ÖZEL EĞİTİM - Deneme Sınavı - 7

Sosyal ve duygusal sorunlar; genetik, nörolojik ya da biyokimyasal etmenlerle iliş- kili olabilmektedir. Örneğin, ailesinde bazı psikolojik rahatsızlıklar görülen kişilerin bu rahatsızlıklara yakalanma olasılıkları daha yüksek olmaktadır. Anne karnın- da uyuşturucu ya da alkol gibi belli maddelere maruz kalmak da çocukta sosyal ve duygusal sorunlar görülme riskini artırmaktadır. Ayrıca, merkezi sinir sisteminin zedelenmesi de bu tür sorunlara yol açabilmektedir. Ayrıca aile yapısı, sosyal ortamdaki stress durumu da sosyal ve duygusal sorunlara neden olabilmektedir.

Sosyal ve duygusal ortamı desteklemesinde olumlu iklim, tutarlılık, kurallar, uygun modeller ve seçim fırsatlarının sunulması gerekmektedir. Verilen örnek öğretmenin tüm öğrencilere eşit davranmasına örnek olarak verilebilir ve bu da olumlu iklime örnek olarak verilebilir.

Sosyal ve duygusal gelişim; çocuğun duygusal olarak kendisini güvende hissetme, kendisine ilişkin olumlu bir benlik kavramına sahip olma ve kendisini sosyal dünyanın bir parçası olarak algılama gereksinimlerinin karşılanmasını sağlayan gelişimdir.

Okulöncesi öğretmenleri, dikkat dağınıklığıyla başa çıkmak için şu önerilerden yararlanabilirler: yönergelerin öğrenciler tarafından anlaşılıp anlaşılmadığını kontrol etmek, etkinlikler sırasında öğrencilere arada bir bireysel dönüt vermek, etkinliklerin çok yavaş tempoda sürmesini önlemek; böylece öğrencilerin dikkatlerini canlı tutmak, etkinlikler sırasında görsel desteklerden, ayrıntıları belirginleştiren işaretlerden ve anımsatıcılardan yararlanmak.

Sınıftaki öğrenci davranışlarının yönteminde birçok teknikten yararlanılabilir. Bunların başlıcaları uygun davranışları artırma, uygun olmayan davranışları görmezden gelme ve olumlu davranışsal destek olarak sıralanabilir. Davranış arttırmada istendik davranış sergilendiğinde ödüllendirme yapılırken, görmezden gelmede istenmeyen davranışlar sergilendiğinde tepki verilmemektedir. Olumlu davranışsal destekte ise davranışların işlevleri belirlenerek bunun üzerine farklılaştırmalar yapılır.

Fırsat Olumlu davranışsal destek, geleneksel davranış yönetiminin bir uyarlaması olup sorunlu davranışların işlevlerini belirleyip değiştirerek davranış sorunlarını azaltmayı, bunların yerine ise uygun alternatif davranışlar kazandırmayı hedefleyen disiplindir.

Sosyal ve duygusal gelişimin en önemli etmenlerinden biri, çocuğun çevresindeki kişilerin ve kuralların tutarlılık göstermesidir. Kurallar, yukarıda sözü edilen tutarlılığın sağlanabilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Gözleyerek öğrenme, özellikle sosyal becerilerin kazandırılmasında çok yararlı olmaktadır. Öğretmenler, öğrencilerine kazandırmak istedikleri bazı davranışlar için kendileri model olabilirler.

Saldırganlık; çocuğun sosyal çevresine, fiziksel çevresine ya da kendisine yönelttiği çeşitli davranışları içeren bir sorundur. Bu davranışların belli başlıları; vurma ya da tükürme gibi fiziksel saldırılar; el hareketleri ya da yüz ifadeleri gibi jestsel saldırılar ve küfürler ya da tehditler gibi sözel saldırılar olarak üç grupta toplanabilir.

