ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER İÇİN AFET VE ACİL DURUM YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 1

Yardımcı teknoloji cihazları, "Özel gereksinimli bireylere işlevsel yaşam becerileri kazandırmak ve var olan becerilerini daha akıcı şekilde kullanmalarını sağlamak amacıyla kullanılan ekipman veya parçası, yazılım ya da ürün sistemi" olarak tanımlanmaktadır.

Yardımcı teknoloji cihazları işlevlerine göre pozisyonlama, yer değiştirme, alternatif ve destekleyici iletişim, bilgisayar erişimi, uyarlanmış oyun ve oyuncaklar, günlük yaşam yardımcıları ve öğretimsel destekler olmak üzere yedi grupta sınıflandırılmaktadır.

Özel gereksinimli bireyin istenen etkinlik veya işlevin gerektirdiği en uygun vücut duruşunu almasını sağlayan cihazlar pozisyonlama cihazıdır.

Alternatif ve destekleyici iletişim(ADİ) cihazları: ADİ cihazları, çeşitli nedenlerle
konuşma ve iletişim kurmada sınırlılıklar yaşayan bireylerin, temel gereksinim ve ihtiyaçlarını ifade edebilmeleri amacıyla üretilmiş olan cihazlardır.

Günlük yaşama yardımcı cihazlar: Bu cihazlar özel gereksinimli bireylerin günlük yaşamlarını sürdürdükleri ev, okul, iş ve diğer ortamlarda, çevrelerini kontrol etmek için kullandıkları cihazlardır. Bu cihazların en sık karşılaşılan örnekleri ise, uzaktan kumandayla kontrol edilebilen aydınlatma cihazları, televizyonlar, buzdolabı ve çamaşır makineleri, ayrıca son günlerde oldukça popüler olan akıllı ev sistemleridir.

Düşük teknolojili yardımcı teknoloji cihazlarına; kalem tutacakları, tekerlekli sandalyeler, renklendirilmiş mutfak eşyaları ve büyük yazı/numaralarla hazırlanmış görseller örnek olarak gösterilebilir.

Yüksek teknolojili cihazlar, düşük ve orta düzey teknolojilere kıyasla genellikle daha pahalı olan ve kullanımı için belirli bir düzeyde eğitim gerektiren, çoğunlukla bilgisayar destekli olarak sürdürülen cihazlardır. Yüksek teknolojili cihazlar pahalı
olmalarına karşın, çoğunlukla birden fazla amaçla kullanılabilen işlevsel cihazlardır.

Yüksek teknolojili cihazlar, düşük ve orta düzey teknolojilere kıyasla genellikle daha pahalı olan ve kullanımı için belirli bir düzeyde eğitim gerektiren, çoğunlukla bilgisayar destekli olarak sürdürülen cihazlardır.

Otizmli bireylerde kullanılan düşük düzeyde teknolojik cihazlar arasında en sık karşılaşılanı, Resim değiş tokuşuna dayalı iletişim sistemi yani PECS (Picture Exchange Communication System) dir. Çoğunlukla üzerinde resimler olan kartlardan oluşan PECS sistemi; bireyin istek, duygu ya da bir konuya ilişkin
yorumlarını kartlarla ifade edebilmesini sağlamayı amaçlamaktadır.

Özel gereksinimli bireyler, süreğen sağlık sorunları, sınırlı eğitim olanakları ve daha az ekonomik fırsata sahip olmaları gibi birçok nedene bağlı olarak, tipik gelişen akranlarından daha fazla eşitsizliğe maruz kalmaktadır. Bazı toplumlarda etnik kökenler, aile tutumları, cinsiyetçilik ve toplumsal önyargılar gibi farklı pek çok faktörün birleşmesiyle özel gereksinimli bireylerin maruz kaldıkları eşitsizliklerin şiddeti ve yoğunluğu artabilmektedir.

Özel gereksinimli bireylere sunulan hizmetlerin temel amacı, bireye gereken destekleri sunarak içinde bulunduğu toplum içerisinde ve toplumla bütünleşmiş olarak mümkün olan en yüksek düzeyde bağımsız yaşamasını sağlamaktır. Bu açıdan bakıldığında yardımcı teknolojiler bireyin ihtiyaç duyduğu destekleri kişi ve kurumlardan bağımsız ve sürdürülebilir biçimde sunabilmek amacıyla ortaya çıkmıştır. Özel gereksinimli bireylerde yardımcı teknolojilerin temel amacı, bireylerin ve yakınlarının yardımcı teknoloji cihazları ve yardımcı teknoloji hizmetleri aracılığıyla daha yüksek bir yaşam kalitesine ulaşmasını sağlamaktır.

Yardımcı teknoloji cihazları işlevlerine göre pozisyonlama, yer değiştirme, alternatif ve destekleyici iletişim, bilgisayar erişimi, uyarlanmış oyun ve oyuncaklar, günlük yaşam yardımcıları ve öğretimsel destekler olmak üzere yedi grupta sınıflandırılmaktadır. Alternatif ve destekleyici iletişim(ADİ) cihazları, çeşitli nedenlerle konuşma ve iletişim kurmada sınırlılıklar yaşayan bireylerin, temel gereksinim ve ihtiyaçlarını ifade edebilmeleri amacıyla üretilmiş olan cihazlardır.

Yardımcı teknoloji türleri bir diğer sınıflandırma sisteminde çalışma biçimleri, kullandıkları sistemler ve yapılarına göre düşük teknolojili, orta düzey teknolojili ve yüksek teknolojili cihazlar olarak üç grupta incelenmektedir. Düşük teknolojili yardımcı teknoloji cihazlarına kalem tutacakları, tekerlekli sandalyeler, renklendirilmiş mutfak eşyaları ve büyük yazı/numaralarla hazırlanmış görseller örnek olarak gösterilebilir. Düşük teknolojili cihazlar arasında en bilinenlerinden birisi, otizmli çocuklara iletişim becerileri kazandırma amacıyla kullanılan resim değiş tokuşuna dayalı iletişim sistemi yani PECS’dir (Picture Exchange Communication System).

