ÖZEL EĞİTİM

Okulöncesi dönemde öğretimde informalden formale doğru farklı yaklaşımlar söz konusudur. İnformal düzenlemeler daha çok normal gelişim gösteren öğrencilere uygun olup çocuğun desteklendiği ve çocuk merkezi uygulamaları kapsayan yaklaşımdır. Formal uygulamalar ise davranışçı bir yaklaşıma dayalı uygulamalar olup çocuğun çevresinin yapılandırıldığı yetişkin merkezli yaklaşımlardır. Model olma, biçimlendirme, uyarıcı sorular sorma formal yaklaşıma uygun yetişkin davranışlarına örnek olarak verilebilir.

Özel gereksinimli bireylerin eğitimleri öğrenme odaklı olduğundan öğretmenler model olma, biçimlendirme ve pekiştirme rollerini sergilemeleri daha uygundur. Normal gelişim gösteren öğrencilerin eğitiminde ise öğretmenlerin öğrenciyi destekleme, uyarma ve model olma rolleri vardır. Bu bakımdan model olma yani davranışın örneğini yapma rolü tüm öğrencilerin eğitiminde sergilenebilen öğretmen rollerindendir.

Erken çocuklukta özel eğitim uygulamalarının kaynaştırmaya dayalı olmasının özel eğitime gereksinim duyan çocuklar için en önemli yararı, bu çocuklara uygun sosyal becerileri kazandırmaya yönelik ortam sunmasıdır.

Motivasyon, içsel ve dışsal olarak ikiye ayrılmaktadır. İçsel motivasyon her çocuğun araştırma, öğrenme ve başarı için içsel dürtüler ile donatıldığını ifade ederken dışsal motivasyon çocuğun çevresinden kaynaklanan ve çocuğu pekiştiren durumlar olarak görülmektedir. Çocuğu öğrenmeye ya da araştırmaya teşvik edici; yani dışsal motivasyon etmenlerine su, yiyecek, sözel övgü ya da nesneler gibi durumlar örnek olarak verilebilir. Özel gereksinimi olan çocuklarda içsel motivasyona ilişkin çeşitli sınırlılıklar vardır. Bu sınırlılıklar ise bu bireyler engellerinden ve gelişim özelliklerinden dolayı içsel motivasyon kaynaklarının belirlenmesini zorlaştırmaktadır.

Özel gereksinimi olan bireyler için davranışçı yaklaşım daha uygundur. Davranışçı yaklaşımda öğretmenin model olma, biçimlendirme ve pekiştirme rollerini vardır. Normal gelişim gösteren öğrencilerin eğitiminde ise informal ve bilişsel yaklaşım kullanılmaktadır. Bu yaklaşımlarda öğretmenlerin öğrencilere destek olma, uyarıcılar sunma ve model olma rolleri vardır. Model olma hem normal gelişim gösteren hem de özel gereksinimli bireylere uygun iken, davranışı pekiştirme sadece özel gereksinimli bireylerin eğitimine has bir uygulamadır.

Talep etmede, çocuğu gözleyen ve çocuğun başlattığı etkileşime dahil olan yetişkinin, bir şey yapması ya da söylemesine ilişkin olarak çocuktan bir şey talep etmesi (istemesi) yer alırken, seçenek sunmada çocuğun ilgi duyduğu iki ya da daha fazla nesne, oyuncak ya da etkinlik arasından seçenekler sunma kullanılır. Ulaşılamaz hale getirmede ise etkinlik ya da rutinler sırasında nesne, oyuncak ya da araç̧ gereçlerin bazıları çocukların ulaşamayacağı ama görebilecekleri yerlere konur; böylece öğretim fırsatı yaratılır. Çocuğun ihtiyacı olan nesne, oyuncak, araç̧ gereç̧ ya da yiyecek/içeceklerin tamamının değil de sınırlı oranda sunulması bir diğer öğretim fırsatı yaratan durumdur. Bunların yanında, etkinliği ya da oyunu tamamlamak için gerekli olan parçaların ya da durumların eksik bırakılması ve bazen çocuğun aşina olduğu ya da bildiği pek çok etkinlik sırasında yapılan etkinlik- le ilişkili olan ya da olmayan şaşırtıcı ya da beklenmedik olaylar (saçma, komik ya da ilginç̧ şeyler) yaratılması gibi durumlar da çocuklara bu donemde pek çok öğretim fırsatı sunabilmektedir.

Kısmi fiziksel yardımda, bir beceriyi tamamlamak için çocuk daha fazla sorumluluk alır. Çocuğa yapılan yardım sınırlıdır. Örneğin boyama ya da kesmede çocuğun eli üzerinden sunulan yardım yerine kol ya da bileğinden sunulan destek, kısmı fiziksel yardımdır.

