OSMANLIDA İSKAN VE GÖÇ

Mevsimlik göç yılın belli dönemlerinde meydana gelen göçlerdir. Bu göçler genellikle tarım ve tarım dışı alanlardaki geçici işlerle ilgili göçlerdir. Bu göçlerde kişiler bireysel veya grup halinde belli mevsimlerde bir yere göç eder ve mevsim sonunda ocağına geri döner.

Seçeneklerde belirtilenlerin hepsi zorunlu göçe maruz kalanlardır. Ancak mülteci ve sığınmacı başka bir ülkeye ülkesindeki yaşam koşullarından, savaş ya da kendini tehlikede hissettiğinden geçerken depremzede ve harikzede (yangın mağduru) doğal afetler sonucunda meskûn olduğu bölgede yaşamak için gerekli asgari şartların kalktığına hükmederek mekânı değiştirmektedir. Ancak mübadil, salt milliyet, din gibi kimliği nedeniyle yer değiştirmesi istenilen kişidir.

Yerleşik toplum içerisinde yer alıp ekonomik sorunlardan dolayı toprak tasarruf hakkını terk ederek başka bir yere göç edenler için sipahi ve Osmanlı bürokratları tarafından çift bozan olarak tanımlanmıştır.

 

Türk tarihinde üsera-yı muhacirin olarak tanımlanan grup, Rus ordusu saflarında savaşırken Almanlara esir düşen Müslümanlardır. Birinci Dünya Savaşı sırasında Almanlar bu esirleri müttefiki Osmanlı’ya teslim edecektir. Osmanlı Devleti de bunları Anadolu’da iskâna tabi tutmuştur.

Caliye adı verilir.

Ticaret ve sanayi kuruluşu oluşturmak amacıyla yapılan göçler, zorunlu göç sayılmaz.

Savaşlarda üretici nüfus genellikle cepheye sürülür. Geride kalan çocuk, kadın, yaşlı ve hasta nüfus çareyi göç etmekte bulur. Bunların da önemli bir kısmı salgın hastalık ve yetersiz beslenme sebebiyle hayatını kaybetmektedir. Dolayısıyla hem göçmen kitlesi ve hem de göçmenin gittiği ülke bu durumdan zarar görmektedir.

Balkanlar’da Hıristiyan etnik unsurların bağımsız devlet kurmaları desteklenirken, Müslümanlara aynı destek verilmemiş, engel olunmaya çalışılmıştır. Şark politikası sunucunda Hırıstiyan nüfusun yoğun olarak yaşadığı Osmanlı topraklarında ulus devletler kurdurulurken Müslüman olan Boşnak ve Arnavutlara bir ulus devlet kurdurulması düşünülmemiştir.

Rusya, Müslüman halkın yoğun olarak bulunduğu Kırım ve Kafkasya gibi bölgelerde Müslüman halkın etkisini azaltmak, kırmak hatta yok etmek amacıyla asimilasyon siyaseti uygulamıştır. Asimilasyon çoğu kez zorla olmaktadır. Ancak zaman zaman ikna ya da birtakım kandırmacalarla da olabilmektedir. İsim değiştirme, din değiştirme, vergi yükleme, ibadetini ve eğitimini istediği gibi yapmalarına izin vermeme gibi olgular asimile etme çalışmalarıdır. Teknik alanda yeni okulların açılması, gençlerin yetiştirilmesi asimilasyon çalışmalarına girmez.

Zorunlu göçleri de kendi içinde gruplandırmak mümkündür. Bu tür göçlerin bir kısmında göç kararını doğrudan merkezi otorite verir. Burada birey edilgen bir durumdadır. Mübadele, sürgün, nefy, tagrib, tebid, tenkil, tehcir uygulamasına tabi tutulanlar bu gruba girerler. Aslında burada da mübadeleye tabi tutulanı diğerlerinden ayırmak gerekmektedir. Zira sürgün, nefy, tagrib, tebid, tenkil ve tehcir uygulamasına tabi tutulanlar merkezi otorite tarafından herhangi bir şeyle suçlanmaktadır. Mübadil böyle bir suçlamanın da muhatabı değildir. Sadece kimliğinden dolayı bulunduğu mekanı terk etmesi kendisine dikte ettirilmiştir. Muhaceret, mültecilik, sığınmacılık ve doğal afetlere bağlı göçler de zorunlu göç kapsamına dahil edilmektedir. Burada zorunluluğa karar veren göç edenin kendisidir. Doğru yanıt C'dir.

