ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER İÇİN AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 4

Zihinsel yetersizlikleri olan bireylerde kullanılan yüksek teknolojili cihazlar: Akıllı tahta ve tablet bilgisayarlar, zihinsel yetersizliği olan bireylerde son yıllarda oldukça popüler olan yüksek teknolojili cihazlar arasında yer almaktadır.

Otizmli bireylerde kullanılan düşük düzeyde teknolojik cihazlar arasında en sık karşılaşılanı, Resim değiş tokuşuna dayalı iletişim sistemi yani PECS (Picture Exchange Communication System) dir. Çoğunlukla üzerinde resimler olan kartlardan oluşan PECS sistemi; bireyin istek, duygu ya da bir konuya ilişkin
yorumlarını kartlarla ifade edebilmesini sağlamayı amaçlamaktadır.

Yer değiştirme cihazları, bireyin vücudunun bir noktadan başka bir noktaya taşınmasını sağlayan cihazlar olarak tanımlanmaktadır. Bu cihazların en bilinen örnekleri tekerlekli sandalye, yürüteç (walker), akülü araba, koltuk değneği olarak sıralanmaktadır. Doğru yanıt D’dir.

Yardımcı teknoloji kavramı, yardımcı teknoloji cihazları ve yardımcı teknoloji hizmetlerini kapsayan şemsiye bir kavramdır. Yardımcı teknoloji cihazları, özel gereksinimli bireylere işlevsel yaşam becerileri kazandırmak ve var olan becerilerini daha akıcı şekilde kullanmalarını sağlamak amacıyla kullanılan ekipman veya parçası, yazılım ya da ürün sistemi olarak tanımlanabilmektedir. Yardımcı teknoloji hizmetleri ise özel gereksinimli bireylere yardımcı teknoloji araçlarının seçimi, edinilmesi veya kullanımı için sunulan hizmetlerin bütününü kapsamaktadır. Doğru yanıt B’dir.

Düşük teknolojili cihazlar arasında en bilinenlerinden birisi, otizmli çocuklara iletişim becerileri kazandırma amacıyla kullanılan resim değiş tokuşuna dayalı iletişim sistemi yani PECS (Picture Exchange Communication System)’dir. Bu sistemde bireyin iletmek istediği mesajları (nesne veya etkinlik talep etme, nesneler arasında tercih yapma vb.) içeren resimli kartlardan oluşan bir iletişim klasörü hazırlanır. Bireyin iletmek istediği mesajın olduğu resimli kart ya da kartları klasörden bulması ve iletişim partnerine vermesi sağlanır. PECS otizmli veya farklı yetersizlik gruplarından olan ve konuşma öğrenememiş bireylerde temel iletişim kurulmasını sağlamak için dünya genelinde kullanılmaktadır. Doğru yanıt A’dır.

Görme yetersizliği olan bireyler; görme duyusunun kullanımındaki sınırlılıklar nedeniyle bağımsız yönelim becerileri (bir yerden başka bir yere yardımsız ve kaybolmadan ulaşabilme), akademik beceriler (okuma-yazma, matematik), günlük yaşam becerileri (kişisel bakım, temizlik), psikomotor beceriler ve dil konuşma becerileri alanlarda desteklere gereksinim duyabilmektedirler. Zihin yetersizliği olan bireyler için kullanılacak yardımcı teknoloji cihazların değerlendirilmesinde, bireyin zihinsel düzeyi ve uyumsal becerilerde yaşadığı sınırlılıklar öne çıkmaktadır. Uyumsal beceriler; özbakım, güvenlik, iş ve meslek beceriler, serbest zaman becerileri, güvenlik ve kendini yönetme olarak sıralanabilmektedir. Zihin yetersizliği olan bireylerde yardımcı teknolojiler sıklıkla öğrenme öğretme süreçlerinde, günlük yaşam etkinliklerinde, iletişim, çevresel kontrol ve boş zamanlarını değerlendirme amacıyla kullanılmaktadır. Doğru yanıt D’dir.

İşitme yetersizliği olan bireylerde görülen bir diğer yüksek teknolojili cihaz ise FM yükselticileridir. FM yükselticileri bir mikrofondan yönlendirilen sesin, dışsal seslerden ayıklanarak, herhangi bir kablo bağlantısı kullanmaksızın, yüksek radyo frekanslarıyla bireylerin kulaklarında bulunan alıcıya iletilmesi biçiminde çalışmaktadır. Bu cihazlar ses aktarımı için FM gibi yüksek radyo dalgalarını kullanabildiği gibi bluetooth veya kızıl ötesi gibi farklı kablosuz ses aktarma teknolojilerini de kullanmaktadırlar. Doğru yanıt A’dır.

