OSMANLIDA İSKAN VE GÖÇ - Deneme Sınavı - 12

Rusya, Birinci Dünya Savaşı esnasında Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu üzerinden Akdeniz’e ulaşmayı planlamıştı. Nitekim Rusya söz konusu alanın yayılma sahası olduğunu Mart 1916 Petrograd Protokolü’yle müttefiklerine kabul ettirecektir. Rusya söz konusu plan doğrultusunda Mayıs 1915- Nisan 1916 tarihleri arasında Van, Bitlis, Muş, Erzurum, Gümüşhane, Erzincan ve Trabzon’u işgal eder. Rus işgal sahasında Rus, Kozak ve bilhassa Ermeni çeteleri tarafından bir milyonu aşkın Müslüman katledildi. Katliamdan kurtulmayı başarabilenler ırz, namus ve can güvenliğini sağlamak amacıyla iç bölgelere iltica ettiler. Doğru Cevap A'dır.

Konar-göçerlerin yerleşik hayata geçirilmek istenmesinin ana sebepleri arasında hayat tarzları dolayısıyla yerleşik ahaliye verdikleri zararı önlemek gelmekteydi. Nüfus ve hayvan sayılarının artması yüzünden yaylak ve kışlakların kendilerine yetmemesi, otlak ve su kaynaklarının yetersiz
olması da kendi aralarında çatışmaların çıkmasına sebep teşkil etmekteydi. Suriye, Şam ve Halep taraflarında Aneza ve Şammar adlı Arap aşiretlerinin baskısı sonucu harap
ve terk edilmiş yerlere konar-göçerlerin iskân edilmesiyle birlikte Halep-Şam ticaret yolunun emniyetinin sağlanması en önemli amaçlar arasında idi.

Şehirlerarasındaki yollar üzerinde yaptırılan ve kuruluşları bakımından çeşitli ihtiyaçları karşılayacak şekilde olanlara ise kervansaray denilmekteyken, Han, şehir içinde
konaklama ve ticaret amacıyla inşa edilen yapılar için kullanılan bir tabirdir.

osmanlı Devletin de  özgün iskân projeleri planlamak, belirlenen ilkeler çerçevesinde göçmenleri iskân etmek ve sorunlarını gidermek amacıyla hususî bir teşkilatın oluşturulması ka-rarlaştırıldı. Bu karar çerçevesinde 5 Ocak 1860 tarihinde Muhacirin Komisyonu kuruldu.

93 Muhaceretinin yoğun olarak yaşandığı dönemlerde göçmen işlerini daha iyi çözümlemek amacıyla Yıldız Sarayı merkez olmak üzere II. Abdülhamid’in  başkanlığında Umum Muhacirin Komisyonu kurulmuştu.

Vilayet, sancak ve kaza merkezlerindeki komisyon ve şubeleri yardıma muhtaç göçmenlerin yevmiyelerini dağıtmak, iskân işlerini yürütmek, arazi anlaşmazlıklarını çözümlemek, göçmen evlerinin inşaat işlerini yürütmekten sorumluydu.

Babıâli bu dönemde mültecileri geçici iskân bölgesi ilan ettiği şehir ve kasabalarda iskâna elverişli yerlere yerleştirecektir. Kırım göçmenleri için Varna, İstanbul, Samsun; Kafkas göçmenleri için de Trabzon, Samsun ve İstanbul geçici iskân bölgesi olarak kullanılmıştır. Rumeli’den gelenler için Üsküp, Selanik ve Edirne hemen hemen her dönemde geçici iskân sahasıdır. Başkent İstanbul ise hemen her göç furyasında sığınılan ve geçici iskân sahası ilan edilen bir şehirdir.

Göçmenlerin iaşelerini ve sair ihtiyaçlarını karşılamak üzere değişik kurum ve kuruluşlar yardım komisyonları kurmuşlardır. 93 göçmenlerinin yararına olmak üzere mebuslar tarafından Muhacirine Muavenet Cemiyeti, İkinci Abdülhamid’in himayesinde İane-i Muhacirin Encümeni, ayanların teşebbüsleri ile Muhacirin İane Komisyonu, İstanbul’daki misyon şeflerinin önayak olmasıyla Milletlerarası Muha-cirlere Yardım Komitesi, Baronne Bourdett Coutts tarafından Sermaye-i Şefkat-i Os-maniye ve Stafford Housse Komitesi isimli yardım cemiyetleri kurulmuştur.

