OSMANLIDA İSKAN VE GÖÇ - Deneme Sınavı - 8

Aşiretlerin eşkıyalıklarını önlemek için sürgün yoluyla yapılan yerleştirmenin amaçlarını şu şekilde özetlemek mümkündür. a. Konar-göçer aşiretlerin eşkıyalık yapmalarının önüne geçmek. b. Konar-göçer aşiretleri iskân ederek, onlardan daha fazla vergi almak. c. Harap olan alanlar ile boş arazileri ziraata açmak. d. Askerî alanda konar-göçerlerden daha fazla yararlanabilmek. e. Konar-göçerleri özellikle güney ve doğu bölgelerine yerleştirerek, tampon bölgeler oluşturmak. Bu nedenle sorunun yanıtı (E) şıkkıdır.

Fatih Sultan Mehmed İstanbul’un imarı için de büyük gayret sarf etmiştir. Ayasofya’yı câmiye çevirten padişah, k›sa zamanda Fatih Câmisi ve medreselerini, Topkap› Sarayı’nı, Kapalı Çarşı ve Bedesten’i inşa ettirmiştir. Sahn-ı Seman, Fatih 'in İstanbul'u fethinden sonra kurduğu eğitim kurumları arasında en üst düzeyde eğitim veren yüksek öğrenim kurumudur. Galata Kulesi, Bizans İmparatoru Anastasius tarafından 528 yılında Fener Kulesi olarak inşa ettirilmiştir. Bu nedenle sorunun yanıtı (E) şıkkıdır.

Rumeli’nin fetih ve Türkleşmesinde uygulanan iskân yöntemlerinden birisi, orduyla birlikte hareket eden çoğunluğu Yesevi tarikatına mensup Türkmen dervişlerinin stratejik yerlerde zâviyeler ve tekkeler inşa etmeleri yoluyla olmuştur. Dervişler zâviye veya tekkelerini kurdukları bölgelerde gelip-geçen yolculara hizmet etmekteydiler. Ayr›ca bölgenin asayişini sağlamaktaydılar. Vergi toplama gibi bir görevleri bulunmamaktadır. Bu nedenle sorunun yanıtı (C) şıkkıdır.

Osmanlı tarihlerinde Gaziyân-ı Rum, Abdalân-› Rum, Ahiyân-› Rum, Alp-eren olarak isimlendirilen dervişlere araştırmacılar Kolonizatör Türk Dervişleri adını vermişlerdir. Bu nedenle sorunun yanıtı (E) şıkkıdır.

Kanuni Sultan Süleyman devrinden itibaren Yörüklerin devlet tarafından aşağıdaki işlerle görevlendirildikleri anlaşılmaktadır. a. Sahil bölgelerinde yaşayanlar gemi yapım malzemesi temini ve gemi yapımnda, b. Yolların emniyeti ve tamiri, köprü yapımı ve tamiri, derbendçilik, suyolu yapımı ve tamirinde, c. Madenlerde, d. Seferler sırasında menzillere zahire indirmekte, e. Seferler sırasında topların naklinde, f. Kale yapım ve onarımı faaliyetlerinde görevlendirilmişlerdir. Bu nedenle sorunun yanıtı (E) şıkkıdır.

Kaçan konar göçerlerle ilgili olarak alınan önlemler; Kaçanlar›n yakalanıp, iskân mahallerine iadesi Bir takım askerî tedbirlere başvurulması ve kaçanların cezalandırılması Devletin bölgeden kaçanlarla ilgili takibat tedbirlerini alması Geçit yolları üzerindeki derbendlerin tamir edilerek, içerisine asker yerleştirilmesi Anadolu’daki bütün kadı, hâs, evkaf zabitlerine, vilâyet âyânı ve iş erlerine hükümler gönderilerek, bulundukları bölgelere gelen iskâna tâbi tutulan konar-göçerlerin yakalan›p yerlerine gönderilmeleri konusunda yard›mc› olmalarının istenmesi dir. Bu nedenle sorunun yanıtı (A) şıkkıdır.

Yörük ve Türkmenler yerleşik halkta olduğu gibi hâne esasına göre vergilendirilmekteydiler. Bu nedenle sorunun yanıtı (E) şıkkıdır.

Konar-göçerlerin temel iktisadî faaliyetleri hayvancılık ve buna bağlı üretim alanlarıdır. Bu nedenle sorunun yanıtı (B) şıkkıdır.

Her ocakta nöbetlefle sefere katılmak veya ihtiyaç duyulan devlet hizmetini yerine getirmek için beş eşkinci bulunurdu. Bunlar ocaklarının amirleri zaim (mir-i yörükân) ve ser-askerlerinin (çeribaşı) idaresinde savafşlara katılırlardı veya devletin uygun gördü¤ü hizmeti yerine getirirlerdi. Bu nedenle sorunun yanıtı (B) şıkkıdır.

Konar-göçer teşekküllerin vergi gelirleri mukataaya verilerek tahsil edildiğinde başlar›na devlet tarafından voyvoda adı verilen bir idareci tayin olunurdu. Voyvodalar başında bulunduğu konar-göçer topluluğun vergilerini toplamak, inzibatı sağlamak gibi vazifeleri yerine getirmekteydiler. Bu nedenle sorunun yanıtı (E) şıkkıdır.

