ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER İÇİN AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 8

Türkiye’nin de taraf olduğu bu protokolün öne çıkan maddelerinden ilki 1. maddesidir. Protokolün bu ilk maddesine göre EHİS’te güvence altına alınan haklarının ihlal edildiği iddiasında olan engelli birey ya da sivil örgütlere, EHİS’in uygulanmasını izlemek üzere kurulmuş, olan Engelli Hakları Komitesine doğrudan başvurabilme imkânı tanımaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Ülkemiz açısından engelli bireylere yönelik uygulamalar için politika
belirlemenin temel dayanağı anayasamızdır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Dünya Sağlık Örgütü 2011 yılında yayımladığı raporda dünya nüfusunun yaklaşık %15’nin engelli olduğunu, bunların %2-4 arasındaki nüfusun işlevlerinde ise ciddi sıkıntılarının olduğu ifade edilmektedir.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile engelliler de dahil tüm insanlığın haklarının korunmasının güvence altına alındığı düşünülse de bunun uygulamada çok fazla yerinin olmadığı görülmüştür. Bu gerekçelerle engellilerin insan hak ve temel özgürlüklerinden bütünüyle yararlanabilmesi amacıyla Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme (EHİS) 13 Aralık 2006 yılında BM Genel Kurulu’nda oylama yapılmadan kabul edilmiş ve 3 Mayıs 2008’de yürürlüğe girmiştir. 159 ülke tarafından imzalanan bu sözleşmeye ülkemizde 30 Mart 2007 tarihinde taraf olmuş, sözleşme 25 Mayıs 2009 tarihinde bakanlar kurulu tarafından kabul edilmiştir.

EHİS’i imzalayan devletlerden sözleşme ile ilgili yargı sürecini yerine getirirken şu prensipler çerçevesinde hareket etmeleri beklenmektedir:
a. Engelli bireylerin insanlık onuruna ve bireysel farklılıklarına saygı gösterilmesi,
b. Ayrımcılık yapılmaması,
c. Tüm engellilerin topluma eksiksiz ve aktif
katılımlarının sağlanması,
d. Fırsat eşitliği,
e. Erişilebilirlik.

EHİS Ek İhtiyari Protokolü BM Genel Kurulunda 13 Aralık 2006 tarihinde kabul edilmiş ve 3
Mayıs 2008’de ise yürürlüğe girmiştir.

5378 Sayılı Engelliler Kanunu bugüne kadar engelli bireylere yönelik ülkemizde yapılmış en geniş kapsamlı kanunudur.

Rehabilitasyon hizmetleri kısaca şu şekilde tanımlanabilir: a) Koruyucu rehabilitasyon, engelliliğe yol açabilecek durumların önlenmesi, erken tanılama hizmetleri ile engellilik derecesinin ilerlemesinin önlenmesidir. b) Tıbbi rehabilitasyon, engelli bireyin engeli nedeniyle yaşadığı fizyolojik yetersizliklerin tıbbi tedavi uygulamalarıyla ortadan kaldırılması çalışılmasıdır. Engelliğin tamamen ortadan kaldırılamayacağı anlaşılırsa en aza indirilmek hedeflenir. c) Mesleki rehabilitasyon, engelli bireyin işe yerleştirilerek bağımsız bir şekilde yaşamını sürdürebilmesi için ihtiyacı olan mesleki rehberlik, iş ve mesleğe uygun beceri eğitimini ve izleme süreçlerini almasıdır. d) Psiko-sosyal rehabilitasyon, engelli bireyin yaşadığı topluma uyumunu kolaylaştıracak psiko-sosyal hizmetlerdir. e) Ev rehabilitasyonu, evde bakım hizmeti alan engelli bireylerin yaşadıkları ortamda var olan performanslarını en iyi şekilde kullanmalarını sağlayarak engelli bireylerin kendilerini yeterli hissetmelerini sağlamaya yönelik sunulan hizmetleridir. f) Toplum temelli rehabilitasyon, engelli bireylerin topluma tam katılımlarının sağlanabilmesi için toplumu bilinçlendirme, sosyal kaynaştırma ve eğitim gibi hizmetleri kapsamaktadır.

