ÖZEL EĞİTİM - Deneme Sınavı - 11

2000 yılında yürürlüğe giren Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde kaynaştırma ile ilgili daha açık ifadelere ve uygulamaya yönelik hükümlere yer verilmiştir. Yönetmeliğin 68. maddesinde kaynaştırmanın uygulama ilkleri belirtilmiştir ve “Hizmetler bireylerin yetersizliklerine göre değil, eğitim gereksinimlerine göre planlanır.” İbaresi ilkeler arasında yer almaktadır. Bu ilkede özel eğitim gerektiren bireylerin yetersizliğine odaklanmak yerine ihtiyacı olan eğitime odaklanması gerektiği vurgulanmaktadır.

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde, kaynaştırma uygulamaları sırasında dikkate alınması gereken hususlardan biri, “Kaynaştırma yoluyla eğitimine devam eden öğrenciler, yetersizliği olmayan akranlarıyla aynı sınıfta eğitim görmeleri halinde okulda bulunan eğitim programını takip ederler” hususudur. Okul ve kurumlarında kaynaştırma yoluyla eğitim alacak bireylerin bir sınıfta en fazla iki birey olacak şekilde eşit olarak dağılımı sağlanması ve Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulamaları yapılan okullarda, BEP geliştirme birimi oluşturulması diğer dikkat edilmesi gereken hususlar arasında yer almaktadır.

Özel gereksinimi olan çocukların kaynaştırmadan en fazla yararlandıkları dönem okulöncesi dönemidir. Çünkü bu dönemde çocukların birbirlerinden farklılıkları çok fazla belirginleşmediğinden akranları arasında kabul görme oranları daha yüksektir ve bu dönemde çocukların kazanmaları gereken sayısız beceri vardır. İlerleyen yaşlarda da elbet bireyler kaynaştırmadan yararlanmaktadırlar. Ancak bireyler akademik becerilerle karşılaştıkça, sorumluluk artıkça akranlar arasında farklılıklar daha belirgin hale gelmektedir.

Dil ve Konuşma terapisi, öğrencilerin eğitimlerini engelleyecek düzeyde alıcı ve ifade edici dili kullanmada sorunları olduğunda, sesletim bozukluğu yaşadığında, sesini kullanmada sorun yaşadığında sağlanan bir destek türüdür ve bu desteği dil ve konuşma terapistleri verir.

İşbirlikçi çalışma modelinde; sorunun çözümünü sağlayacak çözümün geliştirilmesi ve etkili grup etkileşiminin üzerinde durulur. Bu nedenle, danışman ve danışanın sorunun çözülebilmesi için kendi bilgi ve deneyimlerini ortaya koyarak karşılıklı işbirliği içinde olması işbirlikçi danışma modeline uygun bir çalışma şeklidir.

Sınıfına kaynaştırma öğrencisi yerleştirilen sınıf öğretmenine öğrencisinin davranışsal ya da öğrenme sorunlarıyla ilgili danışmanlık yaparak dolaylı yoldan destek sağlayan uzman özel eğitim danışmanıdır. Özel eğitim danışmanları destek olmak üzere doğrudan sınıfa girmezler.

Gezici öğretmenler özel gereksinimi olan çocukla ilgilenen okulöncesi öğretmeni, okul personeli, kaynaştırma öğrencisinin sınıfında bulunan özel gereksinimi olmayan akranlar, ekipte yer alan diğer çalışanlar ve okul yöneticilerine karşı sorumludurlar.

Gezici öğretmenin aileye karşı olan sorumlulukları arasında şunlar yer almaktadır:
Çocuğun gelişimine ilişkin ailesine bilgi vermek,
Okulöncesi okul personeli ve çocuğun ailesi arasında köprü görevi üstlenerek birbirlerini doğru anlamalarına yardımcı olmak,
Aileye çocuklarının bir okuldan diğerine geçiş sürecinde karar vermesi için yardımcı olmak ve
Aile bireylerinin kaynaştırma öğrencisine yönelik gerçekçi beklentiler geliştirmelerine yardımcı olmak.

Gezici öğretmenin destek sağlarken kullanabileceği stratejiler arasında; bilgilendirme, gözlem yapma, model olma, doğrudan öğretim sunma, programları ya da materyalleri uyarlama, ortamı uyarlama, akran öğretiminden yararlanma, aileyi çocukların eğitimine dahil etme, ekip çalışanlarını koordine etme, toplantılar düzenleme ve öğrencinin gelişim düzeyine uygun etkinlikler seçme yer almaktadır.

