OSMANLI TÜRKÇESİNE GİRİŞ II

Belirsiz sıfatlar, gösterme, soru ve sayı sıfatları belirtme sıfatlarındanken, karşılaştırma sıfatları nitele sıfatlarındandır. 

Doğru yanıt D'dir.

 evegen, aceleci (Berkitme)

 asanarak, kolayca (Küçültme)

 işbu (Gösterme)

 nuhustin, birinci (Sıra Sayı)

A seçeneğindeki  akrak, daha az ise Karşılaştırma sıfatlarındandır. Doğru yanıt A'dır.

(çapkın) hızlı koşan anlamındadır ve berkitme sıfatıdır. Doğru yanıt B'dir.

oşbu, gösterme sıfatıdır. Doğru yanıt E'dir.

 (diğer) Belirsiz (Belirtme)

işrune (yirmi) Asıl sayı (Belirtme)

 tizce (biraz çabuk) Küçültme (Niteleme)

 ğayur, (çok çalışan) Berkitme (Niteleme)

düvistüm (iki yüzüncü) Farsça Sıra Sayı Sıfatlarındandır. Doğru yanıt D'dir.

Tatarca sözcüğünde isimden sıfat yapan -ce/-ca eki bulunmaktadır. Doğru yanıt B'dir.

(okuyacak) -ecek/acak ,  (alim, bilen) -en/an,  (gelesi) -ası/esi,(bulanık) -ik/ık/uk/ük fiilden sıfat yapan eklerken, A seçeneğindeki (sonrağı) -ğı isimden sıfat yapan ek içermektedir. Doğru yanıt A'dır.

(bozulmamış) -mış/miş esasen sıfatfiil ekidir ancak bu ekle yapılmış sözcüklerin sıfat olarak kullanımı oldukça yaygındır. Doğru yanıt C'dir.

Sıfatlar bir varlığı niteleyen ya da türlü yönlerden belirten kelimelerdir. Sıfatların adlardan farkı, varlıkları gösteren değil, onlara bağlı kavramlar olmalarıdır. Bu yüzden bir sıfat bir adın önünde niteleyici ve belirtici olarak bulunduğunda çoğul eki almadığı gibi durum ve iyelik ekleri de almaz. Ancak sıfatlar ad ve zamir gibi de kullanılabilir. O zaman anlattığı niteliği taşıyan adın yerine geçer, bir adın söz içindeki işleyişini yüklenir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Bunlar varlıkların sahip oldukları nitelikleri gösteren sıfatlardır. Bir varlık adının önünde yer aldıklarında onu bir niteliğini göstererek nitelemiş olurlar:
يول اوزون uzun yoł, قماش اكلی eñli ḳumaş, كچيد طار dar geçit, حكايه معلوم ma‘lûm hikâye,
فورطونه شدتلی şiddetli fırtına, فكر پارالق parłaḳ fikir, روزگار موافق muvâfıḳ rüzgâr “uygun yel”, كامل انسان kâmil insan, اولغون آدم ołun adam gibi.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

Osmanlı Türkçesi’nde Arapça’dan ve Farsça’dan alınmış türemiş sıfatların çoğunun karşılığı Türkçe’nin niteleme sıfatlarıdır. Ayrıca isimlerden niteleme sıfatları üreten Türkçe ekler, her biri bir isim tabanı olan Arapça ve Farsça adlara da iliştirilmiş ve pek çok niteleme sıfatı yapılmıştır:
عجبلی/ عجبلو acepli “şaşılacak, garip”, عدالتلو/ عدالتلی adâletli “doğru”, عالمتلی alâmetli “nişanlı”, عمللی amelli “ırgat, işçi; suçlu; etkili”, باللی belâłı “belâya uğramış, zavallı”, /بصريتلو بصريتلی basîretli, عاطفتلی/ عاطفتلو âtıfetli “şefkatli, yavaş huylu”, شدتلی şiddetli, مرمحتلی merhametli; آفتلو/ آفتلی âfetli “zavallı, belâya uğramış”, آرزولو ârzûłu, آزادلی âzâdłı “salıverilmiş”, /خبتلو خبتلی bahtłı “talihli”, آتشلی âteşli, دردلی dertli, رنكلی/ رنكلو renkli gibi.