Ülkemizde faaliyet gösteren STK’ların var olan güçsüzlükleri altı başlık altında toplanmıştır. Bunlar:
a. Türk halkının genel olarak STK’lara üyelik oranlarının çok düşük olması: Ülkemizde STK’ların sayısı hızla artmakta ancak vatandaşların katılımı oldukça düşük olmaktadır. Bireylerin %18’i bağış yapmakta, %7,8’inin bir derneğe üyeliği bulunmakta ve %1,5’i aktif olarak STK’lar için gönüllülük yapmaktadır.
b. STK’ların kurumsal kapasitelerinin düşük olması: STK’ların içinde bulundukları kaynak sıkıntısı, nitelikli personel ve uzman kişilerden hizmet almalarını engellemekte, bu durum kapasite yetersizliğinde bir kısır döngü oluşmasına neden olmaktadır.
c. STK’lar arası iletişim ve işbirliklerinin düşük seviyede olması: Araştırma bulguları STK’ların birbirleriyle olan işbirliği ve iletişimlerinin kaygı verecek düzeyde az olduğunu göstermektedir.
d. STK’lara yönelik güven eksikliği: Ülkemizde geçmişte STK’lara ilişkin yaşanan bazı kötü örnekler nedeniyle vatandaşların STK’lara kuşkuyla yaklaştıkları görülmektedir. Bir başka ifadeyle ülkemizde geçmişte dernek adı altında bir takım siyasi faaliyetlerin yürütülmüş olması ve bazı STK’larda yaşanan yolsuzluk olayları toplumda STK’lara karşı bir güven eksikliği oluşmasına yol açmıştır. Türkiye’de Sivil Toplumun Gelişimi ve Sivil Toplum Kamu İşbirliğinin Güçlendirilmesi Projesinin yürüttüğü araştırmanın sonuçları da bu görüşü destekler niteliktedir. Bu araştırmanın sonuçlarına göre STK’ların sivil toplum üzerinde en çok anımsattığı kavramlar arasında %32,4 ile siyaset/politika, %20,2 ile de gösteri ve yürüyüş olduğu görülmektedir. Ancak geçmişte yaşanan tüm bu olumsuzluklara rağmen toplum yararına olan çalışmaların el birliği ile yapılmasına katkı sağlamak ve çözümün bir parçası olmak için STK’lara destek verilmelidir.
e. Devlet-sivil toplum ilişkilerinin istenen seviyeye gelmemiş olmaması: Araştırma bulguları, devlet ve STK’lar arasındaki ilişkilerin çok iyi olmadığını ortaya koymuştur.

f. STK’ların yönetim konusundaki yetersizlikleri: STK’ların özellikle iç ve dış şeffaflık ve hesap verebilirlik konularında yeterli olmadıkları görülmüştür.

BM’ye bağlı birimler dışında engelli bireyler için çalışan uluslararası nitelikte farklı STK’lar vardır. Engelli bireyler için çalışan diğer uluslararası örgütlenmeler arasında şunlar yer almaktadır:
a. Uluslararası Engelli Halkları (Disabled Peoples International-DPI): 110 üye ülkeye sahip bu kuruluşun amacı; engelli bireylerin haklarını tam katılım, fırsat eşitliği ve gelişimleri konularında desteklemektir.
b. Uluslararası Rehabilitasyon (Rehabilition International-RI): Amacı, engelli bireylerin ve ailelerinin adına toplumda bu bireyler için fırsat eşitliği yaratılması, engellilerin rehabilitasyonu ve engelliliğin önlenmesine yönelik çalışmalar yapmaktır.
c. Uluslararası Engelliler (Handicap International-HI): Bu kuruluş, korunmaya muhtaç ya da engellerle karşılaşan bireylerin hayat standartlarının iyileştirilmesi amacıyla bir çok farklı bilim dalının birlikte hareket etmesiyle hazırlanan programları destekler.

