OSMANLIDA İSKAN VE GÖÇ

17. yüzyılda Celali hadiseleri sonrası kitlesel boyutta bir iç göç dalgası cereyan
etti. Bu süreçte köylülerin bir kısmı daha güvenli fakat tarıma daha az elverişli
bölgelere yerleşirken; bir kısmı da hayvancılığa yöneldi. 18. yüzyılda güvenliği
zedeleyen ve yeni göçlere zemin hazırlayan unsurların başında kapısız levendlerin
eşkıyalık hareketleri gelir.

Gurbetçilerin memleketlerine gönderilmesine çalışılmıştır. Tathir-i memleket,
tenkih-i vilayet olarak nitelenen tahliye işlemiyle devlet, İstanbul’da gıda maddelerinin ucuzlayıp bollaşacağını, tarımsal bölgelerde ise vergilerini ödemekte zorlanan reayaya kolaylık sağlanacağını düşünmüştür. Bu yönteme 1748 ve 1763 de
başvurulur.

1839- 1853 yılları arası 35- 40 bin kişi iskân edildi. Ancak Kırım Savaşı esnasında Toroslardaki bazı konar - göçer unsurlar asker ve vergi konusunda problem çıkarmışlar, bunun üzerine 1865’de Fırka-i Islahiye teşkil olunarak Maraş ve Elbistan arasındaki aşiretlerin iskân edilmeleri sağlanmıştır. II. Abdülhamid ve II. Meşrutiyet dönemlerinde de aşiret mensuplarını iskân faaliyetleri sürdürülmüştür.

Rumlar Mora’da 1821’de isyan ettiler. İsyanı, Hıristiyan-Müslüman çatışması şeklinde algılayan Avrupa kamuoyu asilere maddî ve manevî yardımda bulundu. İsyan 1824 yılına kadar gelişerek devam etti.

Fransa, 1830 yılında Cezayir’i işgal etti. İşgal sahasındaki Cezayirliler iç bölgelere
çekilerek Emir Abdülkadir’in liderliğinde Fransız kuvvetlerine karşı direndiler.

Kırım Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) ile bağımsız bir devlet haline dönüştürüldü. Bağımsızlık dönemini Rusya’nın müdahaleleri sonucu iç çatışmalarla geçirdi.

1783 sonrasında kitle göçü mahiyetindeki ilk dalga 1792-1793 yıllarında gerçekleşti. Bunu 1802-1803, 1812-1813 ve 1830’lu yıllardaki dalgalar takip etti.

Devlet ziraî üretimin düşmesini ve dirlik sahibinin gelirlerinin azalmasını önlemek, çiftçinin çiftini çubuğunu terk edip göçetmesine engel olmak adına çiftbozan resmi ve geri iskân kanunu tedbirlerini uyguluyordu. Ancak bu yetki 10, 15 veya 20 yıllık bir süreyle sınırlandırılmıştı. Doğru Cevap C'dir.

Kuban bölgesindeki Müslümanlar genel bir kıyıma maruz kaldılar. Bu umumî
kırımdan kurtulan Çerkes ve Nogaylar, Kuban nehrinin sol sahiline iltica ederken
Nogayların bir kısmı da Ruslar tarafından Kırım Türklerinin terk ettiği topraklara
tehcir edildi. Kuban’da Türklerin boşalttığı yerlere Kozaklar yerleştirildi. Bu tedbirlerle yetinmeyen Rusya, aynı bölgeye Rus ve Alman göçmenlerini de iskân etti. Bu
faaliyetler sonucu 1832 yılında Kuzey Kafkasya’da tüm bölgeyi boydan boya birbirine kaleler ve çiftçi Hıristiyan topluluklarla bağlayan ünlü Kozak hattı tamamlanacaktır. Öte yandan, Ortodoks kilisesi vasıtasıyla bölge halkının bir kısmı Hıristiyanlaştırılacak ve özellikle Ossetlere karşı misyonerlik faaliyetleri yürütülecekti.

İç göçler daha ziyade bireysel ve grup göçleri şeklinde cereyan etmekteydi. Ama bazen kitlesel boyuta çıktığı da olmaktaydı. Taşrada güvenliği zedeleyen unsurlar, kamu görevlilerinin suistimalleri, doğal afetler, yangınlar, salgın hastalıklar, savaşlar, aşırı nüfus artışı gibi olaylar kitlesel iç göç dalgalarını gündeme getirmekteydi. 17. yüzyılda Celali hadiseleri sonrası kitlesel boyutta bir iç göç dalgası cereyan etti. Bu süreçte köylülerin bir kısmı daha güvenli fakat tarıma daha az elverişli bölgelere yerleşirken; bir kısmı da hayvancılığa yöneldi. 18. yüzyılda güvenliği zedeleyen ve yeni göçlere zemin hazırlayan unsurların başında kapısız levendlerin eşkıyalık hareketleri gelir. Doğru Cevap B'dir.

Boşnakların göç ettikleri yerlerin başında Yenipazar sancağı gelir. Sancak toprakları Sırbistan, Karadağ ve Bosna-Hersek göçmenlerinin sığınağı oldu. Kosova, İşkodra ve Makedonya topraklarında da binlerce Boşnak göçmeni birikmişti.

Bu ortamda adada kendileri için can ve mal güvenliğinin kalmadığına inanan Müslümanlar Anadolu’ya göç etmeye başladılar. 1899’da anayasanın ilanı Girit Müslümanlarının göçüne kitlesel bir boyut kazandırdı. Göç önce köylerden
kentlere, ikinci aşamada da kentlerden Anadolu’ya yönelik gerçekleşti. Osmanlı
idaresi göçü önlemeye yönelik çeşitli tedbirler almaya çalıştı. Buna rağmen göç
önlenemedi.