Okulöncesi okullarda uygulanmakta olan programlar ve kullanılmakta olan materyaller her öğrenci için uygun özellikler taşımayabilir. Bu gibi durumlarda var olan programların, materyallerin hatta ortamların öğrencilerin gereksinimlerini karşılayacak şekilde uyarlanması, kaynaştırma öğrencilerinin okul başarılarını artıracak değişikliklere gidilmesi gerekebilir. Bu nedenle açıklama en iyi programı ya da materyalleri uyarlamayı tanımlamaktadır.

Kaynaştırma özel gereksinimi olan öğrencinin gerekli destek hizmetler sağlanarak tam ya da yarım zamanlı olarak kendisi için en az kısıtlayıcı eğitim ortamı olan normal eğitim sınıflarında eğitim görmesi olarak tanımlanmaktadır.

Ülkemizde, 1983 yılında yürürlüğe giren 2916 sayılı Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu ile kaynaştırma uygulaması yasal olarak benimsenmiştir.

Kaynaştırma uygulamalarında özel eğitim desteği ilk kez 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’de yer almıştır.

Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulamaları yapılan okul ve kurumlarda öğrencinin yetersizliğine uygun fiziksel, sosyal, psikolojik ortam düzenlemeleri yer alır. Okul ve kurumlarda, kaynaştırma yoluyla eğitim alacak bireylerin bir sınıfta en fazla iki birey olacak şekilde eşit olarak dağılımı sağlanır. Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrenciler, yetersizliği olmayan akranlarıyla aynı sınıfta eğitim görmeleri halinde kayıtlı bulundukları okulda uygulanan eğitim programını takip ederler. Eğitim hizmetleri, bireylerin eğitim performansına ve öncelikli ihtiyaçlarına göre planlanır.

Okulöncesi döneminde görev alan öğretmenlerin genellikle özel eğitim alanıyla ilgili yeterli bir eğitimden geçmemiş olmaları bu sorunların başında gelmektedir. Öğretmenler sınıflarına yerleştirilen özel gereksinimi olan öğrencinin özellikleri ve bu öğrenciye nasıl yardımcı olabilecekleri, hangi tür eğitim öğretim etkinliklerine yer verecekleri konularında çok fazla bilgi sahibi değildirler. Ülkemizde henüz kaynaştırma öğrencisi verilen sınıflara herhangi bir destek özel eğitim hizmeti sağlanmadığından öğretmenler zor durumda kalabilmektedirler.

Kaynaştırma öğrencisine ya da sınıf öğretmenine destek hizmet sağlayabilecek kişiler şunlardır: Özel eğitim öğretmeni, gezici öğretmen, özel eğitim danışmanı, fizyoterapist, iş-uğraşı terapisti, dil ve konuşma terapisti, öğretmen yardımcısı ve akranlardır.

Özel eğitim öğretmeni çocuğun bireyselleştirilmiş eğitim programında (BEP) yer alan amaçları bilir ve amaçlara ulaşılabilmesi için gerektiğinde kaynaştırma sınıfı öğretmenine ve yine gerektiğinde kaynaştırma öğrencisine destek, hizmet sağlar.

Kaynaştırmanın çeşitli kaynaklardaki tanımlarına bakıldığında, hemen hepsinde destek hizmetlerden söz edildiği görülmektedir. Bu amaçla geliştirilmiş çeşitli destek sağlama modelleri bulunmaktadır. Bu modellerin başlıcaları, öğretmenlere hizmet içi eğitimlerin sunulması, öğretmen yardımcısı kullanılması ve gezici öğretmenlik uygulaması olarak sıralanabilir.

Gezici öğretmenlik uygulaması ülkemizde yasal düzenlemelerde ilk kez yer aldığı yıllarda evlere götürülen hizmet olarak uygulanan, ancak daha sonra yeterli personel olmadığında uygulaması durdurulan sistemdir.

Gezici öğretmen sınıfın rutinini, kurallarını ve dinamiğini öğrenmek; öğrencinin farklı etkinlikler içinde ve farklı kişilere karşı nasıl davrandığını görmek, diğer öğrencilerin kaynaştırma öğrencisiyle nasıl etkileşimde bulunduğunu bilmek için gözlem yapmalıdır.