Akıllı tahta, oldukça büyük boyutta (yaklaşık 1.00X2.00 mt.) ve üzerinde dokunmatik ekran bulunan bir televizyon olarak düşünülebilir. Bu cihaz aracılığıyla bireylerin videoları daha büyük boyutta izlemeleri, hazırlanan öğretimsel bilgisayar programlarıyla çeşitli kavram (örneğin, büyük-küçük, uzun-kısa, kırmız, sarı, mavi, yeşil kavramları ve kare, üçgen, daire gibi şekil kavramları) ve becerileri (örneğin, resim boyama, karalama yapma gibi) daha kolay ve hızlı öğrenmeleri sağlanabilmektedir. Bu cihazların en önemli avantajları arasında öğretim ortamları veya günlük yaşam için gerekli olan öğretimsel materyallerin kullanımını kolaylaştırmaları gelmektedir. Akıllı tahtalar genellikle sınıf ortamlarında kullanıldığından ev veya sınıf dışı ortamlarda akıllı tahtaların yerine masaüstü bilgisayarlar kullanılmaktadır. Doğru yanıt E’dir.

Otizmli bireylerin görsel uyaranlara diğer uyaranlardan daha fazla dikkat gösterdikleri bilinmektedir. Bu nedenle otizmli bireylere yönelik olarak geliştirilen yardımcı teknoloji cihazlarının önemli bir kısmı görsel uyaranları içermektedir. Otizmli bireyler kendilerine seslenildiğinde ya da herhangi bir istekte bulunulduğunda sizi duymuyormuş gibi görünebilirler. Bu nedenle ilk bakışta işitme engelli bireylerle karıştırılabilirler. Bu bireylere uygun yardımcı teknoloji cihazlarının belirlenmesinde anahtar öge, otizmli bireylerin iletişim sınırlılıklarının doğru olarak tespit edilebilmesidir. Doğru yanıt E’dir.

Günümüzde beyaz bastonun düşük düzeyde teknoloji içeren türü çoğunlukla kullanılmaktadır.  Bununla beraber daha kısa boyutlarda olan ve ucunda bir lazer işaretleyici ışık bulunan lazer veya ultrasonik sensörlü beyaz bastonlar da kullanılmaya başlanmıştır.  Lazerli bastona benzer şekilde bir lazer işaretleyici ile yol üzerinde bulunan engelleri tarayabilen baston saatler ve kullanıcıya yalnızca önündeki engelleri değil harita üzerinde bulunduğu konum hakkında da bilgiler verebilen GPS destekli bastonlar da bulunmaktadır. Beyaz baston ve türevi cihazların kullanımı kolay olmasına rağmen kullanabilmek için kişinin rota ve başlama noktası bilgisine sahip olması gerekmektedir. Bu nedenlerden dolayı yalnızca görme engelli bireyler tarafından kullanılabilmektedir. Doğru yanıt B’dir.

İkinci nesil cihazların iki temel kullanım amacı bulunmaktadır. Bunlardan birincisi kullanıcıya başlangıç ve hedef konum arasında yön bilgisi sunmaktır. İkinci amacı ise kullanıcının konumu ile ilgili bilgileri merkeze aktarmak ve kullanıcıyı takip etmektir. Afet ve acil durum anlarında özellikle ileri derecede ve çoklu yetersizlik gösteren bireylerin kaybolmalarını önlemek ve güvenilir sığınaklara ulaştırılmasında ikinci nesil yaya erişim cihazları kullanılması oldukça önemli yararlar sağlayabilir. Doğru yanıt C’dir.

Afet ve acil durumlarda altyapı akıllı ulaşım sistemleri; özel gereksinimli bireylerin hastane ve sığınaklara hızlı şekilde ulaştırılmaları, yoğun trafik alanlarından uzak durmaları, bireylerin üzerlerinde bulundurulacak sensörler aracılığıyla yerlerinin hızla tespit edilerek görevli birimlere bilgi aktarmaları açısından önemli bir araç olabilecektir. Doğru yanıt C’dir.

Yer değiştirme cihazları, bireyin vücudunun bir noktadan başka bir noktaya taşınmasını sağlayan cihazlar olarak tanımlanmaktadır. Bu cihazların en bilinen örnekleri tekerlekli sandalye, yürüteç (walker), akülü araba, koltuk değneği olarak sıralanabilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Yardımcı teknoloji cihazları işlevlerine göre pozisyonlama, yer değiştirme, alternatif ve destekleyici iletişim, bilgisayar erişimi, uyarlanmış oyun ve oyuncaklar, günlük yaşam yardımcıları ve öğretimsel destekler olmak üzere yedi grupta sınıflandırılmaktadır. Bir diğer sınıflandırma sisteminde ise yardımcı teknoloji türleri, çalışma biçimleri, kullandıkları sistemler ve yapılarına göre; düşük teknolojili, orta düzey teknolojili ve yüksek teknolojili cihazlar olarak üç grupta incelenmektedir. Doğru cevap A'dır.