1839- 1853 yılları arası 35- 40 bin kişi iskân edildi. Ancak Kırım Savaşı esnasında Toroslardaki bazı konar - göçer unsurlar asker ve vergi konusunda problem çıkarmışlar, bunun üzerine 1865’de Fırka-i Islahiye teşkil olunarak Maraş ve Elbistan arasındaki aşiretlerin iskân edilmeleri sağlanmıştır. II. Abdülhamid ve II. Meşrutiyet dönemlerinde de aşiret mensuplarını iskân faaliyetleri sürdürülmüştür. Doğru Cevap B'dir.

1828-1829 Savaşı esnasında Rumeli, Kafkasya ve Anadolu’da cephe ve cephe gerisindeki topluluklar yerlerinden oynadı. Balkanlarda Rum ve Bulgar nüfus, Doğu Anadolu’da ise Ermeni tebaa Rus ordularını takiben Kırım ve Kafkasya’ya göçürüldüler. Müslüman ahalinin bir kısmı da daha güvenli olduklarını düşündükleri yerlere çekildiler. Doğru Cevap A'dır.

Kırım Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) ile bağımsız bir devlet haline dönüştürüldü. Bağımsızlık dönemini Rusya’nın müdahaleleri sonucu iç çatışmalarla geçirdi. Bu dönemde pek çok Kırımlı idareci, asker ve sivil Osmanlı ülkesine iltica etti. Rusya, 1783 yılında Kırım’ı işgal ve ilhak etti. İlhâkı müteakip, Rusların ilk icraatı Çarlık hâkimiyetini benimsemeyeceği düşünülen Kırım hanedanı Giraylar, Ruslara karşı ön saflarda savaşmış olan beyler ve mirzalar ile sair askerî ve dinî önderleri ve yakınlarını Osmanlı ülkesine sürmek oldu. Rus bürokrasisi Kırımlı sivillere de tedrici bir şekilde göçürme politikası uyguladı. Türklerin boşaltacağı yerlere Slav unsur, yeterli olmazsa diğer Hıristiyan unsurların yerleştirilmesi planlandı. Doğru Cevap C'dir.

Girit’ten Anadolu’ya Müslüman halkın göçü 1899’da anayasanın ilan edilmesinden itibaren hız kazandı. Göç önce köylerden kentlere, ikinci aşamada da kentlerden Anadolu’ya yönelik gerçekleşti. Osmanlı idaresi göçü önlemeye yönelik çeşitli tedbirler almaya çalıştı. Buna rağmen göç önlenemedi. 1912’de özellikle Girit Müslümanları İzmir’e yöneldi. Doğru Cevap D'dir.

Anadolu’ya gelen Giritli göçmenler için Babıâli çeşitli önlemler aldı. Giritli göçmenler yararına iane komisyonları oluşturuldu. Göçmenler fakir hemşerilerinin çocuklarını okutmak adına Maarif-perver Cemiyeti adı altında bir cemiyet kurdular. Öte yandan özellikle Batı Anadolu kent ve kasabalarında Giritli Müslümanlara yapılan baskı ve şiddeti telin eden mitingler düzenlendi. Doğru Cevap B'dir.

Bu arada içeride siyasî çekişmeler ve hariçte Balkan devletlerinin harekete geçme hazırlıkları Osmanlı Devleti’ni barışa zorladı. Sonuçta, 18 Ekim 1912 tarihinde iki devlet arasında Uşi Antlaşması imzalandı. İtalya, Trablusgarp ve Bingazi’nin işgali üzerine vatan savunması için askerî birliklere iltihak eden gönüllü mücahitlerden eline geçenleri savaş esiri ilân etti. Bunlar, Trablus şehri ve civar köylerin masum ahalisiyle beraber, kadın, çocuk, genç ve ihtiyar denilmeyip kurşuna dizildiler. Babıâli, Türk elçilikleri aracılığıyla İtalya’nın bu hareketini protesto etmekten başka bir şey yapamadı. İtalyanlar savaş esnasında ele geçirdikleri esir ve yerli halkın bir kısmını insaniyete, devletlerarası hukuka ve savaş kaidelerine aykırı olarak gruplar halinde idam ederken, bir kısmını da sürdüler. Doğru Cevap E'dir.

Avrupa devletlerinin diplomatik desteğine sahip olan Balkan devletleri Trablusgarp Savaşı’ndan da faydalanarak 30 Eylül 1912’de seferberlik ilan ettiler. Bir hafta sonra da Karadağ Osmanlı Devleti’ne savaş açtı. Yunanistan, Sırbistan ve Bulgaristan Karadağ’ın müttefiki olarak 17-18 Ekim 1912’de savaşa dahil oldular. Doğru Cevap D'dir.

Rusya, Birinci Dünya Savaşı esnasında Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu üzerinden Akdeniz’e ulaşmayı planlamıştı. Nitekim Rusya söz konusu alanın yayılma sahası olduğunu Mart 1916 Petrograd Protokolü’yle müttefiklerine kabul ettirecektir. Rusya söz konusu plan doğrultusunda Mayıs 1915- Nisan 1916 tarihleri arasında Van, Bitlis, Muş, Erzurum, Gümüşhane, Erzincan ve Trabzon’u işgal eder. Rus işgal sahasında Rus, Kozak ve bilhassa Ermeni çeteleri tarafından bir milyonu aşkın Müslüman katledildi. Katliamdan kurtulmayı başarabilenler ırz, namus ve can güvenliğini sağlamak amacıyla iç bölgelere iltica ettiler. Doğru Cevap A'dır.