Anadolu’da arazisini elinden çıkaran ve başkalarının arazisinde ırgatlık yapanlara da göçebe oldu denmektedir. Bunun dışında yerleşik toplum içerisinde yer alıp ekonomik sorunlardan dolayı toprak tasarruf hakkını terk ederek başka bir yere göç edenler sipahi ve Osmanlı bürokratı tarafından çift bozan olarak tanımlanmıştır. Eğer kişi ailesinin geçimini temin maksadıyla geçici olarak bekar bir vaziyette başta İstanbul olmak üzere başka şehirlere veya bölgelere gidiyorsa gurbetçi adını almaktaydı. Gurbetçi memleketine dönerken sılacı olarak tanımlanmıştır. Gurbetçi çalışmak üzere geldiği büyük şehirde iş bulamaz ise merkezi idare tarafından asayişi bozmaya potansiyel aday olarak algılanır ve serseri lafzıyla tanımlanır. Osmanlı özellikle zaman zaman nüfus yoklamaları yapmak suretiyle taşradan gelmiş olup işsiz güçsüz olanları yani bürokratın ifadesiyle serserileri memleketlerine geri döndürmeye çalışırdı. Kişi eğer ailesi ile birlikte göç ediyorsa genellikle ev göçü bazen de hane göçü şeklinde tanımlanmıştır. Çeşitli sebeplerle kendi iradesiyle bir yerden başka bir yere göç eden ve oranın nüfusuna kaydedilen kişiler belgelerde yabancı olarak tanımlanmaktaydı. Yerli halk ise bu gibi kişileri yaban olarak isimlendirmiştir. Doğru yanıt D’dir.

Birinci Dünya Savaşı esnasında ocağını terk edip iç kesimlere çekilmek zorunda kalanlar Şark mültecisi şeklinde isimlendirilmiştir.

Osmanlı bürokratı yine savaş sebebiyle Milli Mücadele döneminde ocağını terk eden Güneyli veya Batı Anadolulu Türkü felaketzede veya harikzede şeklinde tanımlamıştır. Muhacir ise mülteci statüsünde gelip geri dönemeyen ve Osmanlı coğrafyasında yerleşen veya her iki devletin iznini alarak barış döneminde yerleşmek kastıyla gelen kişiler için kullanılan bir terimdir. Bu şekilde Balkanlardan, Kırım’dan ve Kafkaslardan gelenler muhacir olarak tanımlanabildikleri gibi Kırım ve Kafkaslardan gelenler “etnik “ grup kimlikleri ile de tanımlanabilmişlerdir. Bu çerçevede Nogay, Abaza, Çeçen, Çerkes, Gürcü veya Nogay muhaciri şeklinde tanımlanabileceklerdir.

Türk tarihinde üsera-yı muhacirin olarak tanımlanan bir grup vardır. Bunlar Rus ordusu saflarında savaşırken Almanlara esir düşen Müslümanlardır. Birinci Dünya Savaşı esnasında Almanlar bu gibi esirleri müttefiki Osmanlı’ya teslim edecektir. Osmanlı Devleti de bunları Anadolu’da iskâna tabi tutmuştur. Doğru yanıt B’dir.

Serbest ve bireysel göçlerin sebepleri birbirinden çok farklı olabilmektedir. Bununla beraber yine de söz konusu göçlerin sebeplerini eğitim, sağlık, ekonomik olarak gruplandırmak mümkündür. Zorunlu göçlerin sebeplerini ise sınır bölgesinde güvenlik koridoru oluşturma siyaseti, doğal afetlere karşı halkı korumak, savaş sonrasında yeniden uyum veya savaş sonrası bir bölgenin hakimiyet açısından el değiştirmesi şeklinde gruplandırmak mümkündür. Genel ve kitlesel göçlerin ana sebeplerinden birisi nüfus artışı ve bunun doğurduğu demografik baskıdır. Nüfus baskısı ekonomik baskıyı da beraberinde getirir. Söz konusu baskılar sonucu refah seviyesi düşük toplumdan müreffeh topluma, nüfus fazlası toplumdan nüfusu az olan gelişmiş ülkeye yönelik kitle göçleri gerçekleşir. İnsanlar yiyecek ihtiyacını temin edecek daha verimli yerlere göçe zorlanmakta ve bir göçler zinciri meydana getirmekteydiler. Yiyecek üretimini arttıracak teknolojiyi geliştiremeyen toplumlar çareyi yiyecek temin etmeyi umdukları coğrafyaya göç etmekte bulmaktaydılar. Doğru yanıt A’dır.

Balkanlardan Anadolu’ya yönelik göçlerin sebeplerini bu bölgede ulus devlet kurma projelerinin geliştirilmesi ve tatbik edilmesi oluşturmaktadır. Ulus devlet sınırları belirli toprak parçasında yasal güç kullanma hakkına sahip, halkı türdeşleştirecek ortak kültür, simge ve değerler oluşturmayı amaçlayan devlet tarzıdır. Doğru yanıt D’dir.

