Osmanlı Coğrafyasında Gerçekleşen Göçler (1750-1918)

Fransa, 1830 yılında Cezayir’i işgal etti. 

18. yüzyılda gurbetçilerin memleketlerine gönderilmesine çalışılmıştır. Tathir-i memleket, tenkih-i vilayet olarak nitelenen tahliye işlemiyle devlet, İstanbul’da gıda maddelerinin ucuzlayıp bollaşacağını, tarımsal bölgelerde ise vergilerini ödemekte zorlanan reayaya kolaylık sağlanacağını düşünmüştür. Bu yönteme 1748 ve 1763'de başvurulur.

1828-1829 Savaşı esnasında Rumeli, Kafkasya ve Anadolu’da cephe ve cephe gerisindeki topluluklar yerlerinden oynadı. Balkanlarda Rum ve Bulgar nüfus, Doğu Anadolu’da ise Ermeni tebaa Rus ordularını takiben Kırım ve Kafkasya’ya göçürüldüler. Müslüman ahalinin bir kısmı da daha güvenli olduklarını düşündükleri yerlere çekildiler.

Fransa Cezayir’den sonra Tunus’u işgal etti. İşgale karşı direnen 100 bini aşkın Tunuslu, Trablusgarp vilâyetine iltica etti. Tunuslu mültecilerin büyük bir kısmı 1884’de memleketlerine döndü. 1899 tarihinde bir grup Tunuslu göçmen Beyrut limanına çıkmıştır. Bu göçmenler Şam vilâyeti dahilinde yerleşmek istiyorlardı. Vilâyet makamı ise bu isteği uygun bulmamıştır. Bunun üzerine 270 kadar Mağribli göçmen Hama Sancağı’na yerleştirilmiştir.

Kırım Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) ile bağımsız bir devlet haline dönüştürüldü. Bağımsızlık dönemini Rusya’nın müdahaleleri sonucu iç çatışmalarla geçirdi. Bu dönemde pek çok Kırımlı idareci, asker ve sivil Osmanlı ülkesine iltica etti.

Rusya, 1783 yılında Kırım’ı işgal ve ilhak etti.

Rusya, 1783 yılında Kırım’ı işgal ve ilhak etti. İlhâkı müteakip, Rusların ilk icraatı Çarlık hâkimiyetini benimsemeyeceği düşünülen Kırım hanedanı Giraylar, Ruslara karşı ön saflarda savaşmış olan beyler ve mirzalar ile sair askerî ve dinî önderleri ve yakınlarını Osmanlı ülkesine sürmek oldu. Rus bürokrasisi Kırımlı sivillere de tedrici bir şekilde göçürme politikası uyguladı. Türklerin boşaltacağı yerlere Slav unsur, yeterli olmazsa diğer Hıristiyan unsurların yerleştirilmesi planlandı.

Kırım Savaşı sonrası, Türklere yönelik fiilî ve psikolojik baskılar arttı. Bu ortamda Türklerin Rusya içlerine sürülecekleri söylentileri giderek yaygınlık kazanmaya başladı. Bundan ilk etkilenenler Deşt-i Kıpçak bozkırında yaşayan ve Kırım hanlık ahalisinin en önemli unsurlarından birisi olan Nogaylardı. Nogaylar 1859’da Osmanlı coğrafyasına yönelik büyük bir göç hareketini başlattılar. Kıpçak bozkırları bu göçle hemen hemen tamamen boşaldı.

Avusturya, 5 Ekim 1908’de Bosna-Hersek’i ilhak etti. 

Rusya, Birinci Dünya Savaşı esnasında Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu üzerinden Akdeniz’e ulaşmayı planlamıştı. Nitekim Rusya söz konusu alanın yayılma sahası olduğunu Mart 1916 Petrograd Protokolü’yle müttefiklerine kabul ettirecektir.

İtalya, Osmanlı Devleti’ne 29 Eylül 1911 tarihinde savaş ilân etti.

Berlin Antlaşması ile Tuna vilâyeti topraklarında Osmanlı’ya sözde bağlı Bulgaristan Emareti’nin kurulması kararlaştırıldı.

Rusya, misyonerlik faaliyetlerini Güney Kafkasya’da biraz farklı uyguladı. Halkının büyük bir bölümünün Hıristiyan olmasından faydalanarak Gürcistan’ı ele geçirdi ve Anadolu ile İran üzerine yapacağı seferlerde burayı bir üs olarak kullanmayı tasarladı. Gürcistan’ın ilhakı (1801) ile Rus sınırları Türk ve İran topraklarına dayandı.

Kafkasya Rusya’nın Anadolu, İran ve Suriye’ye inişini engelleyen doğal bir settir. Kafkasların bu özellikleri ile Ruslar için askerî ve ticarî bir önemi vardır. Bu nedenle Rus çarları bu geniş ve verimli sahayı Ruslaştırmayı ve ahalisini kendine bağlamayı ilke edinmişti. Rusya, 1552- 1783 yılları arasında Kazan’dan Kuban
Nehri’ne kadar olan toprakları hâkimiyeti altına almıştı. Böylece Rusya kuzey Kafkasya’ya sokulmaya başlayınca Rus-Çerkes çatışması patlak verdi.

Emaret idaresi 29 Nisan 1879’da Alman Prensi Aleksander Battenberg’in Bulgar Prensi seçilmesi ile hayata geçti.

1783 sonrasında kitle göçü mahiyetindeki ilk dalga 1792-1793 yıllarında gerçekleşti. Bunu 1802-1803, 1812-1813 ve 1830’lu yıllardaki dalgalar takip etti.

Berlin Antlaşması ile sözde Osmanlı Devleti’ne bağlı Bulgaristan Emareti kuruldu ve Türklere azınlık statüsü verildi.

1827 de Erivan’dan gelen 71 hane halkı Şarkîkarahisar, Erzurum ve Erzincan’a bağlı köy ve kasabalara yerleştirildi.

Fransa, 1848’de Cezayir’i ilhak ettiğini ilan etti ve ülkenin idaresini geniş yetkilerle donattığı genel valiye verdi. Genel valilik sahil şeridine Hıristiyan nüfus yerleştirmeye çalıştı. Bu politikanın başarıya ulaşmasını sağlamak için Avrupa’dan Cezayir’e yönelik Hıristiyan göçünü teşvik edici kararları uygulamaya koydu. Bu uygulamaların bir sonucu olarak 1911’e gelindiğinde kıyı şeridinde 750 bin nüfuslu Fransız, İtalyan, İspanyol ve Maltalılardan oluşan bir koloni ortaya çıktı. Bunlara yerlilerin elindeki araziler dağıtıldı.

1830-1912 tarihleri arasında henüz iskân muamelesi görmemiş olan göçmenlerin yiyecek ve kira bedelleri devlet tarafından karşılandı. Osmanlı tâbiiyetinde bulunan Cezayirli göçmenler on sene vergiden, yirmi sene askerlik hizmetinden muaf tutulurken kendilerine mîrîden karşılıksız arazi de tahsis edildi. 1909 tarihinden itibaren gelenler ise askerlik hizmetinden altı yıl ve vergi mükellefiyetinden iki yıl muaf tutuldular.