Düşük teknolojili cihazlar arasında en bilinenlerinden birisi, otizmli çocuklara iletişim becerileri kazandırma amacıyla kullanılan resim değiş tokuşuna dayalı iletişim sistemi yani PECS (Picture Exchange Communication System)’dir. Bu sistemde bireyin iletmek istediği mesajları (nesne veya etkinlik talep etme, nesneler arasında tercih yapma vb.) içeren resimli kartlardan oluşan bir iletişim klasörü hazırlanır. Bireyin iletmek istediği mesajın olduğu resimli kart ya da kartları klasörden bulması ve iletişim partnerine vermesi sağlanır. Doğru cevap C'dir.

Görme yetersizliği olan bireylerde kullanılan düşük teknolojili cihazlar, optik ve optik olmayan cihazlar olarak iki grupta yer almaktadır. Optik olmayan cihazlar arasında en bilineni beyaz bastondur. Beyaz baston bireylerin bağımsız hareket etmelerini kolaylaştırması ve herhangi bir karmaşık sistem içermemesi nedeniyle süreğen şekilde kullanılabilen ve nispeten ucuz bir cihazdır. Doğru cevap D'dir.

İşitme yetersizliği gösteren bireyler tarafından kullanılan alt yazılı telefon, kullanıcıların birbirlerine hem sesli hem de yazılı mesajlar ulaştırarak görüşme yapmalarına olanak sağlayan orta düzey teknolojili cihazlardandır. Alt yazılı telefonların bir diğer örneği de işitme yetersizliği olan bireyin kullanımını kolaylaştırmak için önceden belirlenmiş kullanıcı ve mesajların resimlerinin bulunduğu resim tuşlu telefonlardır. Resim tuşlu telefonlarda kullanıcı önce konuşmak istediği kişinin resminin olduğu tuşa basarak arama gerçekleştirir. Karşı tarafın telefonu açtığına ilişkin lamba yandıktan sonra ise karşı tarafa iletmek istediği mesajı içeren tuşa basarak mesajı göndermektedir. Doğru cevap B'dir.

Otizmli bireylerde sıklıkla kullanılan bir diğer düşük teknolojili cihaz ise etkinlik çizelgeleridir. Etkinlik çizelgesi bireyin bir etkinliği yerine getirmesi için gereken adımların resimli kartlardan oluşan bir sıralamayla kendisine sunulmasıdır. Günümüzde farklı türleri olmasına karşın etkinlik çizelgeleri özellikle orta ve ağır düzeyde otizmli bireylerin bağımsız olarak günlük yaşamlarını sürdürebilmelerinde önemli rol oynamaktadır. Doğru cevap B'dir.

Fiziksel yetersizliği olan bireylerde kullanılan düşük teknolojili cihazların başında tekerlekli sandalye, yürüteç ve koltuk değneği gelmektedir. Tekerlekli sandalye ve koltuk değneği bireylerin sınırlılık yaşadığı uzuvlarını destekleyerek, bağımsız hareket etmelerine olanak sağlamaktadır. Düşük teknolojili cihazların bilinen diğer örneği ise yemek araç gereçlerine uygulanan tutma ve kontrol etmeyi kolaylaştıran desteklerdir. Fiziksel yetersizliği olan bireylerde özellikle eğitim ortamlarında kullanılan düşük teknolojili cihazların bir diğer örneği ise demir at denen cihazlardır. Demir at özellikle serebral palsili bireyleri belirli bir pozisyonda sabit tutmak amacıyla kullanılmaktadır. Bu cihazda birey tüm eklemleri, bel kısmı ve gövdesinden özel aparatlarla bağlanarak bireyin pozisyonunun sabit kalması sağlanmaktadır. Bunların dışında fiziksel yetersizliği olan bireylerde kullanılan düşük teknolojili cihazlara kalem aparatları, klavye destekleri de örnek olarak gösterilebilir. Doğru cevap C'dir.

Yön bulma amacıyla kullanılan ve en sık görülen yardımcı teknoloji cihazlarından biri beyaz bastondur. Yaklaşık 1-1,50 mt. boyutunda ve katlanabilir plastik veya ahşaptan üretilen beyaz baston, görme yetersizliği olan bireylerin günlük yaşamlarını sürdürme ve bağımsız hareket edebilmelerini sağlamak amacıyla üretilmiştir. Beyaz bastonun temel kullanım amacı, kullanan kişinin iki omuzu genişliğindeki bir hareket alanında bulunan engellerin tespit edilmesidir. Günümüzde beyaz bastonun düşük düzeyde teknoloji içeren türünün kullanılmasıyla beraber; daha kısa boyutlarda olan ve ucunda bir lazer işaretleyici ışık bulunan lazer veya ultrasonik sesnsörlü beyaz bastonlar, lazerli bastona benzer şekilde bir lazer işaretleyici ile yol üzerinde bulunan engelleri tarayabilen baston saatler ve kullanıcıya yalnızca önündeki, engelleri değil harita üzerinde bulunduğu konum hakkında da bilgiler verebilen GPS destekli bastonlarda kullanılmaya başlanmıştır. Doğru cevap A'dır.