Sosyal ve duygusal sorunlar; genetik, nörolojik ya da biyokimyasal etmenlerle ilişkili olabilmektedir. Örneğin, ailesinde bazı psikolojik rahatsızlıklar görülen kişilerin bu rahatsızlıklara yakalanma olasılıkları daha yüksek olmaktadır. Anne karnında uyuşturucu ya da alkol gibi belli maddelere maruz kalmak da çocukta sosyal ve duygusal sorunlar görülme riskini artırmaktadır. Ayrıca, merkezi sinir sisteminin zedelenmesi de bu tür sorunlara yol açabilmektedir. Ancak, biyolojik etmenler ile sosyal ve duygusal sorunlar arasında net bir ilişkilendirme henüz yapılamamaktadır.

Olumlu bir iklim yaratabilmek için okulöncesi öğretmenleri;
• Çocukların belirli davranışlarını onaylamasalar da onları sevdiklerini, onlara değer verdiklerini, onlarla birlikte olmaktan mutluluk duyduklarını her fırsatta göstermelidirler; örneğin Cihan Öğretmen, öğrencilerini karşılama ve uğurlama sırasında bu tür fırsatlar yakalamaya çalışmaktadır.
• Yapılan etkinliklerin ilginç ve keyifli geçmesi için her türlü çabayı göstermelidirler.
• Her çocuğa ilişkin gerçekçi beklentiler belirleyerek ve her birine yerine getirebilecekleri yükümlülükler vererek onların öz güvenlerini geliştirmelidirler.
• Anlamlı öğrenme yaşantıları sağlayarak çocukların öğrendikleri bilgi ve becerilerin neden önemli olduğunu ve ne işe yarayacağını göstermelidirler.
• Öğrencilerine duyguların her zaman kabul edilebilir olduğu; ancak duyguların dışa vurulmasında kullanılan bazı yolların kabul edilemez olduğu mesajını vermelidirler.
• Eğitim ortamında tehditlerden çok ödüllerden yararlanmalıdırlar.
• Öğrencilerinin her birinin kendileri için eşit önemde olduğunu, onlara her zaman eşit davranarak göstermelidirler; Cihan Öğretmen’in karşılama ve uğurlama sırasında her çocukla özel olarak ilgilenmesi, bu öneriye örnek olarak gösterilebilir.

Tutarlılık, olayların birey tarafından kestirilebilir olması anlamına gelmektedir. Dolayısıyla tutarlılık, çocukta kendini güvende hissetme duygusunun gelişimi açısından büyük önem taşımaktadır.

Verilen örnekte babanın davranışının kendi içerisinde tutarsız olduğu görülmektedir. Örnekteki babanın kendisi ile çelişmesi söz konusudur.

Tutarlılığın sağlanabilmesi için en önemli durum kurallardır. Kurallar olduğu zaman bu kurallar çerçevesinde tutarlı davranışlar sergilenebilmektedir.

Kurallar, yukarıda sözü edilen tutarlılığın sağlanabilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Okulöncesi eğitim ortamlarında kurallar oluşturulurken aşağıda sıralanan ilkelere dikkat edilmelidir.
• Kurallar, çocukların gelişimsel düzeyiyle uyuşmalıdır. Örneğin okulöncesi dönemindeki çocukların uzun sürelerle yerlerinden kalkmadan oturmalarını öngören bir kural, bu ilkeye uygun değildir.
• Kuralların önemi ve gerekçeleri konusunda çocuklar bilgilendirilmelidir. Hatta olanaklı olduğunda kuralların oluşturulması sırasında çocukların da görüşleri alınmalıdır. Böylece çocukların kuralları anlamlandırmaları kolaylaşacaktır.
• Kurallar gözlenebilir, ölçülebilir olmalı ve olumlu olarak ifade edilmelidir. Dolayısıyla nelerin yasak olduğu değil de nelerin yapılması gerektiği belirtilmiş olacaktır.
• Çok fazla sayıda kural koymaktan önemle kaçınılırken her kurala mutlaka uyulması sağlanmalıdır. Kurallara uymanın sağlanabilmesi için kurallara uygun davranışların ödüllendirilip kurallara uygun olmayan davranışların caydırılması gerekmektedir.
• Tüm çocukların, özellikle de özel gereksinimi olan çocukların, kurallara uygun davranış örnekleri görmeleri ve alıştırma yapmaları için fırsatlar sağlanmalıdır.
• Belirlenen kurallar çocuklara etkin biçimde iletilmelidir. Bu amaçla kural panoları oluşturulabilir ve kurallar ilk zamanlar her gün, giderek arada bir, uzun tatillerden sonra ve gerektikçe çocuklara anımsatılabilir.

