KELİME SINIFLARI IV: FİİLLER/1. ÇEKİMSİZ FİİLLER
Türkçede fiiller nasıl tanımlanır?
Fiiller kılış, oluş ve durum bildiren kelimelerdir.
Türkçede fiillerin yalın hâlinin özellikleri nelerdir?
Türkçe’de bir fiil tabanı yalın hâliyle ancak emir kipinin 2. kişisinde görülür: al, gir, tut, saḳla gibi.
پيشمك (pişmek), ييمك (yemek), يورميك (yürümek) gibi fiillerin anlatım özelliği nedir?
Kimi fiiller sürerlik bildirir. Bunlarda kılış ve oluş belli bir süre içinde gerçekleşir ya da işin/eylemin gerçekleşmesi için belli bir süre gereklidir.
Gerçekleşmesi süre isteyen bir eylemin bitiş aşamasını anlatan fiillere örnek veriniz.
بيتمك (bitmek), طورمق (durmak), برقمق (bırakmak) fiilleri örnek olarak verilebilir.
Geçişli fiiller nedir?
Geçişli fiillerde eylem dışa dönüktür; eyleyen (özne), eylemini bir nesne üzerinde gerçekleştirmekte, böylece bir nesne etkilenmektedir.
Geçişsiz fiiller nasıl tanımlanır?
Geçişsiz fiiller, gerçekleşen eylem, yalnızca eyleyenle ilgilidir. Başka bir deyişle, eyleyenin, gerçekleştirdiği eylemle bir kişi/nesne üzerinde herhangi bir etkide bulunması söz konusu değildir.
Ortada fiiller nasıl tanımlanır?
Kimi fiiller, çeşitlenmiş sözlük anlamlarına göre, hem geçişli, hem geçişsiz özellik gösterirler. Bunlara ortada fiiller denir.
Türkçede kullanımlarına göre filler kaça ayrılır?
Türkçe’de kullanışlarına göre iki türlü fiil şekli vardır: çekimli fiil, çekimsiz fiil.
Türkçede fiil çatısının kaç görünüşü vardır?
Türkçe’de fiil çatısının 6 görünüşü vardır. Bunlar eksiz ve -l-, -n-, -ş-, -dır-/-dur-/-dir-/-dür-, -t-, -r-, -ma/-me- ekleriyle kurulur.
Görmek fiilinin 6 görünüşü nasıl örneklendirilir?
1. Yalın görünüş: كورمك görmek
2. Edilen görünüşü: كورملك gör- (ü)l mek
3. Dönüşlü görünüş: كورمنك gör -(ü)n mek
4. Karşılıklı görünüş: كورمشك gör- (ü)ş mek
5. Ettiren görünüşü: كوردرمك gör-dür- mek, اوقتمق oḳu -t- maḳ, ايچورمك iç -(i)r- mek
6. Olumsuz görünüş: كورممك gör-me -mek
XVI. ve XVII. yüz yıllarda tasvir fiillerinde zarffiil eki olarak ı, i ve u, ü de kullanılımına örnek veriniz.
سوميمك (sev-ime-mek), اوليمامق (ol-ıma-maḳ) şeklinde örnekler verilebilir.
Tamamlanmış bir yargı cümlesinde ad olarak kullanılan çekimsiz bir fiile örnek veriniz.
دوشنك دوستی اوملاز Düşenin dostu olmaz.
Osmanlı Türkçesi’nde kullanılan adfiil türleri nelerdir?
Osmanlı Türkçesi’nde Türkçe bütün fiil tabanlarına -maḳlıḳ/- meklik, -ma/-me, ve -ış/-iş ekleri eklenerek yapılmış dört türlü adfiil vardır.
Sıfatfiiller nasıl tanımlanır?
Fiilin sıfatlaşmış, kavramı sıfata dönüşmüş biçimidir. Söz içinde işleyiş bakımından diğer sıfatlar gibi adları niteleyen kelimelerdir
Türkçe'de zarffiiller nasıl tanımlanır?
Fiilin belli eklerle yapılmış özel şekilleridir. Türkçe’de fiilden eklerle türetilmiş zarflar daha çok zarffiil niteliği taşırlar. Fiilin kavramını çok çeşitli yönlerden açıklayıp sınırlarlar, böylece eylemleri (kılış ve oluşları) daha yakından belirtip tanıtırlar. Zamana bağlı olmamaları yönünden adfiillere benzerler.
وب, (y)üp ekiyle oluşturulan zarffiile örnek veriniz.
كوروب (gör-üp) وب -(y)üp ekiyle oluşturulan örnek olarak verilebilir.
هرق - araḳ ekiyle yapılmış bir zarffiil örneği veriniz.
باقهرق (baḳaraḳ) şeklinde örnek verilebilir.
Zarffiil oluşturan مقسزين -maksızın ekinin anlamdaşı olarak hangi ekler kullanılmaktadır?
مهدن - madan/-meden:
وكينه آردينه باقمهدن (önüne ardına bakmadan) şeklinde kullanılmaktadır.
Zarffiil yapımında kullanılan ايكن iken ekinin kullanımına örnek veriniz.
كيدركن (giderken) ya da كيدر ايكن (gider iken) şeklinde örnekler verilebilir.
جيق (-ıcaḳ) , جيك (-icek) ekinin kullanımı cümlede nasıl bir farklılığa neden olur?
Osmanlı Türkçesi’nde çok kullanılmış olan bu ekin anlatımı -ınca/- ince ve -dıḳta/-dikte’nin anlatımlarına yakındır. Ardıncalık ve zamanca durum yanında, sonuç anlatır. Bir eylemin gerçekleşmesiyle ya da gerçekleşmesinden sonra meydana gelen/gelecek eylemi bir doğal sonuç olarak bildirir.