OSMANLIDA İSKAN VE GÖÇ - Deneme Sınavı - 9

Kırım Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) ile bağımsız bir devlet haline dönüştürüldü. Bağımsızlık dönemini Rusya’nın müdahaleleri sonucu iç çatışmalarla geçirdi. Bu dönemde pek çok Kırımlı idareci, asker ve sivil Osmanlı ülkesine iltica etti. Rusya, 1783 yılında Kırım’ı işgal ve ilhak etti. İlhâkı müteakip, Rusların ilk icraatı Çarlık hâkimiyetini benimsemeyeceği düşünülen Kırım hanedanı Giraylar, Ruslara karşı ön saflarda savaşmış olan beyler ve mirzalar ile sair askerî ve dinî önderleri ve yakınlarını Osmanlı ülkesine sürmek oldu. Rus bürokrasisi Kırımlı sivillere de tedrici bir şekilde göçürme politikası uyguladı. Türklerin boşaltacağı yerlere Slav unsur, yeterli olmazsa diğer Hıristiyan unsurların yerleştirilmesi planlandı.

Berlin müzakerelerinde mülteci sorunu gündeme dahi alınmadı. Berlin Antlaşması ile Tuna vilâyeti topraklarında Osmanlı’ya sözde bağlı Bulgaristan Emareti’nin kurulması kararlaştırıldı. Emaret idaresi 29 Nisan 1879’da Alman Prensi Aleksander Battenberg’in Bulgar Prensi seçilmesi ile hayata geçti.

Hırvatistan, Sırbistan ve Karadağ arasında 51.129 km2 genişliğindeki bir toprak parçası üzerinde bulunan Bosna vilâyeti Osmanlı idaresinin son yıllarında Saray, İzvornik, Banaluka, Bihke, Travnik, Hersek ve Yenipazar sancaklarından oluşmaktaydı.

İsmet Paşa’nın Lozan’da sunduğu rapora göre, Yunan işgaline düşen bölgede 1.500.000 Anadolu Türk’ü ya göçmüş veya ölmüştü. Rum ve Ermeniler ise Yunan ordusunu takiben Anadolu’yu terk etmişlerdir. Bölgede nüfus kaybına uğramayan tek topluluk Musevîlerdi.

Avrupa devletlerinin diplomatik desteğine sahip olan Balkan devletleri Trablusgarp Savaşı’ndan da faydalanarak 30 Eylül 1912’de seferberlik ilan ettiler. Bir hafta sonra da Karadağ Osmanlı Devleti’ne savaş açtı. Yunanistan, Sırbistan ve Bulgaristan Karadağ’ın müttefiki olarak 17-18 Ekim 1912’de savaşa dahil oldular.

Rusya, Birinci Dünya Savaşı esnasında Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu üzerinden Akdeniz’e ulaşmayı planlamıştı. Nitekim Rusya söz konusu alanın yayılma sahası olduğunu Mart 1916 Petrograd Protokolü’yle müttefiklerine kabul ettirecektir. Rusya söz konusu plan doğrultusunda Mayıs 1915- Nisan 1916 tarihleri arasında Van, Bitlis, Muş, Erzurum, Gümüşhane, Erzincan ve Trabzon’u işgal eder. Rus işgal sahasında Rus, Kozak ve bilhassa Ermeni çeteleri tarafından bir milyonu aşkın Müslüman katledildi. Katliamdan kurtulmayı başarabilenler ırz, namus ve can güvenliğini sağlamak amacıyla iç bölgelere iltica ettiler.

Göçler iştirak edenlerin sayısına göre de kitle göçü, grup göçü ve bireysel göç şeklinde tasnif edilmektedir. Bireysel göç bireyin kendi iradesiyle gerçekleştirdiği yer değiştirme hareketidir. Büyük bir topluluğun kısa bir sürede yaptığı göç ise kitle göçü olarak adlandırılır.

Devletin çeşitli politikaları ve uygulamaları da iç göçün sebepleri arasında yer almaktadır. Örneğin bir bölge fethedildiğinde oraya Türk nüfus yerleştirmek ve oradaki grupların bir kısmını başka bölgelere sevk etmek gibi uygulamaları vardı. Bunu sürgün yöntemiyle gerçekleştirmekteydi. Zaman zaman güvenlik ve asayiş gerekçesiyle bir kişi, grup veya topluluk başka bir bölgeye sevk edilmekte ve zorunlu iskâna tabi tutulabilmekteydi. Buna sürgün veya tehcir adı verilmiştir. Cezalandırma adına kişilerin bir bölgeden başka bir bölgeye gönderilmesi tagrib, tenkil, tebid veya nefy kelimeleriyle tanımlanmıştır. Tanzimat sonrası belge ve defterlerinde sürme, sürgün etme, uzaklaştırma ve memleketten çıkarma manalarına nefy, tagrip, icla, tebid, tard gibi terimler kullanılmıştır.

Siyasi sebeplerden dolayı Osmanlı Devleti’ne sığınan ecnebiler mülteci, ülkeyi terk edenler ise firari olarak tanımlanmıştır. Belirtmek gerekirse Türk tarihinde üsera-yı muhacirin olarak tanımlanan bir grup vardır. Bunlar Rus ordusu saflarında savaşırken Almanlara esir düşen Müslümanlardır.

Göçün sebebini belirleyen iki unsur vardır: Birincisi terk edilen mekân, ikincisi ise yerleşilen mekândır. Kişiyi yurdundan koparan ve göç etmeye zorlayan sebeplere itici sebepler denir. Yerleştiği yerin şartları ise çekici sebepleri oluşturmaktadır.