Sürgün hükümlerinde genellikle; a. Yeni fethedilen memleketlere insanların kendi istekleriyle gitmelerini teşvik için bölgenin ikliminin güzelliği ve toprağın oldukça verimli olduğu belirtilirdi. b. Bölgedeki kalelerin tamir edilerek, içerisine asker yerleştirildiği yani dışarıdan gelecek saldırılara karşı güvenliğin sağlandığı açıkça yazılarak, bu hususta insanların endişesi önlenmeye çalışılırdı. c. Bölgeye gidecek olan göçmenlerin belirli bir süre vergilerden muaf tutulacakları beyan edilirdi. d. Sürgün için belirlenen yerleşim yerlerinde ailelerin hangi oranda sürgüne tâbi tutulacakları ifade edilirdi. e. Sürgüne gönderilecek kişilerin kırsal kesimde özellikle dağlık alanlarda yaşayan toprağı olmayan, toprağını terk ederek başka yerlere giden, aralarında uzun senelerden beri yaylak, tarla, bağ, bahçe anlaşmazlığı bulunan ve halkın huzurunu bozan kişi ve topluluklardan; şehir ve kasabalarda ise meslek sahipleri ve esnaf zümresinden seçilmesi istenilirdi. Bu nedenle sorunun yanıtı (C) şıkkıdır.

Kervanların güvenliği ve konaklaması için anayol kenarında tesis edilen vakıf yapılara han veya kervansaray adı verilir. Kervansaraylar, kitabelerinde ve kaynaklarda han, ribât şeklinde de geçmektedir. Han, şehir içinde konaklama ve ticaret amacıyla inşa edilen yapılar için kullanılan bir tabirdir. şehirlerarasındaki yollar üzerinde yaptırılan ve kuruluşları bakımından çeşitli ihtiyaçları karşılayacak şekilde olanlara ise kervansaray denilmektedir. Kervanlar, burada geçici olarak konakladıkları gibi ellerindeki malları pazarlama imkânı da bulmuş olurlardı. Osmanlı devrinde bu uzun yol hanlarının benzeri olarak büyük menzil külliyeleri ile birlikte menzilgâh kervansarayları da yapılmıştır. Bazı menzil külliyelerinin zamanla çevrelerinde bir kasaba, hatta bir şehrin doğup gelişmesi üzerine buradaki kervansaray, halk arasında yanlış olarak bedesten diye adlandırılmış, bu gaye ile de kullanılmıştır. Bu nedenle sorunun yanıtı (B) şıkkıdır.

Derbentciler bulundukları yerin iktisadî durumuna göre çiftçilik veya hayvancılıkla da meşgul olurlard›. Buna karşılık ise ürettikleri ürünlerinden vergi alınırdı. Derbentçiler sadece yetkili oldukları sahadan sorumlu olup, diğer derbendlere müdahale edemezdi.Her derbent mahalli müstakbel bir iskân topluluğunun daimî olarak oturacağı bir yer olduğundan derbentçilerin ikametleri ve ziraat yapıp geçimlerini sağlayabilmeleri için, kendilerine muayyen miktar arazi dağıtılmaktaydı. Devletin geri hizmet erbabı olan derbentciler emir şeklinde değil de hizmet teklifi olarak kendilerine arz edilmekte idi. Bu nedenle sorunun yanıtı (E) şıkkıdır.

Osmanlı Devleti halkına hizmet etmek, ülkenin iç ve dış güvenliğini, huzurunu, asayişini, sosyal ve ekonomik istikrarını sağlamak amacı ile ülkeyi daha şenlikli yani ıssız yerleri azaltmak için birçok kurum oluşturmuştur. Bunlar›; derbent, köprü, menzil, kale, cami-mektep, han, panayır şeklinde sıralamak mümkündür. Osmanlı Devletinde Yeniçeri Ocağı kaldırıldıktan sonra, yerine kurulan yeni ordu örgütünde görev yapan subayların oluşturduğu askerî sınıftır. Bu nedenle sorunun yanıtı (A) şıkkıdır.

Valinin yanına yardımcı, bazen bizzat bu işin mesul adamı olarak merkezden gönderilen, Dergâh-ı âli kapucu-başısı rütbesinde olan mübâşirler iskan hareketinin fiilen idare etmişlerdir. Bu nedenle sorunun yanıtı (C) şıkkıdır.

İskanbaşı : İdareciler tarafından, yerleştirilen oymaklar ve boylar üzerine tayin edilen ve onların durumlarını, ruhiyatlarını çok iyi bilmesi lazım gelen ve daimî şekilde onlarla temas etmesi gereken fşahıstır. Bu nedenle sorunun yanıtı (E) şıkkıdır.

İskânda görevli olanlar arasında Türkmen ağasının, diğer bir adıyla Voyvodanın da önemli bir yeri bulunmaktad›r.Zira konar-göçer teşekküllerinden gerek padişah haslarına dâhil olanlar, gerekse bir sancağın vergi dairesine dâhil olarak mâlî bakımdan mukataaya verilmek suretiyle idare edildikleri zaman, voyvoda olarak bilinen kimseye bu topraklar malîkâne suretiyle verilmekteydi. Bu nedenle sorunun yanıtı (C) şıkkıdır.

Menzil, sözlükte bir günlük yol, yol üzerindeki konak yerleri veya ev anlamına gelmektedir. Osmanl› Devleti’nde, hareket hâlindeki bir ordunun konakladığı, bir kervânın durup geceyi geçirdiği, resmî evrâk taşımakla görevli olan bir memurun belirli mesâfelerde at değiştirmek, dinlenmek veya geceyi geçirmek için mola verdiği yer için kullanılan bir tabirdir. Bu nedenle sorunun yanıtı (C) şıkkıdır.