OSMANLI TÜRKÇESİNE GİRİŞ II

Türkçe’nin bütün kelime kökleri iki öbek içinde toplanır: isim kökleri, fiil kökleri. Bu iki öbekte yer alan kelimelerin yapım ve çekim ekleri ayrı olduğu gibi, söz içindeki işleyişleri, kurdukları ilişkiler ve karşıladıkları kavramlar da farklıdır. Kendi yapım ekleriyle uzamış, gövde ya da köken diye adlandırdığımız kelimelerle birleşik kelimeler de, kök kelimeler gibi, iki öbek oluşturur.

Adları önce gösterdikleri varlıklara göre yoğun adlar ve yalın adlar olarak ikiye ayırırız. Yoğun adların bir kısmı bir tek varlığı veya belli bir topluluğu gösterir; bunlara özel adlar (özlük adlar, has isimler) denilir.

Arapça’da da kırık çoğul denilen çoğulların çoğulları vardır: Örnek olarak  kilâb ve  eklüb, “köpek” anlamındaki kelb’in iki kırık çoğuludur. Bunların çoğulları da   kilâbât ve  ekâlib’dir.

Farsça’da iki çoğul eki vardır:   ve . Bunlardan ilki canlı varlık adlarının, ikincisi ise cansız varlık adlarının çoklusunu yapar. Osmanlı Türkçesi’nde bu eklerle yapılmış çoğul kelimeler hemen hemen hiç kullanılmamıştır.

Adlar söz içinde başka kelimelerle girdikleri ilişkilerden kaynaklanan çeşitli durumlarda bulunurlar. Buna adın durumları (hâlleri) deriz. Onların bu durumlarını kimi ekler belirtir. Bu ekleri durum ekleri diye adlandırıyoruz.

Türkçe’de kelime türetmenin iki yolu vardır: ekleme, birleştirme. Ekleme ile türetme, isim ve fiil köklerine ve tabanlarına birtakım ekler getirilerek yapılır. Yukarıda belirttiğimiz gibi, isim kökleri ile fiil köklerinin aldıkları ekler ayrı ayrıdır. Buna göre Türkçe’nin ekleri de isme gelen ekler, fiile gelen ekler olmak üzere iki ayrı bölükte toplanır. Bunları, yaptıkları kelimenin cinsine göre isim ekleri, fiil ekleri olarak da adlandırırız. İsim sınıfında yer alan adlar ve sıfatlar da isim ekleri, yani isimden isim ve fiilden isim ekleri ile yapılırlar.

Arapça’da tek bir varlığı gösteren adlara alem denir (Özel adlar).

Farsça’da zaman adları  ekleriyle yapılmaktadır.

Farsça’da eşlik ve ortaklık adları bir takı gibi öne gelen hem- kelimesiyle birleşik kelime kalıbında yapılmıştır. Osmanlı Türkçesi’nde bu yapıda çok sayıda kelime kullanılmıştır.

Farsça’da meslek adları kılıcı (fail) adlarından ی -î ile türetilmiştir. Bu ek Arapça kılıcı adlarına da getirilmiş, onlardan da meslek adları yapılmıştır. Osmanlı Türkçesi’nde bunlar da kullanılmıştır.

İkinci maddede verilen tek organların adları bilgisi doğru değildir, çünkü çift organların adları anlamca dişildir. Bu madde dışındaki maddelerde verilen bilgiler doğrudur.

Doğru yanıt E'dir.

Şu kelimeler de dişil sayılır ve çoklukları dişil çoğul ekleri ile yapılır:

Doğru yanıt E'dir.

Özellikle Arapça’dan alınmış kelimeler arasında bu dilin çoğul şekilleriyle yapılmış çok sayıda kelime bulunur. Kullanım yerleri bakımından bunlar, Türkçe çoğul eki almış tekiller gibidirler: لتلر دو devletler = ول د düvelلر , كافر kâfirler = كفار küffâr ya da هكفر kefere gibi. Dolayısıyla birinci ve üçüncü maddelerde verilen sözcükler bu kurala örnektir. 