Birinci Dünya Savaşı ve sonrasında Anadolu’da sıtma şiddetle hüküm sürdü. Göçmenlerin iskân ma-hallindeki iklime ayak uyduramamaları salgın hastalığın yayılmasını ve mültecilerin hastalığa karşı direncinin kırılmasını kolaylaştırıyordu.

Birinci Dünya Savaşı’nda hat safhaya ulaşmıştı. Bunun üzerine, Maarif Nezareti bünyesinde Darüleytam Müdüriyet-i Umumiyyesi kurulmuş ve yurt çapında birçok şubesi açılmıştı. Yetim çocuklar söz konusu kurumun binalarında barındırılıp eğitilmeye çalışıldı.

Aşiretler: yayla ile kışlak arasında gidiş- gelişlerde yerleşik ahalinin malına ve canına zarar veriyorlardı. Devlet yerleşik top-lumun aşiret saldırıları yüzünden yerlerini terk etmemeleri için çalışmaktaydı. Ancak söz konusu saldırılar askeri tedbirlerle kısa sürede önlenemiyordu. Bu ise yerleşik toplumun yerini yurdunu terk etmesi ile neticelenebilecekti. Aşiret mensuplarının yazın ve kışın ikamet ettikleri alanlar her zaman aynı değildi. Vilayet ve sancaklar arasında dolaşıyorlardı. Bu yüzden suçlu ve sanık takibi zorlaşıyor ve resmi makamlar arasında uzun yazışmalara sebebiyet veriyordu.

Öte yandan aşiretleri iskân politikası başarılı bir şekilde gerçekleştirilirse vergi ve asker kaynakları da artacaktı. Bir diğer sebep ise aşiretlerin sosyal yapısına egemen olan feodal yapıyı kırmaktı.

Daimî iskân bölgeleri tespit edilirken göçmenlerin iklimine uyum sağlayabi-lecekleri tarıma elverişli su, mera ve orman bulunan iskân mahallerine gönderilmesi ilke olarak kararlaştırıldı.

Öte yandan çorak, kıraç, bataklık sahaya yerleştirilenler zamanla söz konusu alanları bayındır bir hale getirmişlerdi. Bu ise tarım üretiminin artmasına vesile olmuştur. Netice itibarıyla Anadolu’nun ekonomik özelliği hayvancılıktan ziraate dönüşmüştür. Göçmenler yeni kültür bitkilerini ve yeni metodları tecrübe ederek Anadolu’nun ürün çeşitini ve mıktarını arttırdılar. Her şeyden önce Balkanlardan gelen göçmenler yeni teknolojinin kullanılmasına daha yatkın bir durumdaydılar.

1691 yılında Rumeli’deki Yörük grupları Evlâd-ı Fâtihân ad› altında yeniden teşkilatlandırılmıştır. Yapılan düzenlemeler ile Rumeli Yörükleri, Evlâd-ı Fâtihân adı altında eskiden olduğu gibi bulundukları bölgelerde çeribaşılarının idaresi altında birleştirilmiştir Bu nedenle sorunun yanıtı (D) şıkkıdır.

Göç hareketi güzergâhına göre iç göç, içe göç, dışa göç; iştirak edenlerin sayısına göre kitle göçü, grup göçü, bireysel göç; karar verene göre serbest (gönüllü) göç, zorunlu göç; süresine göre daimi göç ve mevsimlik göç şeklinde tasnif edilebilir. Bu nedenle sorunun yanıtı (C) şıkkıdır.

Göçlerin sonuçları ekonomik demografik, psikolojik, kültürel ve idari açılardan birtakım yeni düzenlemeler ve değişikliklere yol açabilir. Ancak rejim değişikliğine neden olmaz. Bu nedenle sorunun yanıtı (D) şıkkıdır.

Serbest ve bireysel göçlerin sebepleri birbirinden çok farklı olabilmektedir. Bununla beraber yine de söz konusu göçlerin sebeplerini eğitim, sağlık, ekonomik olarak gruplandırmak mümkündür. Zorunlu göçlerin sebeplerini ise sınır bölgesinde güvenlik koridoru oluşturma siyaseti, doğal afetlere karşı halkı korumak, savaş sonrasında yeniden uyum veya savaş sonrası bir bölgenin hâkimiyet açısından el değiştirmesi şeklinde gruplandırmak mümkündür. Nüfus artışı ve iklim şartlar› başlı başına göç sebebini oluşturmaktadır. Nüfus baskısı ekonomik baskıyı da beraberinde getirir. Söz konusu baskılar sonucu refah seviyesi düşük toplumdan müreffeh topluma, nüfus fazlası toplumdan nüfusu az olan gelişmiş ülkeye yönelik kitle göçleri gerçekleşir. Bu nedenle sorunun yanıtı (C) şıkkıdır.