Silahsızlandırılan mülteciler Vidin şehrinde Tuna Nehri boyuna kurulan mülteci kampına yerleştirildi. Kamptaki mülteciler Macar, Polonyalı ve İtalyan kökenliydiler. Doğru cevap E'dir.

Yahudiler daha M.Ö. 586’da Babil’e sürülmüşlerdi. 2. ve 4. yüzyıllarda ise Romalılar ve Hıristiyanlar tarafından ikinci defa sürgün edilmişlerdir. Bunun neticesinde Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarına dağılmışlardır. 13 ve 16. yüzyıllar arası ise İngiltere, Fransa, İspanya ve Portekiz ‘den kovulmuşlardır. Osmanlı ise tam tersine Yahudi halkı kabul etmiştir. Doğru cevap C'dir.

Batı’da ortaya çıkan ve gelişen ulus devletler dış politika adına mevcut askerî imparatorlukları parçalayıp yerine ulus devletlerin kurulmasını plânlamışlardı. Bu plânların gerçekleşmesi adına geliştirdikleri projelerden belki de en önemlisi şark politikasıdır. Şark meselesi olarak tanımlanan bu politikanın temel ilgi alanı Osmanlı coğrafyasıdır. Projenin gerçekleşmesi halinde Balkan Hıristiyan toplulukları ayrı devletler şeklinde ortaya çıkarlarsa, bölgede Osmanlı siyasî otoritesi sona erer, Batı’nın siyasî ve ekonomik desteğine muhtaç yeni pazarlar oluşur, belki de Katolik ve Protestan dünyası karşısında Ortodoks kilisesi milliyet esasında parçalanmış olurdu. Bu politikalar 1828 - 1829 ve 1877 - 1878 Osmanlı – Rus Savaşları ile uygulamaya kondu. Neticede söz konusu savaşların sonunda imza edilen Edirne ve Berlin antlaşmaları ile Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Sırbistan ve Karadağ devletleri kuruldu.

Rum isyanının ideolojisini ve şeklini plânlayanlar Fransız örneğinden hareketle Osmanlı’yı, Fener Patrikhanesi’ni ve Bizans’ı ötekileştirerek düşman ve kötü ilân ettiler. Sonrasında yaşanılan süreçte Cumhuriyetçiler söylemlerinde değişikliğe giderek düşmanlarının tanımını değiştirdiler. Neticede asi Rumlar için tek düşman kalmıştır: Osmanlı. Bu ortamda Batı dünyası Londra Antlaşması (6 Temmuz 1827), Navarin olayı (20 Kasım 1827) ve Edirne Antlaşması (14 Eylül 1829) ile olaya somut olarak müdahale etti. Neticede Osmanlı idaresi Yunanistan’ı 1830’da tanımak zorunda kaldı.

Berlin sonrası Balkanlardaki Türk hâkimiyetindeki topraklar İşkodra, Kosova, Selanik, Manastır, Edirne ve Yanya olmak üzere altı vilayete ayrıldı. Bu topraklarda yaşayan nüfusun toplamı Osmanlı’nın 1906/1907 tarihli nüfus sayımı sonuçlarına göre 4.158.182’dir. Bunun % 49.37’si Müslüman nüfustur.

Balkan devletleri bu coğrafyada Osmanlı aleyhine büyüme stratejisi takip ettiler. 1879- 1912 arası Balkanlarda yeni bir proje üretilip sahneye kondu. Proje Selanik, Kosova ve Manastır vilayetlerinin büyük bir kısmını kapsıyordu. Projenin ismi Makedonya idi.

Kafkas Müslümanlarını Hıristiyanlaştırmak amacıyla Rus çarının himayesinde Kafkas Müslümanlarını Hıristiyanlaştırma Cemiyeti adında bir teşkilat kurulmuştu. Bu teşkilâta üye olan misyonerler ve bu teşkilâtın hamisi olan kişiler, Müslümanların meskûn bulunduğu kazalara idareci olarak tayin edildiler. Bunların faaliyetleri askerî birlikler tarafından sürekli bir şekilde destekleniyordu. Hatta bazı Rus askerî birlikleri, Müslüman köylüleri Hıristiyan olmaya zorlamakla yükümlüydü. Bu baskılardan kaçıp kurtulmak isteyenlerin cezası Sibirya’ya sürgün, tehcir kararına direnmenin cezası ise idamdı.

Rumeli’de Rum ve Bulgar toplumu arasında ortaya çıkan soğukluk, hatta düşmanlık göç kararının alınmasını kolaylaştıran bir diğer etmendir. Bölgedeki asayişin bozukluğu, Fenerli Rum piskopos ve papazlarının tutumları, başıboş Arnavutların davranışları üzerine sınır boyundaki Bulgarlar Sırbistan’a göçmüşler ise de Niş Valisi Midhat Paşa’nın göçe sebebiyet veren ortamı ortadan kaldırması üzerine çoğu geri döndü.

İstanbul’a yönelik Rus mülteci akını 1920 yılında General Denikin’in kumadasındaki Beyaz Ordu’nun mağlup olması üzerine gerçekleşmiştir. 1920 Sonbaharı’nda Kırım’ın Kızılordu hâkimiyetine geçmesi sonrası General Vrangel emrindeki askerî birlikler ve siviller olduğu halde İstanbul’a sığınmıştır. Bu tarihte Osmanlı’ya sığınan Rus mültecileri yaklaşık 150 bin kişiydi. İki yıllık sürede İstanbul’a sığınan Beyaz Rusların 250 ile 300 bin arasında olduğu tahmin edilmektedir. Doğru cevap B'dir.

1821’de Mora Rumları Osmanlı otoritesine karşı isyan etti. Fransa, İngiltere ve Rusya’nın ortak teşebbüsleri sonucu 1830’da Yunanistan Devleti kuruldu.