ÖZEL EĞİTİM - Deneme Sınavı - 3

1997 yılında çıkarılan 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’de (KHK), tanısı konmuş özel eğitime gereksinimi olan çocuklar için okulöncesi eğitim zorunlu hale getirilmiş ve bu zorunluluk bu kanuna dayalı olarak yayımlanan özel eğitim hizmetleri yönetmeliklerinde yer almıştır.

Yetersizliğinden, bir başka deyişle özel gereksinimi olduğundan, ciddi bir biçimde kuşku duyduğunuz öğrencinizin durumunu okulunuzdaki rehberlik ve psikolojik danışma servisine iletmeniz gerekir. Öğrencinin durumu, gerektiğinde okulunuzdaki rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri yürütme komisyonunda ele alınabilir.

Değerlendirme; çocuğun bilgi, davranış, beceri düzeyi ve kişilik özelliklerine ilişkin sorulan sorulara yanıt vermek üzere kullanılan ve çocuk hakkında bu anlamda bilgi sağlayan süreç olarak tanımlanır. Değerlendirme için hangi tanım benimsenirse benimsensin değerlendirmenin, çocuğun bilinen bir yetersizliği olduğunda ya da herhangi bir yetersizliğe sahip olmasından şüphe duyulması durumunda çocuk hakkında çeşitli kararların alınmasını sağlayan dinamik ve süregelen bir süreç olduğu yargısına varabiliriz.

Öğrencinin gereksiniminin bir yetersizlik durumu ile ilişkili olup olmadığına karar vermede, RAM bünyesinde oluşturulan Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu önemli bir rol üstlenmektedir. ÖEDK’nin temel görevi, eğitsel değerlendirme ve tanılama sürecini gerçekleştirmektedir. Kurul, bu amaç doğrultusunda hazırlanan dosyayı inceleyerek öğrencinin özel eğitime gereksinimi olup olmadığı konusunda yönlendirme niteliğinde bir karar verir. Verilen karar, öğrencinin özel eğitime gereksinimi olduğu yönünde ise yetersizliğin adı konur (Buna “tanılama” diyoruz.) ve öğrenci için en uygun eğitim ortamını, alacağı destek eğitim hizmeti ve eğitim planını içeren bir rapor düzenlenerek Milli Eğitim Müdürlüğünün onayına sunulur. Müdürlük, bu raporu bünyesinde oluşturulan Özel Eğitim Hizmetleri Kuruluna (ÖEHK) gönderir. Ancak konu, öğrencinin Millî Eğitim Bakanlığına bağlı özel özel eğitim okul ya da kurumlarına yerleştirilmesi olduğunda Kurulun düzenleyeceği rapor yeterli olmaktadır.

Sıralanan altı alanda bilgi toplanarak çocuk ve uygulanacak olan eğitime ilişkin karalar alınır. Bu alanlar; tarama, tanılama özel eğitime uygunluğu belirleme, program planlanma, gelişimi kaydetme ve son değerlendirmedir. Kimi kaynaklarda bu alanlar değerlendirmenin amaçları, kimi kaynaklarda ise değerlendirmenin aşamaları olarak ele alınmaktadır.

Tarama testi kullanılmaya karar verildiğinde sıralanan tüm özelliklere dikkat edilmesi hedeflenmelidir.

Çocuğun özel eğitime uygunluğu belirlendikten, diğer bir deyişle özel eğitim hizmetlerinden yararlanmasının uygun olduğuna ilişkin bir değerlendirme yaptıktan sonra bu çocuk için uygun programın ne olacağına karar vermek üzere değerlendirme yapılır. Programın planlanması aşamasında yapılan değerlendirme sürecinde, çocuğun bireyselleştirilmiş eğitim programında yer alacak amaçların neler olacağı ve öğretimin nasıl gerçekleştirileceğinin belirlenmesi amaçlanır.

Okulöncesi dönemdeki çocuklar hakkında bilgi toplamak için yapılan değerlendirmede, değerlendirmenin amacına göre farklı değerlendirme araçları ve yöntemleri kullanılır. Bu ünitede değerlendirme araçları öncelikle iki grupta toplanmıştır:
(a) testler,
(b) alternatif değerlendirme yöntemleri. Testler, norm dayanaklı testler ve ölçüt dayanaklı testler olmak üzere iki grupta toplanırken alternatif değerlendirme yöntemleri ise belli başlıcaları gözlem, görüşme ve portfolyo değerlendirmesi (özgün değerlendirme) olmak üzere üç grupta toplanabilir.