Fırsat öğretimi yetişkin ve çocuk arasındaki etkileşimlere dayanır. Sistematik bir öğretim yoludur ve beş basamak vardır: izle ve dinle, katıl, bekle, destekle ve onayla.

Aslında satış sunum tekniği olarak da kullanılan bu teknik, “Problem Çözme Tekniği” olarak da bilinir. Sunum esnasında satış elemanı, müşterinin gerçek ihtiyaç ve sorunlarını anlayarak, kapama sorularını buna göre yönlendirmelidir. Bu tekniğin kullanımı, özel bir yetenek ve iletişim becerisi ister. Tekniğin kullanılabilmesi için, satış elemanının müşterinin ürün veya hizmetleri satın alarak çözmek istediği problemini anlaması ve sunum esnasında müşteride güven duygusu yaratması gerekir. Bu teknik, genellikle zaman alan ve tekrarlanan satışlarda daha fazla geçerli bir tekniktir.

Doğal öğretim tekniklerinin temel özellikleri: günlük doğal rutinlerin ve bu rutinlerdeki etkinliklerin kullanılması, öğretimi kolaylaştırıcı ve çocuğun özelliklerine uygun materyallerin kullanılması ve etkileşimin çocuk tarafından başlatılarak yetişkinin katılmasıdır.

Davranışçı ve öğrenme odaklı yaklaşımlarla yetişkinin çocuğun çevresi ve öğrenmesin yapılandırdığı; yani daha çok yetişkin merkezli uygulamaların yer aldığı öğretimsel düzenlemelere formal düzenlemeler adı verilir.

İnformal düzenlemeler daha çok normal gelişim gösteren çocukların özelliklerini merkez alan, çocuğun yakın çevresi (yetişkin ve akranlar) ile etkileşimlerini destekleyen, çocuğun kendi öğrenme fırsatlarını kendisinin yaratmasına olanak tanıyan, haftalık ve aylık üniteler ile oyun odaklı etkinlik köşelerinde çocuğun etkileşim başlatmasına fırsat sunan düzenlemeler olarak görülmektedir.

Eklektik Model’e göre çocuğun rolü etkileşimleri kendi başlatan, çevresini aktif bir şekilde keşfeden ve etkinlik ve nesneleri kendi ilgisine göre seçen olmasıdır. Diğer seçenekler yetişkinin rolüne ait işlevlerdir.

Eklektik Model’e göre programın içeriği program temelli değerlendirme sonucu belirlenen amaçların yer aldığı, tüm gelişimsel alanlarda beceri gelişimini destekleyici, Doğal sosyal ve iletişimsel etkileşimleri destekleyici olmalıdır. Diğer seçenekler yöntem/uygulama bileşenine ait işlevlerdir.

Okulöncesi özel eğitimde Öğretim teknikleri, bilimsel dayanaklı uygulamaları yansıtmalı ve anlamlı değerlendirmelerle şekillendirilmelidir.

Karşılıklı Etkileşim Kuramı çocuğun gelişimini en üst düzeyde desteklemek için çocuk-birincil bakıcı (anne baba ya da bakıcı)-eğitimci (uzman) arasındaki etkileşimlerin olumlu olması gerektiğini belirtmektedir.

Duyularla deneyim etkinlik köşesi, çocukların çeşitli duyular ile deneyim yaşamasına olanak sağlar. Ayrıca değişik yapıdaki (sıvı, katı, pürüzlü, yumuşak, sert vb.) materyallerle etkileşim olanağı sunar. Bu köşede yer alan duyu havuzu; her hafta farklı duyulara hitap eden materyaller (su, pamuk, kum, toprak, makarna, taş, tıraş köpüğü vb.) ve bu materyallere uygun, haftanın ünite ve temasına uygun oyuncak ya da nesneler (plastik hayvanlar, değişik boyda ve renkte şekiller, plastik kova, kürek vb.) ile doldurulur.

Okulöncesi kurumlardaki rutinler arasında toplu etkinlikler, beslenme zamanı, hikâye okuma zamanı ve serbest oyun oynama zamanı gibi rutinler yer alabilmektedir.

Motivasyon, kişiyi harekete geçiren güçtür.

Günlük rutinler sırasında çocuğun gelişimine ve bireysel özelliklerine uygun etkinliklerin, oyuncak, nesne ve araç gereçlerin kullanımı; doğal öğretim tekniklerinin bu bağlamda kullanımını kolaylaştırır ve doğal öğretim tekniklerinin temel özelliklerinden biri olarak görülür. Çocuğun gelişimsel ve bireysel özelliklerine uygun etkinlik, araç gereç, nesne ya da oyuncaklar seçilirken çocuğun ilgileri ya da çocuğu yüksek düzeyde motive edici olanlara öncelik verilmesi de oldukça önemlidir.