OSMANLIDA İSKAN VE GÖÇ - Deneme Sınavı - 12

İskân Meselesini Doğuran Sebepler;

Kıbrıs’ta geniş alanların boş kalması devletin bu bölgenin iskânı için özel önlem almasını gerektirmiştir. Anadolu, Karaman, Rum ve Dulkadirli kadılarına gönderilen 1572 tarihli hükümde Kıbrıs’a yapılacak sürgünün büyüklüğü ve yöntemi belirlenmekteydi. Buna göre her şeyden önce adaya göç edenlerden üç yıl süreyle vergi alınmayacaktı. Göç edecek olanlar taşınır mallarını yanına alabilecek, taşınmazlarını ise satabileceklerdi. Sürgüne tabi tutulacak olanlar zanaatkâr ve esnaf zümresinden iş yapabilecek kapasitede olanlar arasından seçilecekti. Yetkililer seçim esnasında suiistimale ve adam kayırmaya yeltenmeyeceklerdi. Bu şekilde belirlenecek olanların isimleri ve malları kayıt altına alınarak tanzim edilecek defterlerin birer sureti İstanbul’a, Kıbrıs Beylerbeyi’ne ve kadısına gönderilecekti. Bu defterlerde ismi yazıldığı halde sürgün mahalline gitmeyip firar edenler yakalanıp idam edileceklerdi. Bu yöntemle sadece Teke bölgesinden toplam 5720 hanenin adada iskân edilmesi hükme bağlanmıştı.

Suç işleyenleri cezalandırmak maksadıyla yapılan iskânlar
Ülke içinde ortaya çıkan bazı münferit olaylar sonucunda devlet, olayla ilgili kişi veya kişileri sürgün yoluyla iskân edebiliyordu. İmparatorluk içinde sıkça karşılaşılan bir durum olmakla beraber genelde sürgün yeri olarak Kıbrıs kullanılırdı. Mesela, Akkeçili Yörüklerinden bazı kimselerin kadınlara rahatsızlık vermeleri üzerine Kıbrıs’a sürgün edilmelerine karar verilmişti.

İç iskânı gerektiren sebepler dört başlık altında toplanabilir:
• Uzun savaşlar sebebiyle meydana gelen iktisadi buhranlar (vergilerin arttırılması, yeni verginin ihdası).
• Çeşitli iç karışıkların (isyanlar, eşkıyalık) ortaya çıkardığı durum.
• Devlete yeni gelir kaynakları elde etmek gayesi ile harap ve boş alanların
ziraata açılması meselesi.
• Yapılan savaşlar sebebiyle özellikle hudut bölgelerinden içe doğru olan insan
akını (muhaceret)

İskâna Tabi Tutulan Zümreler; Türkmenler, Yörükler, Aşiret ve Cemaatler.

Türkmenlerin genel olarak Rakka, Hama ve Humus bölgelerine yerleştirildikleri,
ancak bu grupların bir müddet sonra yerlerini terk ettikleri görülmüştür. Bu
durumun ortaya çıkmasında iskân edildikleri coğrafyanın ikliminin uygun olmaması yanında Arap aşiretlerinin baskısı da etkili olmuştur. Bunun dışında yıllarca konar-göçer hayatı yaşamış olup daha önce tecrübe etmedikleri bir hayat tarzına alışmaya çalışmaları ve iskân mahallindeki idarecilerin gerekli ilgiyi göstermemeleri de geri dönüş nedenleri arasında yer almaktadır. Geri dönen gruplar ise Anadolu’da şekavete başlayarak iç düzenin bozulmasına ve üretim faaliyetlerinin zarar görmesine sebep olmuşlardır. Devlet ise gerektiğinde zor kullanarak sorun çıkartan aşiretleri tekrar iskân yerlerine sevk etmeye çalışmıştır.