Norm dayanaklı testlerde, çocuğun performansı referans grubunun performansı ile karşılaştırılır. Referans grubunu çocuğun kendi yaş grubundan olan bir grup çocuk oluşturur. Örneğin zihinsel yetersizliği olan bir çocuk norm dayanaklı bir test kullanılarak toplumsal beceri düzeyi açısından değerlendirildiğinde çocuğun toplumsal beceri düzeyi, çocukla aynı yaşta normal gelişim gösteren çocukların beceri düzeyi ile karşılaştırılır.

Alternatif değerlendirme yöntemlerinde çocuğun doğal ortamlarda gözlenmesi esas alındığı için ekolojik değerlendirme olarak da adlandırılmaktadır. Gözlem, kontrol listesi ve derecelendirme ölçeklerinin kullanımı, oyun-temelli değerlendirme, öğrenme biçimi ve öğrenme potansiyelini değerlendirme (dynamic assessment), performans ve portfolyo değerlendirmesi, aile değerlendirmesi, işlevsel değerlendirme alternatif değerlendirme yöntemleri olarak bilinmektedir.

Değerlendirme yapacak kişi; çocuğun ailesel özelliklerine, kültürel farklılıklarına aşina olmalıdır.

Kayıt tutmak, son derece önemlidir; ancak kayıt tutma işleminin kısa sürmesi, pratik olması ve kapsamlı olması da bir o kadar önemlidir. Dolayısıyla kullanılacak olan kayıt sistemi; basit, verimli ve işlevsel olmalıdır.

Son değerlendirme aşamasında, iki tür değerlendirme gerçekleştirilebilir. Birinci tür değerlendirme, süreç değerlendirmesi ya da izlemeye dönük değerlendirme olarak adlandırılmaktadır ve bu değerlendirme türü, programın çocuk üzerindeki etkililiğini ortaya koymak üzere periyodik olarak belirlenen zamanlarda gerçekleştirilir. İzlemeye dönük değerlendirmede, çocuğun gelişiminin değerlendirilmesinin yanı sıra uygulanan programda bir değişiklik ya da uyarlamaya gerek olup olmadığı belirlenir.

Okul yöneticisi, özel eğitim öğretmeni, rehber öğretmen, program geliştirmeci, sınıf öğretmeni, öğrencinin anne babası ve öğrenciden (uygunsa) oluşan bireyselleştirilmiş eğitim programı hazırlama ekibinin görevleri arasında; özel gereksinimli olan bireylerin gelişim performanslarını değerlendirme, eğitim programı hazırlama, programın uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesinden sorumludur. Ancak bireyselleştirilmiş aile hizmet planının hazırlanması gerekmesine rağmen yasal olarak zorunlu değildir.

Planın geliştirilmesinde gerçekleştirilebilecek beş anahtar etkinlik vardır ve bunlardan ilk yapılması gereken özel gereksinimi olan çocukları değerlendirme ve özel eğitime uygunluğunu belirlemedir.

Şıklarda ifade edilen planların bireyselleştirilmiş aile hizmet planı dışında tamamında özel gereksinimi olan çocuklara odaklanılmaktadır. Bu planlardan yalnızca bireyselleştirilmiş aile hizmet planında ailenin tüm gereksinim ve ihtiyaçları göz önünde bulundurulmaktadır.

Özel gereksinimi olan çocuk ve aile için başarılması gereken amaçların yazılmasında tüm ekip üyelerinin dikkat etmesi gereken noktalar şunlardır:
(a) Amaçların çocuğa ve aileye yönelik olması,
(b) Amaçların ölçülebilir ve gözlenebilir olması,
(c) Beklenen değişikliğin kabul edilebilirlik ölçütünün olması ve
(d) Amaçlara ulaşılması için zaman çizelgesinin hazırlanmasıdır. Amaçlar geliştirilirken ailenin beklentileri, çocuğun zayıf ve güçlü yönleri ile uyumlu olmayabilir.

Eğitimsel değerlendirme evresinde, öğrenme ve yaşam kalitesini değerlendirmek amacıyla formal testler, çevresel değerlendirme, çoklu disiplinler arası değerlendirme, informal değerlendirme tekniklerinden yararlanılmaktadır.

Öğrenciyi uzun dönemli amaçlara götüren alt amacalar olan kısa dönemli amaçların dört ögesi vardır. Bunlar, birey, koşul, ölçüt ve davranıştır.

İfade edilen amaçta davranışın kimin öğreneceği, “birey” bellidir. Bireyden beklenen davranış, hayvanın adını söylemesidir. Davranışın gerçekleşeceği koşul hayvanın resminin gösterilmesidir. Ancak kazanılması istenen davranışa ilişkin 10 denemenin 9’unda gibi kabul edilebilir ölçüt ifade edilmemiştir.