve konuşma bozuklukları).

Günlük yaşantınızda ya da acil durumlarda engelli bireylerle konuşurken dikkat etmeniz gereken bazı hususlar bulunmaktadır. a. Öncelikle işitme engelli bireyin sizin onunla konuştuğunuzu fark etmesini sağlayın (örn., arkası size dönükken konuşmayın, omzuna dokunarak size bakmasını sağlayın). b. İşitme engelli bireylerin işitme kaybı hafif, orta ya da çok ağır olabilir. Dolayısıyla işaret diliyle, yazarak ya da konuşarak iletişim kurabilirler. Bu nedenle hangi yolla iletişim kurduğunu öğrenin. c. Açık, anlaşılır ve yavaş konuşun. d. Konuşurken elinizle ağzınızı kapatmayın. Böylece dudaklarınızı okuyabilirler. e. İşitme cihazı kullanan biriyle konuşurken bağırmanıza gerek yoktur. Normal ses tonunuzla konuşabilirsiniz. f. İletişim kurarken yüz yüze ve yakın mesafede olmaya özen gösterin.

Konuşma üreten cihazlar; bir kelime ya da cümleciği temsil eden pek çok sembol (örn., fotoğraf, renkli ya da siyah-beyaz çizimler) içeren ve dijitalleştirilmiş (önceden kaydedilmiş başka birinin konuşması) ya da yapay (bilgisayar tarafından üretilen konuşma) sesli mesajlar sunabilen elektronik cihazlardır. Bu mesajlar talep etme, yorum yapma, selamlama ya da sorulara yanıt verme gibi pek çok iletişimsel işleve hizmet etmektedir. Cihazdaki herhangi bir sembole dokunmak, bağlama uygun sesli mesajı sunmaktadır. Örneğin, su sembolüne dokununca cihaz “çorba” ya da “Çorba istiyorum.” gibi bir kelime ya da cümle üretmektedir.

Konuşamayan bireylerin iletişim kurabilmeleri için hazırlanan elektronik ve bilgisayar tabanlı olmayan görsellerdir. İletişim panoları, bir kişinin yeteneklerine ve günlük gereksinimlerine uyan resimler, semboller ve/veya alfabenin yer aldığı ADİ sistemlerinden biridir. Özel gereksinimli bireyler, bu panolarla iletişim kurmak için farklı yollar kullanabilir: a) Kendileri parmaklarıyla görselleri gösterebilir. b) Fiziksel bir engeli varsa gözüyle görselleri işaret edebilir. c) İletişim partnerinin desteğini alabilir.

PECS 6 evreden oluşmaktadır ve her bir evrede farklı bir iletişim amacı kazandırmak amaçlanmaktadır. Evre 1: İletişim girişiminde bulunmak öğretilmektedir. Birey, masada duran resimli kartı karşısında oturan iletişim ortağına vererek istediği nesneye ulaşmaktadır. Evre 2: İletişim girişimini farklı ortamlarda, farklı kişilerle ve istediği farklı nesnelerle gerçekleştirmesi öğretilmektedir. Birey iletişim klasöründeki resimli kartı uzağında oturan iletişim ortağına vererek istediği nesneye ulaşmaktadır. Evre 3: Birden fazla resimli kart arasından seçim yapması öğretilmektedir. Birey iletişim klasöründeki resimli kartlar arasından bir kart seçip iletişim ortağına vererek istediği nesneye ulaşmaktadır. Evre 4: Resimli kartlarla cümle kurmak öğretilmektedir. Birey iki ya da daha fazla resimli kartı cümle şeridi üzerine takıp cümle şeridini iletişim ortağına vererek istediği nesneye ulaşmaktadır. Evre 5: “Ne istiyorsun?” sorusunu yanıtlamak öğretilmektedir. Birey bu soruya karşılık vermek için iletişim klasörünü kullanarak cümle kurmaktadır. Evre 6: Görüş bildirmek öğretilmektedir. Birey nesne ve olaylarla ilgili görüş bildirmek için iletişim klasörünü kullanarak cümle kurmaktadır.