1828 - 1829 ve 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşları sonunda imza edilen Edirne ve Berlin antlaşmaları ile Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Sırbistan ve Karadağ devletleri kuruldu. Müstakil devletlerin kurulması ile neticelenen bu süreç imparatorlukların parçalanması anlamına gelen Balkanlaşma teriminin ortaya çıkmasına vesile oldu. Bu süreçte Balkanlar’da hıristiyan etnik unsurların müstakil devlet kurmaları desteklenirken, Müslümanlara aynı destek verilmemiş, hatta Bosna örneğinde olduğu gibi siyasi milli bir teşekkül olarak ortaya çıkmalarına belki de engel olmak düşüncesiyle işgal edilmiştir. Doğru yanıt A’dır.

Balkan devletlerinin sınırları Batılı hami devletler tarafından uluslararası güç dengesi gözetilerek çizilmiştir. Sınırları belirlenen topraklar üzerinde yaşayan toplulukları ulusa dönüştürme harekatı başlatılır. Sınırları çizilen bölgede yaşayan imparatorluk tebaasını ulusa dönüştürmek için her şeyden önce devlete adını verecek etnik çekirdek seçilir. Sonraki aşamada hedef toplum diğer unsurlardan uzaklaştırılmaya çalışılır. Bunun için de ötekileştirme yöntemine başvurulur. Öteki kavramına dayanılarak oluşturulan akımların başında ırkçılık, soykırım, etnik merkezcilik, tek kültürcülük ve ecnebi düşmanlığı gelir. Doğru yanıt E’dir.

Kırım ve Kafkaslarda Müslüman toplulukların denetiminde milli devletlerin planlanıp hayata geçirilmesi beklenirdi. Ancak böyle bir süreç yaşanmadı. Konjonktür gereği 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile Kırım Hanlığı, halkın karşı çıkmasına rağmen müstakil hale getirilmişse de Rus işgali gecikmedi. Bu gelişmelere Avrupa müdahale etmedi. Bundan cesaret alan Rusya hakimiyet sahasını Güney Kafkasya’ya kadar yaydı. Ele geçirilen saha Slav unsur yerleştirilmek, yerli Müslüman halk göçürülmek suretiyle Hıristiyanlaştırılmaya ve Ruslaştırılmaya çalışıldı.

Rusya söz konusu sahaya hakim olabilmek için hususi iskan politikaları geliştirdi. Rus iskan siyaseti iki aşamalıdır: Birinci aşamada Rus bürokratları çeşitli yöntemleri kullanarak yerli ahaliyi Hıristiyanlaştırmaya ve Ruslaştırmaya çalışıyorlardı. İkinci aşamada ticaret ve ulaştırma merkezlerine yerleştirilecek Rus göçmenleri vasıtasıyla bölge kontrol altına alınmaya çalışılmaktaydı. Bu siyasetin uzun vadedeki hedefi Kırım ve Kafkasya’nın Ruslaştırılmasıydı. Rusya, bu politikasında başarılı olabilmek için asimilasyon siyaseti uyguladı. Doğru yanıt E’dir.

1800-1914 yılları arasında hedef Osmanlı vatandaşı gayrimüslim toplulukları Türk idaresinden ayırmak ve müstakil devletler şekline dönüştürmekti. Buna karşılık Müslüman Arap, Boşnak, Arnavut gibi topluluklara dayalı ulus devletler oluşturma yoluna gidilmedi. Bu nüfusun yaşadığı coğrafyalar Avrupa devletleri arasında paylaştırıldı. Bunun neticesinde Kırım Rusya’nın, Bosna- Hersek Avusturya- Macaristan’ın, Cezayir ve Tunus Fransa’nın, Mısır İngiltere’nin işgaline uğradı. Benzer işgal hareketleri 20. yüzyılın başında da sürdü. İtalya Trablusgarp’ı işgal ederken Birinci Dünya Savaşı ve sonrasında Ortadoğu toprakları Fransa ve İngiltere tarafından işgal edildi. Doğru yanıt B’dir.

Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz’de maden ocağı işleten veya bu ocaklarda çalışanlar iş yerlerinin kapanması üzerine işsiz kaldılar. Söz konusu kişilerin ekserisi yersiz yurtsuz kişilerdi. Bunlardan Müslüman olanların bir kısmı çözümü Bolu, Adapazarı ve İzmit’e göç edip dağlık ve ormanlık alana yerleşmekte buldular. Bir kısmı da geçici olarak Karadeniz’in kuzeyindeki ülkelerde çalışıp para biriktirmekteydi. Bunlar belirli bir birikim elde edince geri dönüyorlardı. Doğru yanıt E’dir.

İç güzergaha göre göç türlerindendir