ÖZEL EĞİTİM

Okulöncesi dönemdeki çocukların değerlendirilmesi karmaşık bir süreçtir. Yalnızca çocukların küçük yaşta olmaları bile değerlendiren kimse için bir sorun kaynağıdır. Bu yaş grubu çocuklar; yabancı kişilerin yanlarında ve yabancı ortamlarda doğal davranamamakta, yaşları gereği bir konuya ilgi ve dikkatlerini uzun süre yöneltememekte, çoğu zaman sınırlı iletişim becerileri sergilemekte, yönergeleri takip etmekte sorun yaşamaktadırlar.

Bu alanlar; tarama, tanılama, özel eğitime uygunluğu belirleme, program planlanma, gelişimi kaydetme ve son değerlendirmedir.

Tarama sürecinde değerlendirme, çocuğun daha fazla değerlendirilmeye gereksinimi olup olmadığını belirlemek üzere yapılır.

Özel eğitime uygunluk aşamasında elde edilen bilgi; standartlaştırılmış, norm dayanaklı ve karşılaştırmalı türde olmalıdır.

Yukarıda verilen ilkeler program planlama aşamasında gerçekleştirilen değerlendirmede dikkat edilmesi önerilen ilkelerdir.

Norm dayanakl› testler, çocuğun performansını norm grubuyla karşılaştırmayı hedefleyen testlerdir.

Gözlem notları ya oturum sırasında ya da oturumun hemen ardından tutulmalıdır. Dolayısıyla C şıkkındaki bilgi yanlıştır.

Çoğunlukla öğretmenler, çocuğu akranları ve diğer yetişkinlerle etkileşim halindeyken en fazla gözleyebilme olanağına sahip kimselerdir ve bu anlamda öğretmenin formal ve formal olmayan gözlemleri, çocuğun durumuna ilişkin en iyi bilgi kaynağıdır.

Değerlendirme yapacak olan kişi ve değerlendirme ortamı çocuğa tanıdık olmalıdır. Dolayısıyla E şıkkında verilen bilgi yanlıştır.

Okulöncesi sınıflarnda, çocuklar için belirlenen öğretim amaçlarının her birisine yönelik olarak detaylı bir biçimde veri toplamaya gerek olmadığı ifade edilmektedir. Ancak bu sınıflar yetersizlikten etkilenen ya da özel gereksinimleri olan çocuk ya da çocuklar dahil edildiğinde bu çocuklar için belirlenen öğretim amaçlarının ne ölçüde karşılandığını görebilmek, çocukların programdan yararlanma düzeylerini ortaya koymak, programda gerektiğinde değişiklik ve uyarlamalar yapmak, gerektiğinde bu bilgileri aile ve ilgili uzmanlarla paylaşabilmek için çocuğun performansına ilişkin kayıt tutulmalıdır.

Değerlendirme; çocuğun bilgi, davranış, beceri düzeyi ve kişilik özelliklerine ilişkin sorulan sorulara yanıt vermek üzere kullanılan ve çocuk hakkında bu anlamda bilgi sağlayan süreç olarak tanımlanır. Değerlendirme için hangi tanım benimsenirse benimsensin değerlendirmenin, çocuğun bilinen bir yetersizliği olduğunda ya da herhangi bir yetersizliğe sahip olmasından şüphe duyulması durumunda çocuk hakkında çeşitli kararların alınmasını sağlayan dinamik ve süregelen bir süreç olduğu yargısına varabiliriz.

Sıralanan altı alanda bilgi toplanarak çocuk ve uygulanacak olan eğitime ilişkin karalar alınır. Bu alanlar; tarama, tanılama özel eğitime uygunluğu belirleme, program planlanma, gelişimi kaydetme ve son değerlendirmedir. Kimi kaynaklarda bu alanlar değerlendirmenin amaçları, kimi kaynaklarda ise değerlendirmenin aşamaları olarak ele alınmaktadır.

Tarama testi kullanılmaya karar verildiğinde sıralanan tüm özelliklere dikkat edilmesi hedeflenmelidir.

Çocuğun özel eğitime uygunluğu belirlendikten, diğer bir deyişle özel eğitim hizmetlerinden yararlanmasının uygun olduğuna ilişkin bir değerlendirme yaptıktan sonra bu çocuk için uygun programın ne olacağına karar vermek üzere değerlendirme yapılır. Programın planlanması aşamasında yapılan değerlendirme sürecinde, çocuğun bireyselleştirilmiş eğitim programında yer alacak amaçların neler olacağı ve öğretimin nasıl gerçekleştirileceğinin belirlenmesi amaçlanır.

Okulöncesi dönemdeki çocuklar hakkında bilgi toplamak için yapılan değerlendirmede, değerlendirmenin amacına göre farklı değerlendirme araçları ve yöntemleri kullanılır. Bu ünitede değerlendirme araçları öncelikle iki grupta toplanmıştır:
(a) testler,
(b) alternatif değerlendirme yöntemleri. Testler, norm dayanaklı testler ve ölçüt dayanaklı testler olmak üzere iki grupta toplanırken alternatif değerlendirme yöntemleri ise belli başlıcaları gözlem, görüşme ve portfolyo değerlendirmesi (özgün değerlendirme) olmak üzere üç grupta toplanabilir.

Norm dayanaklı testlerde, çocuğun performansı referans grubunun performansı ile karşılaştırılır. Referans grubunu çocuğun kendi yaş grubundan olan bir grup çocuk oluşturur. Örneğin zihinsel yetersizliği olan bir çocuk norm dayanaklı bir test kullanılarak toplumsal beceri düzeyi açısından değerlendirildiğinde çocuğun toplumsal beceri düzeyi, çocukla aynı yaşta normal gelişim gösteren çocukların beceri düzeyi ile karşılaştırılır.

Alternatif değerlendirme yöntemlerinde çocuğun doğal ortamlarda gözlenmesi esas alındığı için ekolojik değerlendirme olarak da adlandırılmaktadır. Gözlem, kontrol listesi ve derecelendirme ölçeklerinin kullanımı, oyun-temelli değerlendirme, öğrenme biçimi ve öğrenme potansiyelini değerlendirme (dynamic assessment), performans ve portfolyo değerlendirmesi, aile değerlendirmesi, işlevsel değerlendirme alternatif değerlendirme yöntemleri olarak bilinmektedir.

Değerlendirme yapacak kişi; çocuğun ailesel özelliklerine, kültürel farklılıklarına aşina olmalıdır.

Kayıt tutmak, son derece önemlidir; ancak kayıt tutma işleminin kısa sürmesi, pratik olması ve kapsamlı olması da bir o kadar önemlidir. Dolayısıyla kullanılacak olan kayıt sistemi; basit, verimli ve işlevsel olmalıdır.

Son değerlendirme aşamasında, iki tür değerlendirme gerçekleştirilebilir. Birinci tür değerlendirme, süreç değerlendirmesi ya da izlemeye dönük değerlendirme olarak adlandırılmaktadır ve bu değerlendirme türü, programın çocuk üzerindeki etkililiğini ortaya koymak üzere periyodik olarak belirlenen zamanlarda gerçekleştirilir. İzlemeye dönük değerlendirmede, çocuğun gelişiminin değerlendirilmesinin yanı sıra uygulanan programda bir değişiklik ya da uyarlamaya gerek olup olmadığı belirlenir.