Gözleyerek öğrenme, gerek günlük yaşamda gerekse eğitim ortamlarında pek çok davranışın kazanılmasında çok önemli bir işleve sahiptir. Okulöncesi eğitim ortamlarında da gözleyerek öğrenme fırsatları yaratmaya özel bir önem verilmelidir. Gözleyerek öğrenme, özellikle sosyal becerilerin kazandırılmasında çok yararlı olmaktadır. Öğretmenler, öğrencilerine kazandırmak istedikleri bazı davranışlar için kendileri model olabilirler. Ancak alanyazında akran modellerin daha etkili olduğundan söz edilmektedir. Dolayısıyla bazı davranışları en uygun biçimde sergileyen çocuklardan akran model olarak yararlanılabilir.

Yapılan araştırmalar, çocuklara çeşitli etkinlikler ya da araçlar arasından seçim fırsatları sunulmasının, onların etkinlikle ilgili olma davranışlarında önemli artışlara yol açtığını göstermektedir. Okulöncesi öğretmenleri de olanaklı olan durumlarda çocukların etkinlikler ya da araçlar arasından seçim yapmalarını sağlayabilirler. Örneğin serbest oyun zamanında evcilik mi yoksa doktorculuk mu oynanacağına, kitap saatinde hangi kitabın okunacağına, top oynamak için hangi topun seçileceğine, kavram çalışmasında hangi araç setinin kullanılacağına vb. çocuklar sırayla karar verebilirler ya da oylama yaparak bir grup kararı oluşturabilirler.

Görmezden gelme, başkalarının (örneğin öğretmenin ya da diğer çocukların) ilgi göstermelerine bağlı olarak pekiştirilmiş olan bir davranışı azaltmak amacıyla o davranışla ilgilenmemeye başlama sürecidir. Bu uygulama, uygulamalı davranış analizi alanyazındaki sönme tekniği içinde yer almaktadır. Görmezden gelme uygulamasının ilk etkisi, davranışın artması ve çeşitlenmesi olacaktır. Ancak ne yaparsa yapsın beklediği ilgiyi elde edemediğinde çocuk bu davranışlardan ümidini kesecektir.

Duyusal girdi (dokunsal, içsel, görsel ya da işitsel girdiler) sinir sistemi aracılığıyla beyne gönderilir. Bu girdiler beyin ve omuriliğin eş güdümlü çalışmasıyla mesajlar olarak algılanır ve işlenir, tepkiler motor hareketler şeklinde geri gönderilir. İstemli motor etkinlikler, üst beyin merkezlerinde bulunan beyin kabuğu tarafından kontrol edilir. İstemsiz ya da bilinçsiz kas hareketleri (kusma, göz kırpıştırma ve refleksler), alt beyin merkezlerinden beyin sapının bir parçası olan beyincik tarafından kontrol edilir.

A şıkkı bütünden özel hareket gelişimine geçişe; B şıkkı çift yönlüden tek yönlüye geçişe; C şıkkı kaba motor gelişimden ince motor gelişime geçişe; E şıkkı baştan ayağa doğru gelişime örnek olarak verilebilir. Merkezden dışa doğru gelişim ilkesine örnek olarak ise bebeklik döneminde omurgaların parmaklardan önce gelişmesi verilebilir.