Bir nesnede bulunan niteliğin yoğunluğu başka bir nesneye göre fazla, birden çok nesneye göre ise en üst derecede olabilir. İlki göreli (nisbî) fazlalık derecesi, ikincisi ise salt (mutlak) fazlalık, yani üstünlük derecesidir. Her ikisi de karşılaştırmaya dayanır, bu yüzden sıfatların derece gösteren bu şekillerine karşılaştırma sıfatları denir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Osmanlı Türkçesi’nde -rak/-rek ekiyle yapılmış karşılaştırma sıfatları vardır. Niteliğin hem fazlalık, hem üstünlük derecelerini gösteren bu ekle yapılmış sıfatlarla özellikle XVI. yüz yıl metinlerinde çok karşılaşılır. Vurgusuz olan bu ekin kullanımı sonraki yüz yılların yazı dilinde giderek azalmıştır. Konuşma dilinde varlığını uzun süre koruduğu anlaşılmaktadır:
آقرق aḳraḳ “daha ak, en ak”, آلچغرق ałçaraḳ, آلچقرق ałçaḳraḳ, بولرق bołraḳ, قواليرق
ḳołayraḳ, اولورق ułuraḳ, ياقينرق yaḳınraḳ, بيوكرك büyükrek “daha büyük, en büyük”, كيچريك kiçirek “daha küçük, en küçük”, كچوكرك küçükrek, اكشريك ekşirek, اسكريك eskirek, كنجرك gençrek, كوتورك kötürek, يكرك yeğrek, يوجهرك yücerek, يوكسكرك yüksekrek gibi.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Farsça’da sıfatların fazlalık ve üstünlük derecelerini yapan iki son ek vardır: -ter ve -terîn. Bu eklerle Farsça ve Arapça sıfatlardan yapılmış derecelendirme sıfatları da Osmanlı Türkçesi metinlerinde çok kullanılmıştır:
كمرت kemter “daha alçak; daha ufak” = ałçaḳraḳ, كمرتين kemterîn “en alçak, en kötü; en ufak”, هبرت bihter “daha iyi”, هبرتين bihterîn “en iyi” = Ar. a‘lâ, مهرت mihter “daha büyük” = büyükrek, Ar. ekber, منتر nemter “daha sulu”, نزديكرت nezdîkter “daha yakın” = yaḳınraḳ, نزديكرتين nezdîkterîn “en yakın”, نيكرت nîkter “daha iyi”, نيكرتين nîkterîn “en iyi”, سزاورتر sezâverter “daha lâyık” = Ar. elyaḳ, سزاوارترين sezâvârterîn “en lâyık” = Ar. elyaḳ, پسترت pestter “daha alçak”, مهمرت
mühimter “daha önemli” = Ar. ehemm, مهمرتين mühimterîn “en önemli” = Ar. ehemm, مشكلرت müşkilter “daha zor”, مشكلرتين müşkilterîn “en zor”, نامدارتر nâmdârter “daha namlı”, نامدارترين nâmdârterîn “en namlı” gibi.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Nitelik yoğunluğunun bir kişi ve nesnede yüksek, çok yüksek ve pek yüksek derecelerde bulunduğu karşılaştırmaya dayandırılmaksızın da anlatılabilir. Bu anlatımı taşıyan sıfatlar berkitme sıfatlarıdır.

Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

Ekler ve zarflarla yapılmıştır. Fiilden -ağan/-egen;-ḳan/-ken, -ğan/-gen; -ḳın/-kin, -ğın/-gin ve -ḳıç/-kiç -ğıç/-giç ekleriyle türetilmiş berkitme sıfatlarıyla XVI. yüz yıl metinlerinde çokça karşılaşılır. Bunların -an/-en ekiyle türemiş sıfatlardan (sıfat-fiillerden) farkı, fiilin belirttiği kılışın kılan (fail, özne) tarafından çok, sürekli, huy ve alışkanlık hâlinde yapıldığını anlatmasıdır. Osmanlı Türkçesi’nde berkitme ve alışkanlık sıfatları kılıcı (fail) sıfatlarının başına çok, pek, gâyet, hep, dâim, dâimâ, durma, durmadan, her dem gibi zarflar getirmek yoluyla da yapılmıştır.  Berkitme sıfatlarının Türkçe’de başka biçimleri de vardır, bunlar da bu dönemde kullanılmıştır.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

Birden çok kalıpla fiilden türetilmiş sıfatlardır. Türetme kalıplarına mübâlağa kalıpları, bu kalıplarla türetilmiş sıfatlara da mübâlağa sıfatları denir. Türkçe berkitme sıfatlarına karşılık olan bu sıfatlara da Osmanlı Türkçesi metinlerinde çok yer verilmiştir:
سياح seyyâh “çok gezen” = gezegen, كذاب kezzâb “çok yalancı”, خالق hallâḳ “her şeyi yaratan, durmadan yaratan, Tanrı”; عالمه allâme “çok bilen, bilgin”; غيور ayûr “çok çalışan” = çałışḳan, ولود velûd, “doğurgan”, كتوم ketûm “sır saklamayı alışkanlık edinen”, اكول ekûl “çok yiyen, boğaz kulu” = yeyegen: مكثار miksâr “çok konuşan, durmadan konuşan” = ḳonuşḳan; عليم alîm “her şeyi bilen, Tanrı”, اليم elîm “çok acı verici” = acıtḳan gibi.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Bunlar,sıfatlardan -raḳ/-rek (vurgulu), -ca/-ce ,-ça/-çe (vurgulu), -cak/-cek ve -cıḳ/-cik ekleriyle yapılmışlardır: -raḳ/-rek ile: ; uzunraḳ اوزونرق ,küçükrek كوچوكرك ,eskirek اسكريك ,ekşirek اكشريك ,ałçaraḳ آلچرق -ca/-ce ,-ça/-çe ile: قباجه ,ıraḳça ايراقچه ,hoşça خوشجه ,güzelce كوزجله ,geççe كيچجه ,erkence اركنجه ,aḳça آقچه ḳabaca, پكجه pekçe, اوزوجنه uzunca, اوجوزجه ucuzca, ياقينجه yaḳınca; -caḳ, -çaḳ/-cek, -çek ile: ;soucaḳ صوغوجق ,küçücek كچوجك ,büyücek بيوجك ,ałçacaḳ آلچاجق -cıḳ/-cik ile: yüksecik يوكسجك ,yumşacıḳ يومشجق ,ıracıḳ اراجق ,biricik برجيك ,bircik برجك ,azacıḳ آزاجق gibi.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Osmanlı Türkçesi’nde Arapça’dan ve Farsça’dan alınmış türemiş sıfatların çoğunun karşılığı Türkçe’nin niteleme sıfatlarıdır. Ayrıca isimlerden niteleme sıfatları üreten
Türkçe ekler, her biri bir isim tabanı olan Arapça ve Farsça adlara da iliştirilmiş ve
pek çok niteleme sıfatı yapılmıştır.