Rus bürokratları çeşitli yöntemleri kullanarak yerli ahaliyi Hıristiyanlafştırmaya ve Ruslaştırmaya çalışıyorlardı.Bu siyasetin uzun vadedeki hedefi Kırım ve Kafkasya’nın Ruslaştırılmasıydı. Rusya işgal sahasında ilk etapta yetişkinlerin isimlerini Slavlaştırmaya çalıştı. Asimilasyon politikasında izlenen bir diğer yöntem dinî eğitim ve faaliyetlerine getirilen kısıtlamalardır. Uleman›n sayısı azaltılmaya çalışıldı ve Rusçayı bilmeyen imam ve hocalara görev verilmedi. Bu uygulamalar neticesinde Kırım, Kazan ve Kafkasya’da toplumun dinî bilgisi zayıfladı. Eğitim çağındaki çocuklar bu şekilde Hıristiyanlaştırılıp Ruslaştırılmaya çalışılırken , yetişkin Müslümanlar da baskı yoluyla din değiştirmeye zorlanıyorlardı. Bu baskılardan kaçıp kurtulmak isteyenlerin cezası Sibirya’ya sürgün, tehcir kararına direnmenin cezası ise idamdı. Bu nedenle bu sorunun yanıtı (B) şıkkıdır.

Balkanlardan Anadolu’ya yönelik göçlerin sebeplerini bu bölgede ulus devlet kurma projelerinin geliştirilmesi ve tatbik edilmesi oluşturmaktadır. Hıristiyan nüfusun yoğun olarak yaşadığı Osmanlı topraklarında ulus devletler kurdurulmuştur. Söz konusu devletlerin kuruluşu aşamas›ndaki savaş, işgalci devletin ve onun himayesinde çok milletli ve çok kültürlü coğrafyada oluşturulan ve ulus devlet olarak tan›mlanan otoritenin izledikleri etnik arındırma politikaları işgal sahasında kitlesel göçlere sebebiyet vermiştir.Balkanlar’da Hıristiyan etnik unsurların müstakil devlet kurmaları desteklenirken, Müslümanlara aynı destek verilmemiş, hatta Bosna örneğinde olduğu gibi siyasî millî bir teşekkül olarak ortaya ç›kmalarına belki de engel olmak düşüncesiyle işgal edilmiştir.Bulgar milliyetçiliği ve Panslavizm ideolojileri modern Bulgar okulları vasıtasıyla geniş kitlelere benimsetilmiştir. Bu nedenle sorunun yanıtı (E) şıkkıdır.

Özellikle Rusya eline geçirdiği Kırım ve Kafkasları nüfus aç›s›ndan ilk etapta Hıristiyanlaştırmayı, ikinci etapta Ruslaştırmayı planlamışt›r. Bu planı doğrultusunda özellikle 1828-1829 Osmanl› Rus Savaşı esnas›nda, K›r›m Savaşı sonrası Balkanlar ve Kuzey ve Doğu Anadolu bölgesinde yaşayan Rum, Ermeni ve Bulgar nüfusu Rus diplomatları ve Rus misyonerleri vasıtasıyla göç etmeye teşvik edecektir. Keza yeni kurulan Bulgaristan, Sırbistan ve Karadağ gibi Balkan ulus devletleri de kendi ülkelerindeki Hıristiyan nüfusu arttırmak amacıyla Osmanl› co¤rafyas›nda kültürel olarak yakınlık duydukları toplulukları göçe teşvik etmişler, hatta göçürme yoluna gitmişlerdir. Öte yandan Osmanlı güvenlik güçlerinin takibinden kurtulmak isteyenler çözümü Amerika’ya göç etmekte bulacaklard›r. Amerikal› misyonerlerin göç propagandalar› da dışa göçü tetiklemiştir. Ayrıca iş arayanlar Karadeniz’in kuzeyine veya Amerika’ya çalışmak amacıyla gitmişlerdir.