d. Uluslararası Engelliler ve Kalkınma Konsorsiyumu (International Disability and Development Consortium-IDDC): 100 ülkede engelli bireylerle ilgili çalışmaların geliştirilmesi amacıyla 14 uluslararası sivil örgütten oluşan bağımsız bir kuruluştur. Bu kuruluş; işbirliği, bilgi ve uzmanlık paylaşımı yoluyla engelli bireylerin haklarını etkin bir biçimde geliştirmeyi hedeflemektedir.
e. Avrupa Engelliler Forumu (European Disability Forum-EDF): Avrupa Birliği sınırları
içinde engelli bireylerin hakları için mücadele eden ve tüm üye ülkelerdeki engellilere yönelik hizmet veren STK’ların bir araya geldiği bir oluşumdur.
f. Avrupa Engelliler Parlamentosu (European Parliament of Disabled People-EPDP): Avrupa Parlamentosunun engellilik gündemi dahilinde ve Avrupa Engelliler Yılı’nı izleyen süreçte gerçekleştirilecek olan etkinlikleri destekleyeceğini ve bu süreçte engellilere yönelik örgütlerin temsilcileriyle iletişim içerisinde olacağını ifade eden bir kuruluştur.

BM bağlı olarak engelli bireylerle ilgili çalışan kuruluşlar sırasıyla şunlardır: Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ/WHO), BM Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu (UNESCO), BM Çocuk Fonu (UNICEF), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), BM Sosyal Politika ve Kalkınma Birimi Engelliler Programı (UNDSPD).

STK’lar yani sivil toplum kuruluşları; kişilerin toplumsal farklılaşma temeline dayanarak, kamusal alanda ortak bir amacı gerçekleştirmek amacıyla meydana getirdikleri bağımsız ve gönüllü kuruluşlardır. Doğru cevap B seçeneğidir.

STK’lar farklı amaçlar için kurulsalar da genellikle
aşağıda sıralanan beş temel özelliği taşımaktadırlar:

a. Kâr amacı gütmemek

b. Özerklik (otonomi)

c. Çoğulculuk

d. Gönüllülük

e. Vizyona ve Bir İdeale Sahip Olmak

Doğru cevap E seçeneğidir.

Ülkemizde gönüllülük esasına dayalı olarak faaliyet gösteren ve engelli bireylere hizmet sağmaya çalışan STK’lar en yaygın biçimiyle dernek, vakıf, federasyon ve konfederasyonlardır. Doğru cevap E seçeneğidir.

İkinci dünya savaşından galip çıkan büyük devletlerin (ABD, Sovyetler Birliği, İngiltere Fransa ve Çin) önderliğinde dünya barışının korunması amacıyla Birleşmiş Milletler (BM) oluşturulmuştur. Türkiye’de 24 Ekim 1945 yılında bu kuruluşa kurucu üye olarak katılmıştır. Doğru cevap B’dir.

10 Aralık 1948 yılında kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, engelli bireylere yönelik yapılmış ilk uluslararası düzenleme olarak kabul edilebilir. Doğru cevap C’dir.

Geçtiğimiz son 30-40 yıl içinde engelliliğe yönelik bakış açısı çok farklılaşmıştır. Artık engellilik, yalnızca bireyin özelliklerinden değil bununla birlikte bireyin çevresiyle etkileşiminin bir sonucu olarak görülmektedir. Bireysel farklılıklara yönelik çevresel koşullar yaratılmaması bireyin topluma katılımını sınırlandırmakta ya da engellemektedir. Engelliliği bu bakış açısıyla ele alan yaklaşım “Sosyal Model” olarak adlandırılmaktadır. Doğru cevap A’dır.

 Bütünleştirme, her birey için bireysel farklılıkları ne olursa olsun, sosyal, kültürel, eğitimsel, yaşamsal etkinlik ve fırsatlardan tüm toplum üyelerinin eşit düzeyde yararlanmasını öngören bir kavramdır.  Doğru cevap D’dir.

Ülkemizde engelli bireyleri koruma ve kurumal bakım hizmetlerinin dayanağını 1983 yılından 2011 yılına kadar 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu oluşturmuştur. 2011 yılından itibaren ise bu sorumluluğu 633 sayılı KHK ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname devralmıştır. Bu KHK ile birlikte yukarıda da ifade edildiği gibi Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına bağlı olarak Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Doğru cevap A’dır.

Alanyazında rehabilitasyon hizmetleri birçok şekilde sınıflandırılsa da temel olarak koruyucu, tıbbi, mesleki, psiko-sosyal, ev ve toplum temelli rehabilitasyon basamaklarından oluşmaktadır. Doğru cevap E’dir.