OSMANLIDA İSKAN VE GÖÇ - Deneme Sınavı - 2

Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyılın başlarından itibaren doğuda ve batıda yürütülen sürekli savaşlar ve Anadolu’da çıkan Celalî isyanları yüzünden timâr sistemi bozulmaya başlamıştı. Bu durum Rumeli Yörükleri teşkilâtında da kendini göstermiş, kaçmalar, bozulmalar meydana gelmiştir. II. Viyana Seferi’nden sonra bu bozulma daha artmıştır. Kötüye giden savaş ortamını düzeltmek ve savaşlardaki insan gücünü arttırmak amacıyla 1691 yılında Rumeli’deki Yörük grupları Evlâd-ı Fâtihân adı altında yeniden teşkilâtlandırılmıştır.

Kötüye giden savaç ortamını düzeltmek ve bu anlamda savaşlardaki insan gücünü sağlamak amacıyla 1691 yılında Rumeli’deki Yörük grupları Evlâd-ı Fâtihân adı altında yeniden teşkilatlandırılmıştır. Yapılan düzenlemeler ile Rumeli Yörükleri, bu teşkilâtla bulundukları bölgelerde çeribaşıların idaresi altında birleştirilmiştir. Çeribaşılar bölgedeki asayişi sağlamak, savaş sırasında eşkinci defterlerini çıkarmak ve vergileri toplamakla görevliydiler. Çeribaşılardan ayrı olarak İstanbul’da oturan, devletle olan yazışmaları ve diğer işleri düzenleyen bir görevlisi daha vardı.

Osmanlı Devleti’nde Yörük ve Türkmenler tıpkı yerleşik halkta olduğu gibi hâne esasına göre vergilenmekteydiler. Tarımla uğraşanların vergi mükellefiyetleri ellerindeki toprak miktarına, konar-göçerlerin ise sahip oldukları koyun sayısına göre belirlenirdi.

Konar-göçerler sahip oldukları koyun sürülerinin karşılığında timâr, hâs sahiplerine, vakıf görevlilerine ağnam vergisi adı verilen koyun vergisi öderlerdi. Bu verginin tahsili için belirlenen koyun miktarı genellikle 24 olarak belirlenmişti. Bu miktardan az koyunu olanlardan bennak vergisi alınırdı.

Mühimme Defterleri denir. Kıbrıs Adası’na ya da yeni fethedilen bir yere gönderilecek aileler için kadılar tarafından tutulan bu defterlerde sürgün hükümleri yer almaktadır.

Osmanlı cemiyet yapısını oluşturan önemli
unsurlardan birini konar-göçer tabir edilen ve
yarı göçebe hayatı yaşayan aşiretler oluşturur.
“Aşiret” tabiri göçebe unsurlar için kullanılıp,
Osmanlılar devrinde boyun altında, cemaatin
ise üstünde bir topluluk, akrabalık ilişkilerine
dayanan, ortak çıkar ve yarar sağlamak için bir
araya gelen insanların oluşturduğu birlikteliktir.

İskân kelime manası dışında Osmanlı
Devleti’nde yoğun bir şekilde uygulanmış ve çeşitli maksatları ihtiva eden geniş bir kavramdır.
1071 Malazgirt zaferi ile birlikte Türklerin fetih
sahası içine giren Anadolu, bu siyaset sayesinde
Türkleşmiş ve İslamlaşmıştır. Osmanlıların fetihlerinin kalıcı bir hale gelmesi, devletin uzun
süre devamı ve bugün Balkanlarda Türk varlığı
yine bu siyasetin sistemli bir tarzda uygulanması
neticesinde olduğu görülecektir.

Fethedilen yerlere ilk olarak camiler kurulur, muhacirler bu alana iskân edilirlerdi. Böylece cami iskânın çekirdeğini oluştururdu. Halk cami etrafından (merkezden) çevreye doğru bir gelişme içindeydi.

1071 Malazgirt Savaşı’nın kazanılmasıyla birlikte Türkler, Anadolu’ya akınlar
yaparak ilerlemeye başlamışlardı. Bu ilk dönemlerde Anadolu şehirlerini bir bir
fetheden Türkler, fethettikleri alanlara beylerinin yönlendirmeleriyle kalıcı olarak
yerleşmeye de başladılar. Bunun neticesinde kısa bir süre içerisinde Anadolu’da
birçok beylik ortaya çıktı. Bunların en güçlüsü konumundaki Türkiye Selçukluları
öncülüğünde gaza ve cihat hareketlerini devam ettirdiler.

Osmanlı için Türkmenlerin kontrolünde en büyük problem Şah İsmail döneminde yaşanmıştır. Şah İsmail’in ecdadı (Safiyyüddin Erdebili) aslen Sünni bir tarikata mensup iken dedesi Şeyh Cüneyd ve babası Haydar döneminde Şiiliğe dönmüşlerdir.

Genel olarak büyükten küçüğe sıralama boy (kabile, taife), aşiret, cemaat, oymak, mahalle, oba ve aile idi.

Kuruluş ve yükseliş dönemlerinde Osmanlı Devleti Hristiyan devletlerden ele geçirilen bölgelere bir vatan telakkisi ile Türk ve Müslüman ahalinin yerleştirilmesi, dışa dönük bir iskân siyaseti uygulamıştır.

Kuzeybatı Anadolu’da Bizans İmparatorluğu’na karşı gazâ politikasını uygulayan Türkmen Beyliği Çobanoğulları beyliğidir.

Bir yerin derbend olabilmesi için eşkıya baskınlarına açık mahaller olması gerekir

Konar-Göçerlerin Boş Alanlara Yerleştirilmeleri bu döneme ait değildir

Fethedilen yeni bölgelerin imar ve iskânını gerçekleştirmek için bizzat kendisinden faydalanılan külliye, câmi, mescid, imaret, medrese, köprü vs. hayır eserleri meydana getirmek Vakıflar ve Temlikler iskan metodudur

Sürgün yoluyla Kütahya, Aydın, Konya, Karaman, Antalya iskanları bu dönemde gerçekleşmemiştir

XVII-XVIII. yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nin iskân faaliyetlerini yürüttüğü bölgeler arasında Çukurova yer alır.

Üç ifade de doğrudur.

Argıthanı, Ulukışla, Kadınhanı Sultan III. Ahmed devrinde yeni yerleşim yerleri açmak ve derbend, hanların tamiri suretiyle yapılan iskân faaliyetleri sonucunda ortaya çıkmıştır