Köprülüzâde Fazıl Mustafa Paşa’nın sadrazamlık döneminde iskân edilecek kişiler ve yerler tespit edilip 1691-1696 yılları arasında aşiretler ve cemaatler iskân edilmeye çalışılmıştır. Anadolu ve Suriye’de aşiret ve cemaatlerin iskân edileceği yerlerde beylerbeyi veya sancakbeyinin nezaretinde iskân kâtibi, iskânbaşı, iskân beyleri, kethüdaları ve yerine göre diğer memurlardan oluşan komisyonlar çalışarak iskânın sistemli bir biçimde gerçekleşmesini sağlamışlardır.

İskân kavramını tanımlayabilmek
İskân kelime manası dışında Osmanlı Devleti’nde yoğun bir şekilde uygulanmış ve çeşitli maksatları ihtiva eden geniş bir kavramdır. 1071 Malazgirt zaferi ile birlikte Türklerin fetih sahası içine giren Anadolu, bu siyaset sayesinde Türkleşmiş ve İslamlaşmıştır. Osmanlıların fetihlerinin kalıcı bir hale gelmesi, devletin uzun süre devamı ve bugün Balkanlarda Türk varlığı yine bu siyasetin sistemli bir tarzda uygulanması neticesinde olduğu görülecektir.

Osmanlı Devleti’nde iskân içe ve dışa dönük
olarak iki yönde gerçekleşmektedir. Dışa dönük
iskân devletin kuruluş ve gelişme yıllarında yoğun
bir biçimde uygulanmıştır. Aynı yıllarda fethedilen
bölgelerden özellikle esnaf ve ticaret ehli
kimseler de başta İstanbul olmak üzere önemli
şehirlere iskân olunarak bir iç iskân gerçekleştirilmiştir.
Diğer taraftan devletin toprak kayıpları
yaşadığı yıllarda yoğun göç hareketleri ikinci bir
iç iskân dalgasını beraberinde getirecektir.

Çobanoğulları Beyliği’nin XIII. yüzyılın sonlarında Bizans İmparatorluğu ile barış yaparak, gazâyı terk etmeleri üzerine bu görevi onlara bağlı olarak, Söğüt-Domaniç havalisinde yaşayan Osmanlılar devralmıştır. Böylece gazâ ve yeni fethedilen yerlere yaptığı sistemli iskân politikası sayesinde büyük bir devletin temelleri atılmaya başlanmıştır.

İçe dönük ya da dışa dönük, zorunlu veya isteğe bağlı olarak sınıflandırılan ve genel olarak iskân adı verilen bu uygulama, toplum hayatında siyasî, ekonomik, sosyal ve kültürel değişiklikler meydana getirmektedir.

Devletin kuruluş ve yükseliş dönemlerinde Hıristiyan devletlerden ele geçirilen bölgelere bir vatan telakkisi ile Türk ve Müslüman ahalinin yerleştirilmesi,
dışa dönük bir iskân siyaseti uyguladığını göstermektedir. Buna karşılık XVI. yüzyılın sonlarından itibaren devletin uzun yıllar savaştığı dönemlerde Anadolu’da
ortaya çıkan Celalî İsyanları’nın etkisiyle halkın kırsal kesimden kaçarak, daha
güvenli olan şehirlere göç etmeleri sonucu harap olan mahallere aşiretlerin yerleştirilmesi bir iç iskân uygulamasıdır. Bu durum özellikle XVIII. yüzyılın ikinci
yarısından itibaren düşman eline geçen topraklardan Osmanlı sınırlarına doğru başlayan ve siyasî gelişmelerle gittikçe hızlanan göç hareketiyle yeni boyutlar
kazanmıştır. Göçmen meselesi ve bunların yerleştirilmesi XIX. yüzyıl boyunca
Osmanlı Devleti için önemli meselelerden birisi olmuştur.

Osmanlı tarihlerinde Gaziyân-ı Rum, Abdalân-ı Rum, Ahiyân-ı Rum, Alperen olarak isimlendirilen bu dervişlere araştırmacılar Kolonizatör Türk Dervişleri
adını vermişlerdir.

