OSMANLI TÜRKÇESİNE GİRİŞ II - Deneme Sınavı - 5

B seçeneğinde bulunan بيكناه bî-günâh “günahsız” söz öbeğinde Farsçada bitişik yazılan ڊ be- ( = ile, -e ) ön takısı bulunmaktadır. Diğerleri Arapça ön takıdır. Dolayısıyla B doğru seçenektir.

A  seçeneğinde verilen بوليكی bolay ki "umulur ki, olur ki, ola ki" anlamlarında kullanılan Türkçe bir bağlamdır.

Osmanlı metinlerinde كه  بولا (bola ki) veya كه بولاى (bolay ki / bulay ki) şekillerinde kullanılan bağlam günümüz Türkçesindeki “inşallah, keşki, keşki olsa” gibi anlamlarda kullanılmıştır. Görüldüğü gibi B doğru seçenektir.

Çekimli fiillere eklenen başka bir kavram da tarz’dır. Fiiller bu kavramı birleşik
çekimlerde kazanırlar. Bunlar da anlatma (hikâye), söylenti (rivayet) ve şart kavramlarıdır. E, doğru seçenektir.

b. İyelik Eklerinden Gelen Kişi Ekleri
Bunlar,
1) isim fiilinin geçmiş ve şart çekiminde:
كوزل ايدمgüzel idi-m, كوزلدمgüzel-di-m, كوزل ايسمgüzel ise-m, كوزلسمgüzel-se-m,
2) diğer fiillerin geçmiş zaman ve şart çekimlerinde:
آلدمał-dı-m, سودمsev-di-m; آلسمał-sa-m, سوسمsev-se-m gibi;
kullanılan kişi ekleridir. Dolayısıyla B doğru seçenektir.

Türkçede iki tip kişi ekleri bulunmaktadır. a. Zamirlerden Gelen Kişi Ekleri ve b. İyelik Eklerinden Gelen Kişi Ekleri. Bu kişi ekleri i- fiiliyle kullanımı şöyledir:
a. Zamirlerden Gelen Kişi Ekleri
i- fiilinin (isim fiilinin) geniş ve dolaylı geçmiş zamanlarında:
كوزلم , كوزل ايمgüzel-em, güzel-im, كوزلمشمgüzel-miş-em, güzel-miş-im;

b. İyelik Eklerinden Gelen Kişi Ekleri:
İsim fiilinin geçmiş ve şart çekiminde:
كوزل ايدم güzel idi-m, كوزلدم güzel-di-m, كوزل ايسم güzel ise-m, كوزلسم güzel-se-m

Görüldüğü gibi yalnızca D seçeneğinde bu durum söz konusudur. Dolayısıyla D doğru seçenektir.

Geniş Zaman
Geniş zamanın bildirme kipi aslında basit ya da belirsiz şimdiki zaman kipi sayılır. Ancak Türkçe’de eskiden beri geçmiş, şimdiki ve gelecek zamanı içine alan kaplayıcı bir zaman anlatımına sahip olmuştur. Kullanışa göre gereklik de anlatır. Meninski, Viguier gibi yabancı gramer yazarları şimdiki ve gelecek kipi saymışlardır. Görüldüğü gibi E, doğru seçenektir.

Sürekli Şimdiki Zaman
Sürmekte olan bir kılış ve oluşun zamanını bildiren bir kiptir. Bu yüzden sürekli şimdiki zaman kipi de denir. XVI. yüz yıl içinde, süre içinde gerçekleşme bildiren bir fiil olan yüri-/ yürü- tasvir fiilinden gelişmiştir. D, doğru seçenektir.

Gelecek Zaman Osmanlı Türkçesi’nde gelecek zaman anlatımı için birden çok ek kullanılmıştır. Bunlardan, daha sonra istek kipi eki olan a-/-e ile -iser, önceki dönemin gelecek zaman ekleridir. Ancak bunlar, XVI. yüz yıl boyunca ve XVII. yüz yıl içinde de, giderek azalan ölçüde olmak üzere, gelecek zaman anlatımlı ekler olarak kullanılmışlardır. -acak/-ecek daha sonra ortaya çıkmış bir ektir. Ayrıca geniş zaman ve şimdiki zaman kipleri ile -se gerek biçiminin de gelecek zaman anlattığını eklemeliyiz. Emir tekil ve çoğul çekimli biçimleri ayılan seveyim ve sevelim de aslında gelecek zaman anlatır. Görüldüğü gibi E seçeneğindeki çekim burada bulunmaz. Dolayısıyla E doğru seçenektir.

Salt Gereklik
Henüz gerçekleşmemiş, ama gerçekleşmesi dilenen ya da beklenen bir kılış ve oluşun gerekli olduğunu anlatır; başka bir deyişle, yakın ya da uzak gelecekte gerçekleşmesi dilenen ya da beklenen bir eylemin aslında gerekliğini öne çıkarıp vurgulayan bir anlatımı vardır. Bu yüzden, yukarıda da belirttiğimiz gibi, gelecek zaman kiplerinden sayılır.  Görüldüğü gibi B doğru seçenektir.

Niyetli Gereklik
Niyete bağlı bir gereklik; başka bir deyişle, bir kılış ve oluşun gerçekleştirilmesine karar verme gerekliğini anlatır. Bu kipin çekimi şöyledir: atmak gereğim / atmak gereksin/ atmak gerektir ~ atmak gerek / atmak gereğiz / atmak gereksiñiz / atmak gerektirler.

Görüldüğü gibi D doğru seçenektir.

İstek kipinin, XVI. ve XVII. yüz yıllarda, bulay ki ve nola ki katkısıyla anlatımı pekiştirilmiş bir şekli de kullanılmıştır: bulay ki bakam  / nola ki bakam. Dolayısıyla A doğru seçenektir.

Fiil tabanlarının zaman ve kişi ekleri almış şekillerine çekimli fiiller diyoruz. Söz içinde bir yargıyı tamamladığı için bu durumdaki fiil bitmiş fiil adını alır. Çekimli bir fiil zaman ve kişi eki aldığında taşıdığı kavramlara yeni iki kavram yüklenmiş olur. Bu iki kavram çekimli bir fiilin ayrılmazı, şartıdır. Bunlara ek olarak, çekimli fiillerde kişiye bağlı sayı kavramı bulunur. Tekil için ek yoktur. Çoğul ise bir ekle belirtilir. Doğru cevap E'dir.

Bir fiilin basit bildirme çekiminde bu kavramları katan ekler şu sıra içinde gelir: zaman ekleri + kişi ekleri + sayı ekleri. Doğru cevap A'dır.

كوزلیم , كوزلم güzel-em, güzel-im: i- fiilinin (isim fiilinin) geniş zaman çekimine örnektir. Doğru cevap A'dır.

كوزلسم (güzel-se-m) isim fiilin şart çekimine örnektir. Doğru cevap C'dir.

بقهجغز (baḳacağız) ifadesi fiil + gelecek zaman + bildirme + çoğul birinci kişi özelliklerine sahiptir. Doğru cevap B'dir.

آتسون (atsın) ifadesi emir kipinin tekil ikinci kişi çekimidir. Doğru cevap B'dir.

آتسم كركمش (atsam gereğmiş) ifadesi söylenti özelliği taşımaktadır? Doğru cevap D'dir.