OSMANLIDA İSKAN VE GÖÇ - Deneme Sınavı - 5

Zorunlu göçler, otoriteye bağlı olarak bulunduğu yerden kitleleri ya da bireyleri başka yere gönderme yanında geçici olarak kendi isteğiyle doğal afetlerden ya da birtakım tehlikelerden uzaklaşmak amacıyla başka bir yere gitmektir. Otoriteye bağlı göçlerde bireyin isteği söz konusu değildir. Nefy, tenkil, tagrib, tebid, tenkil ve tehcir, sürgün bireyin herhangi bir şeyle suçlanması sonucunda bulunduğu yerden başka bir yerde zorunlu ikâmet etmesiyken, mübadele merkezi otorite tarafından kimliğinden dolayı bulunduğu mekânı terk etmesinin istenmesi demektir.

Mevsimlik göç yılın belli dönemlerinde meydana gelen göçlerdir. Bu göçler genellikle tarım ve tarım dışı alanlardaki geçici işlerle ilgili göçlerdir. Bu göçlerde kişiler bireysel veya grup halinde belli mevsimlerde bir yere göç eder ve mevsim sonunda ocağına geri döner.

Seçeneklerde belirtilenlerin hepsi zorunlu göçe maruz kalanlardır. Ancak mülteci ve sığınmacı başka bir ülkeye ülkesindeki yaşam koşullarından, savaş ya da kendini tehlikede hissettiğinden geçerken depremzede ve harikzede (yangın mağduru) doğal afetler sonucunda meskûn olduğu bölgede yaşamak için gerekli asgari şartların kalktığına hükmederek mekânı değiştirmektedir. Ancak mübadil, salt milliyet, din gibi kimliği nedeniyle yer değiştirmesi istenilen kişidir.

Yerleşik toplum içerisinde yer alıp ekonomik sorunlardan dolayı toprak tasarruf hakkını terk ederek başka bir yere göç edenler için sipahi ve Osmanlı bürokratları tarafından çift bozan olarak tanımlanmıştır.

 

Türk tarihinde üsera-yı muhacirin olarak tanımlanan grup, Rus ordusu saflarında savaşırken Almanlara esir düşen Müslümanlardır. Birinci Dünya Savaşı sırasında Almanlar bu esirleri müttefiki Osmanlı’ya teslim edecektir. Osmanlı Devleti de bunları Anadolu’da iskâna tabi tutmuştur.

Caliye adı verilir.

Ticaret ve sanayi kuruluşu oluşturmak amacıyla yapılan göçler, zorunlu göç sayılmaz.

Savaşlarda üretici nüfus genellikle cepheye sürülür. Geride kalan çocuk, kadın, yaşlı ve hasta nüfus çareyi göç etmekte bulur. Bunların da önemli bir kısmı salgın hastalık ve yetersiz beslenme sebebiyle hayatını kaybetmektedir. Dolayısıyla hem göçmen kitlesi ve hem de göçmenin gittiği ülke bu durumdan zarar görmektedir.

Balkanlar’da Hıristiyan etnik unsurların bağımsız devlet kurmaları desteklenirken, Müslümanlara aynı destek verilmemiş, engel olunmaya çalışılmıştır. Şark politikası sunucunda Hırıstiyan nüfusun yoğun olarak yaşadığı Osmanlı topraklarında ulus devletler kurdurulurken Müslüman olan Boşnak ve Arnavutlara bir ulus devlet kurdurulması düşünülmemiştir.

Rusya, Müslüman halkın yoğun olarak bulunduğu Kırım ve Kafkasya gibi bölgelerde Müslüman halkın etkisini azaltmak, kırmak hatta yok etmek amacıyla asimilasyon siyaseti uygulamıştır. Asimilasyon çoğu kez zorla olmaktadır. Ancak zaman zaman ikna ya da birtakım kandırmacalarla da olabilmektedir. İsim değiştirme, din değiştirme, vergi yükleme, ibadetini ve eğitimini istediği gibi yapmalarına izin vermeme gibi olgular asimile etme çalışmalarıdır. Teknik alanda yeni okulların açılması, gençlerin yetiştirilmesi asimilasyon çalışmalarına girmez.

Osmanlı’da klasik dönemde teorik olarak üretim sisteminin zarar görmemesi adı
na iç göç devletin planlaması ve izin verdiği ölçüde geçerli olmak durumunda
dır. Bununla beraber hemen her dönemde Osmanlı coğrafyasında bir iç göçten
bahsetmek mümkündür. Özellikle merkezi otoritenin bozulduğu dönemlerde iç
göçler kitlesel bir boyut kazanmaktadır. Belki de bu göçlerin sonucu bazı yerleşim
birimleri kuş konmaz kervan geçmez bir hale düşebilmekteydi.

Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan Tanzimat dönemine kadar izlediği dışa ve içe
iskân politikaları ile konar- göçer unsurlar büyük oranda yerleşik hale dönüştürül
müşlerdi. Bununla beraber Tanizmat dönemi itibarıyla henüz yerleşmemiş aşiret
unsurları mevcuttu. Bunlar yayla ile kışlak arasında gidiş- gelişlerde yerleşik aha
linin malına ve canına zarar veriyorlardı. Devlet yerleşik toplumun halkın aşiret
saldırıları yüzünden yerlerini terk etmemeleri için çalışmaktaydı. Ancak söz konusu
saldırılar askerî tedbirlerle kısa sürede önlenemiyordu. Bu ise yerleşik toplumun ye
rini yurdunu terk etmesi ile neticelenebilecekti. Aşiret mensuplarının yazın ve kışın ikamet ettikleri alanlar her zaman aynı değildi. Vilayet ve sancaklar arasında dola
şıyorlardı. Bu yüzden suçlu ve sanık takibi zorlaşıyor ve resmi makamlar arasında
uzun yazışmalara sebebiyet veriyordu.

Asayişin sağlanabilmesi için yetkililer öncelikle klasik tedbirleri kullandılar.
Bu çerçevede nasihat ve ikna yöntemine başvuruldu. Bunda başarılı olunmadığı
zaman askeri kuvvete başvuruluyordu. Ancak kesin ve kalıcı tedbir bütün aşiretle
rin iskân edilmesinde bulunuyordu. Öte yandan aşiretleri iskân politikası başarılı
bir şekilde gerçekleştirilirse vergi ve asker kaynakları da artacaktı. Bir diğer sebep
ise aşiretlerin sosyal yapısına egemen olan feodal yapıyı kırmaktı.

İskân politikasının belirlenmesinde ve tatbikinde Tanzimat döneminin hususî
bir önemi haizdir. Bu dönemin iskân politikasının hedefi bir taraftan göçmenleri iskân etmek diğer taraftan asayişin temini, vergilerin arttırılması ve usulüne
uygun bir şekilde toplanması, orduya alınacak asker sayısının yeterli hale getirilmesiydi.

Ancak Rusya, İngiltere ve Fransa 4 Nisan 1826 Petersburg Protokolü ve 6 Temmuz 1827 Londra Antlaşması’yla bağımsız Yunanistan devletinin kurulmasına, Türklerle Rumların birbirlerinden ayrılmalarına karar verdiler. Buna göre, Türkler Yunanistan’dan çıkartılacak ve malları Yunanlılar tarafından satın alınacaktı.

Fransa, 1830 yılında Cezayir’i işgal etti. İşgal sahasındaki Cezayirliler iç bölgelere
çekilerek Emir Abdülkadir’in liderliğinde Fransız kuvvetlerine karşı direndiler.
Fransız kuvvetleri 1847 yılına kadar yerli halka karşı askeri operasyonlar gerçekleştirdi. Birçok yerleşim alanı tahrip edildi. Bu mücadeleler esnasında direnme
gücünü yitiren Emir Abdülkadir Fas’a iltica etti. Fransa, 1848’de Cezayir’i ilhak
ettiğini ilan etti ve ülkenin idaresini geniş yetkilerle donattığı genel valiye verdi.

Kırım Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) ile bağımsız bir devlet haline dönüş
türüldü.

Bu arada içeride siyasî çekişmeler ve hariçte Balkan devletlerinin harekete geçme hazırlıkları Osmanlı Devleti’ni barışa zorladı. Sonuçta, 18 Ekim 1912 tarihinde iki devlet arasında Uşi Antlaşması imzalandı.

Avrupa devletlerinin diplomatik desteğine sahip olan Balkan devletleri Trablusgarp Savaşı’ndan da faydalanarak 30 Eylül 1912’de seferberlik ilan ettiler. Bir hafta
sonra da Karadağ Osmanlı Devleti’ne savaş açtı. Yunanistan, Sırbistan ve Bulgaristan Karadağ’ın müttefiki olarak 17-18 Ekim 1912’de savaşa dahil oldular.
Çağdaş Avrupa gazetelerinden takip edilebileceği gibi Sırp, Bulgar, Yunan ve Kara
dağlı komitalar ve askerî birlikler savaş esnasında Müslüman sivil halkı yok etme politikasını gerçekleştirmeye yönelik faaliyetlere giriştiler. Netice itibarıyla Birinci Balkan Savaşı 6 hafta, ikinci Balkan Savaşı 4 hafta sürdü.

15 Mayıs 1919’dan itibaren Batı Anadolu’nun Yunanlılar tarafından işgali yeni bir
mülteci sorununu gündeme getirdi. Yunan kuvvetleri işgal ettiği şehirlerde Türk
güvenlik kuvvetlerinin ve sivil halkın elindeki silâhları toplayarak Türk toplumunu yerli gayrimüslimlere karşı savunmasız bir duruma düşürüyordu. Toplanan
silâhlar Yunan ordusundan temin edilenlerle birlikte Hristiyanlara veriliyordu.
Arkadan, subay, memur, imam gibi toplumun kanaat önderleri sudan sebeplerle hapsedilir, sürülür veya öldürülür. Amaç, Türk toplumunu işgallere karşı örgütleme yeteneğine teorik olarak sahip olduğuna inanılan potansiyel lider
adaylarını yok etmektir. Türk unsurunun bu sistemli yok etme ve göçe zorlama
siyaseti karşısında ilk tepkisi kaçmak yönünde oldu.