İşitme yetersizliği olan bireyler son yıllarda yüksek teknolojili cihazları daha sık kullanmaktadır. Bu cihazlar arasında en bilineni işitme cihazlarıdır. İşitme cihazları bireyin kalan işitme eşiğini kullanabilmesini sağlamak ve duyduğu seslerin seviyesini yükseltmek amacıyla kulak kepçesinin içerisine yerleştirip çıkarılabilen dış cihazlar ve ameliyatla iç kulak içerisinde bulunan salyangozun manyetik bir cihazla değiştirildiği koklear implant cihazlarıdır. Teknolojik ilerlemelerle işitme cihazları daha küçük boyutlarda üretilmektedir. İşitme yetersizliği olan bireylerde görülen bir diğer yüksek teknolojili cihaz ise FM yükselticileridir. FM yükselticileri bir mikrofondan yönlendirilen sesin, dışsal seslerden ayıklanarak, herhangi bir kablo bağlantısı kullanmaksızın, yüksek radyo frekanslarıyla bireylerin kulaklarında bulunan alıcıya iletilmesi biçiminde çalışmaktadır. Bu cihazlar ses aktarımı için FM gibi yüksek radyo dalgalarını kullanabildiği gibi bluetooth veya kızıl ötesi gibi farklı kablosuz ses aktarma teknolojilerini de kullanmaktadırlar. Yüksek teknolojili cihazlara farklı örnekler olarak web veya tablet tabanlı alternatif iletişim cihazları, canlı konuşma altyazı cihazları örnek olarak gösterilebilir.

Zihin yetersizliği olan bireylerde kullanılan yüksek teknolojili cihazlardan biri de metni konuşmaya dönüştüren yazılımlardır. Metni konuşmaya dönüştüren yazılımlar, bir cihaza gelen veya cihazın kendi içerisinde bulunan yazılı bilgileri ya da çevrede bulunan yazılı bir uyarı metnini tarayarak seslendirebilen cihaz ve yazılımlardır. Zihin yetersizliği olan bireylerin bir kısmı kendilerine söylenen komutları yerine getirebilmekte ancak okuma-yazma öğrenememektedir. Metni konuşmaya dönüştüren yazılımlar bu metinlerin bireyler tarafından anlaşılır olmasını sağlamaktadır.

Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) GPS uydularından alınan bilgileri, farklı görünüm özellikleri, görsel ve işitsel desteklerle birleştiren, kullanıcının nerede olduğunun bilgisini başkalarıyla paylaşmasını sağlayan veya kullanıcıya bir hedefe ilişkin bilgilerin gönderilebildiği yazılımlara verilen genel isimdir. CBS afet ve acil durum anlarında sağlık ve tahliyeden sorumlu personelin özel gereksinimli bireyleri takip etmesini ve belirlenen alanlara yönlendirilmesini sağlayabilir. Örneğin afet ve acil durum anında, aile özel gereksinimli çocuklarının kaybolduğu şikâyetiyle görevlilere başvurduğunda ilk sorulması gereken soru, bireyin üzerinde herhangi bir navigasyon cihazının bulunup bulunmadığıdır. Eğer var ise görevli personel cihazın özelliklerin göre bireyin yerini tespit edebilir. Bunun üzerine bireyin acil durum merkezinin bulunduğu alana gelmesini sağlamak için rota bilgisi ulaştırabilir ya da bireyi almak için bir ekip görevlendirebilir. Ya da görevli personel acil durum anında özel gereksinimli olduğundan şüphelendiği bireyle iletişim kurarak CBS tabanlı bir navigasyon cihazını bireye yerleştirebilir. Bu sayede bireyin kaybolmadan hedef noktaya güvenle ulaşması ve bu rota üzerinde nerelere gittiğinin bilgisi acil durum yönetim merkezi tarafından takip edilebilir.

Araçlarda kullanılan akıllı ulaşım sistemlerinin başında, yol bulma sistemleri gelmektedir. Bu sistemlerin diğer navigasyon araçlarından en önemli farklılığı, yalnızca bireyin bulunduğu konum ve hedef konumu hakkında bilgi vermenin dışında, yol üzerinde karşılaşılabilecek olası riskli durumlar (örneğin, okul geçitleri, tren geçitleri, yol çalışmaları vb.) hakkında kullanıcıya sesli ve görüntülü uyarılar vermektir. Bu yolla kullanıcı ulaşım hedefine, alternatif rotalar kullanarak daha hızlı ve güvenli şekilde ulaşabilmektedir.

Özel gereksinimli bireylerin önemli bir kısmının süreğen bir tedavisi bulunmaktadır. Ancak birçoğu yetersizliklerinden ve destek gereksinimlerinden dolayı bağımsız bir şekilde uygun ilaç tedavisi sürdürememektedir. Özel gereksinimli bireylerin uygun ilaç kullanımına engel olan faktörler şöyle sıralanabilmektedir: Unutma, ilaç kullanımının yönetimindeki fiziksel zorluklar (örneğin ağır derecede fiziksel yetersizlik gösterme nedeniyle ilaçlara ulaşamama), yan etkilerin doğru değerlendirilmesindeki sorunlar, uzun süreyle çok sayıda ve çeşitte ilaç kullanma, ilaçların kullanma yönergelerini anlamaya ilişkin zorluklar.