Osmanlı Devleti’nin dışa dönük iskân siyasetini uyguladığı kuruluş ve gelişme dönemlerinde iskân için farklı metotlar geliştirdiği görülmektedir. Bunlar arasında Kolonizatör Türk Dervişleri Vasıtası ile Yapılan İskân, Anadolu’dan Rumeli’ye Yerleşmek İçin Gelen Türkmenlere Timârlar Verilmek Suretiyle Yapılan İskân, Vakıflar ve Temlikler Vasıtası ile Yapılan İskân, Derbendler Vasıtası ile Yapılan İskân, Sürgün Metoduyla Yapılan İskân yer alır.

Rumeli’deki Yörük taifeleri içerisinde en geniş sahaya yayılmış olanı Selanik Yörükleridir.

Osmanlı Devleti XVII. yüzyılda harap ve sahipsiz yerlere konar-göçer aşiretleri
yerleştirerek, buraları ziraata açmak ve bu yolla devlet gelirlerini yükseltmek yönünde bir iskân politikası takip etmeye başlamıştır. Bu politika XVIII. yüzyılda
da devam ettirilmiştir. Osmanlıların bu devirde böyle bir politika belirlemesinin
sebeplerini aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür.
a. Uzun savaşlar yüzünden meydana gelen ekonomik buhranlar.
b. İç karışıklıklar ve isyanlar.
c. Devlete yeni gelir kaynakları meydana getirebilmek için harap ve boş alanların ziraata açılması.
Toplum yaşantısı içerisinde

XVIII. yüzyılda Küçük Kaynarca Antlaşması’ndan sonra Kırım’ın Ruslar
tarafından ele geçirilmesiyle XIX. yüzyılın başına kadar yüzbinlerce insan Anadolu ve Rumeli’deki Osmanlı topraklarına göç etmek zorunda kalmıştır.

XVII-XVIII. yüzyıllarda uyguladığı iskân siyaseti eşkıyalık hareketleri önlenemez bir boyut kaydeden konar-göçerlerin devlet eliyle iskânı teşebbüsüdür. Bu dönemdeki belli başlı iskân yerleri Kütahya, Aydın, Konya, Karaman, Antalya, İç-il, Ankara, Nevşehir, Çukurova, Diyarbakır, Malatya, Rakka, Halep havalisi ve Kıbrıs Adası olmuştur.

XVII-XVIII. yüzyıllarda Osmanlı Devleti uzun savaşlar ve bunların sebep
olduğu ekonomik buhranlar ve iç karışıklıklarla uğraşmak zorunda kalmıştır.
Özellikle Anadolu ve Suriye’de yaşayan halk ekonomik zorluklar ve eşkıya baskısı yüzünden köylerini terk ederek, daha güvenli gördükleri kasaba ve şehirlere göç etmeye başlamıştır. Binlerce köy ve mezraa harap bir vaziyete gelmiştir. Bu durum ekonomisi tarıma dayanan Osmanlı maliyesini derinden etkilemiş ve ekonomik buhranlar sık sık tekrarlanır olmuştur. Bu duruma çare arayan Osmanlı devlet adamları harap ve boş yerlere konar-göçerleri yerleştirerek, buraları ziraata açmak ve bu sayede devlet gelirlerini arttırmak gibi bir iskân politikası belirlemişlerdi. Fakat bundan istenilen neticeler alınamamıştır. Bu yüzyıllarda bölgelere hitap eden ve oraların ıslahını hedef alan bir iskân siyaseti uygulanmıştır. Konar-göçerlerin tamamının iskânı yönünde bir hareket gerçekleştirilememiştir.

Fethedilen yerlere ilk olarak camiler kurulur, muhacirler bu alana iskân edilirlerdi. Böylece cami iskânın çekirdeğini oluştururdu. Halk cami etrafından (merkezden) çevreye doğru bir gelişme içindeydi. Doğru cevap C şıkkıdır.