OSMANLIDA İSKAN VE GÖÇ

Konar-göçerler, üzerinde yaşadıkları toprağın tasarruf şekillerine göre timâr, zeamet, hâs, efkaf reayası olabilirlerdi. Bu durum onların hukuki durumlarını ve verecekleri vergiler açısından bir değişiklik meydana getirmezdi. Yani vergilerini, toprağı kimden kiraladılarsa ona verirlerdi. Çift-bozan, toprağını terk edenlerden timârlı sipahiler tarafından alınırdı. Bir nevi tazminattır.

Osmanlılar Rumeli’yi fethedip, bölgeyi Türkleştirme faaliyetlerine başladıkları zaman batı Anadolu Yörüklerini bu iş için kullanmışlardır. Bu bölgeye yerleştirilen bu gruplar devletin ileriki yıllardaki fetihlerinin hazırlanmasında önemli görevler yerine getirmekteydiler. Bu nedenle Rumeli’ye iskân edilen Yörükler ile Abadolu’da kalanlar arasında hukuki durumları açısından birtakım farklılıkların olduğu görülmektedir. Devlet, Rumeli’ye iskân edilen Yörüklerden askeri ve idari alanlarda daha fazla yararlanabilmek adına kanunnâmeler hazırlamıştır. Fatih’in kanunnâmesinde görevleri birkaç cümle ile belirtilen Yörüklerin hukuki statüsünü ve askeri görevlerini ortaya koyan kanunnâmeler Kanuni Sultan Süleyman devrinden itibaren hazırlanmıştır. Bu kanunnâmelerde Rumeli Yörükleri ordu içerisinde belli bir görevi olan gruplar olarak gösterilmiştir. Fatih Sultan Mehmet’ten önceki devirlerde Rumeli fetihlerinde kendilerine tahsis edilen çiftlikler karşılığında silahlı birer unsur olarak görev yapan Yörüklerin daha sonraki dönemlerde imar, koruma ve ordunun geri hizmetlerinde istihdam edilmeleri söz konusudur. Bu nedenle artık toprakları ekmelerinden söz etmek mümkün değildir.

Rumeli Yörüklerinin imar, muhafaza ve ordunun geri hizmetlerinde istihdam edildiklerine ilişkin kanunnâmeler Kanuni Sultan Süleyman zamanında düzenlenmiştir. Fatih Sultan Mehmet döneminde çok ayrıntılı değildir, birkaç cümleden ibarettir. Ondan önceki dönemlerde ise çiftliklerde silahlı birer unsur durumundadırlar.

Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyılın başlarından itibaren doğuda ve batıda yürütülen sürekli savaşlar ve Anadolu’da çıkan Celalî isyanları yüzünden timâr sistemi bozulmaya başlamıştı. Bu durum Rumeli Yörükleri teşkilâtında da kendini göstermiş, kaçmalar, bozulmalar meydana gelmiştir. II. Viyana Seferi’nden sonra bu bozulma daha artmıştır. Kötüye giden savaş ortamını düzeltmek ve savaşlardaki insan gücünü arttırmak amacıyla 1691 yılında Rumeli’deki Yörük grupları Evlâd-ı Fâtihân adı altında yeniden teşkilâtlandırılmıştır.

Kötüye giden savaç ortamını düzeltmek ve bu anlamda savaşlardaki insan gücünü sağlamak amacıyla 1691 yılında Rumeli’deki Yörük grupları Evlâd-ı Fâtihân adı altında yeniden teşkilatlandırılmıştır. Yapılan düzenlemeler ile Rumeli Yörükleri, bu teşkilâtla bulundukları bölgelerde çeribaşıların idaresi altında birleştirilmiştir. Çeribaşılar bölgedeki asayişi sağlamak, savaş sırasında eşkinci defterlerini çıkarmak ve vergileri toplamakla görevliydiler. Çeribaşılardan ayrı olarak İstanbul’da oturan, devletle olan yazışmaları ve diğer işleri düzenleyen bir görevlisi daha vardı.

Osmanlı Devleti’nde Yörük ve Türkmenler tıpkı yerleşik halkta olduğu gibi hâne esasına göre vergilenmekteydiler. Tarımla uğraşanların vergi mükellefiyetleri ellerindeki toprak miktarına, konar-göçerlerin ise sahip oldukları koyun sayısına göre belirlenirdi.

Konar-göçerler sahip oldukları koyun sürülerinin karşılığında timâr, hâs sahiplerine, vakıf görevlilerine ağnam vergisi adı verilen koyun vergisi öderlerdi. Bu verginin tahsili için belirlenen koyun miktarı genellikle 24 olarak belirlenmişti. Bu miktardan az koyunu olanlardan bennak vergisi alınırdı.

Mühimme Defterleri denir. Kıbrıs Adası’na ya da yeni fethedilen bir yere gönderilecek aileler için kadılar tarafından tutulan bu defterlerde sürgün hükümleri yer almaktadır.