Ancak ikinci maddede verilen sözcük soru kökünde verilen kurala uygundur: 

"Bununla birlikte Arapça’nın çoğulları Osmanlı Türkçesi’nde -lar/ler eki ile yeniden çoğul yapılmıştır; yani çoğuldan çoğul: اصحاب ashâb “sâhibler, dostlar, arkadaşlar” = اصحابلر ashâbłar, الامو emvâl “mallar” = اللر امو emvâllerاشيا , eşyâ “şeyler, nesneler” = اشيالر eşyâłar, ا اسر üserâ “esirler” = الر اسر üserâłar, عمله amele “âmiller, iş erleri, bir işi yapan kişiler” = عملهلر amelelerطلبه , talebe “tâlipler, bir şeyi isteyenler, bir işi öğrenmek isteyenler” = طلبهلر talebelerاف , اطر etrâf “taraflar, yönler” = افلر اطر etrâfłar, تجار tüccâr “tâcirler, ticaretle uğraşan kimseler” = لرتجار tüccârłar, سلاطين selâtîn“sultanlar” = سلاطينلر selâtînlerلات , محصو mahsûlât “mahsûller, ürünler, elde edilen gelirler” لاتلر = محصو mahsûlâtłar gibi."

Doğru yanıt B'dir.

Arapça’da da kırık çoğul denilen çoğulların çoğulları vardır: Örnek olarak كلاب kilâb ve كلب ا eklüb, “köpek” anlamındaki كلب kelb’in iki kırık çoğuludur. Bunların çoğulları da كلابات kilâbât ve كالب ا ekâlib’dir. Aynı şekilde “el” demek olan يد yed’in çoğulu ايدی eydî, bunun da çoğulu ايادی eyâdî’dir. Osmanlı Türkçesi’nde يد yed’in kullanılan çoğulu bu olmuştur. Kimi kırık çoğulların ise ikinci çoğul kalıpları bulunmaz. Bunların ikinci çoğulları kurallı çoğul ekleriyle yapılmıştır: احبات صو savâhibât “savâhibler, yani sâhibeler, kadın arkadaşlar” gibi.

Doğru yanıt A'dır.

A, B, C ve E seçeneklerinde verilmiş olan sözcükler iyelik değil, durum ekleriyle çekimlenmiş sözcüklerken, D seçeneğinde verilen sözcük iyelik ekiyle çekimlenmiştir: لباسكز libâsıñız. Doğru yanıt D'dir.

A seçeneğindeki burunluk ve  C seçeneğindeki  kısaç/kerpeten alet ve kap adlarından,  D seçeneğindeki  insancık küçültme adlarından ve E seçeneğindeki yoldaş eşlik ve ortaklık adlarındandır. B seçeneğindeki  odunluk ise yer adlarından biridir. 

Doğru yanıt B'dir.

A seçeneğindeki  ferahlık anlamında yalın adlardan, B seçeneğinde avlamak anlamında fiil adlarından, D seçeneğindeki  şüpheci anlamında kılıcı (fail) adlarından ve E seçeneğindeki  yanak anlamında alet ve kap adları ekleriyle yapılan organ adlarındandır. C seçeneğindeki  ise tüccarlık anlamına gelen meslek adlarındadır. 

Doğru yanıt C'dir.

A seçeneğindeki kilit anlamında, B seçeneğindeki  öküz anlamında, C seçeneğindeki  boyun anlamında ve E seçeneğindeki ayva anlamında olup donuk adlardandır. 

D seçeneğindeki ise kitap anlamında olup türemiş adlardandır.

B seçeneğindeki  çimenlik anlamında olup yer adlarından, C seçeneğindeki  gül suyu şişesi anlamında olup alet ve kap adlarından, D seçeneğindeki  bağcık, küçük bahçe anlamında olup küçültme adarından ve E seçeneğindeki  hem-sâl “yaşıt” anlamında olup eşlik ve ortaklık adlarındandır. A seçeneğindeki ise akşam anlamında olup zaman adlarındandır.