OSMANLI TÜRKÇESİNE GİRİŞ II - Deneme Sınavı - 6

Üserâlar اسرالر = ”üserâ “esirler اسرا kelimesinin, eşyâlar اشيالر = eşyâ “şeyler nesneler اشيا kelimesinin, emvâller امواللر = ”emvâl “mallar اموال kelimesinin, tüccârlar تجارلر = “tüccâr, tâcirler”, ticaretle uğraşan kimseler تجار kelimesinin çoğulunun Osmanlı Türkçesi’nde tekrar çoğul yapılmış halidir. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Dişil kurallı çoğullar: Bunlarda kelime sonuna ات –ât getirilir. Sonunda dişilik harfleri (اء , ی , ت ه) bulunan bütün cins adları ile harf adlarının, ay adlarının, üç harften çok harfi bulunan bütün mastarların ve çoğulları ad olarak kullanılan sıfat-fillerin çoğulu böyle yapılır. مؤمنات mü‘minât “mü‘minler” kelimesi de bunlardan biridir. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Eril kurallı çoğullar Arapça’da kelimenin sonuna, söz içinde yalın ve çekimli durumda bulunmasına göre, ون -ûn ve ين -în getirilerek yapılır. kâtibîn كاتبين kelimesi de bunlardan biridir. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

B ve C seçeneğindeki fiiller  bir eylemin başlangıç aşamasını, daha doğrusu gerçekleşmesi için süre gerekmeyen bir oluş ve kılışı; D ve E seçeneğindekiler ise  gerçekleşmesi süre isteyen bir eylemin bitiş aşamasını anlatır, daha doğrusu, süregelen bir eylemin sona erişindeki gerçekleşmeyi bildirir. Ancak A seçeneğindeki  sürerlik bildirir. Bunlarda kılış ve oluş belli bir süre içinde gerçekleşir ya da işin/eylemin gerçekleşmesi için belli bir süre gereklidir:olgunlaşmak, büyümek, uyumak, yemek, pişmek, koşmak, yürümek, çalışmak, tutmak, kaynamak, uzamak vb. Dolayısıyla A doğru seçenektir.

Fiiller anlamca, belirttikleri eylemin bir nesneyi etkileyip etkilememesine göre de
farklılaşır ve bu yönden iki öbek oluşturur: geçişli fiiller, geçişsiz fiiller. Görüldüğü gibi C doğru seçenektir.

Kimi fiiller, çeşitlenmiş sözlük anlamlarına göre, hem geçişli, hem
geçişsiz özellik gösterirler. Bunlara ortada fiiller denir:طوپلامق topłamak “1. nesneli: ekin, çiçek, … biriktirmek, 2. nesnesiz: şişmanłamak”;كچمك geçmek “1. nesneli: dereyi, köprüyü, … geçmek, 2. nesnesiz: aşağıdan, üstten, … geçmek gibi. Oysa gelmek, oturmak ve bakmak fiilleri yalnızca geçişsiz, sevmek ise yalnızca geçişlidir. Dolayısıyla B doğru seçenektir.

Çekimsiz fiil ise, fiil kök ve gövdelerinden belli eklerle yapılmış hem fiile, hem isme yatkın ve yakın türemiş kelimelerdir. Bu melez nitelikleriyle fiile yatkınlıkları, kılış ve oluş bildirerek özne, nesne, dolaysız tümleyiciler ve zarf gibi üyeler alıp bitmemiş yargı öbekleri oluşturabilmeleri; isme yatkınlıkları ise, söz içinde isim sınıfından kelimeler (adlar, zamirler, sıfatlar ve zarar) gibi kullanılabilmeleri, isim çekim ekleri alabilmeleridir. Bu yüzden bunlara fiilin isimleşmiş (isimcil) şekilleri dendiği gibi, bitmemiş fiil de denir. Bunlar fiil adları, sıfatfiiller ve zarfiillerdir. A seçeneğindeki gelmişiz, B'deki kovarlar, C'deki olmaz ve E'deki gelirim çekimli fiildir. Oysa D seçeneğindeki gitmek bir bitmemiş fiildir.  Dolayısıyla D doğru seçenektir.

A seçeneğindeki bulunmak, B'deki akıtmak, C'deki geyinmek ve D'deki aşırmak fiillerinde çatı ekleri bulunmaktadır. Ancak E seçeneğindeki işitmek fiilinde herhangi bir çatı eki yoktur. Dolayısıyla E doğru seçenektir.

Arap harfleriyle yazılan "اوردوادرنه دن مرور ايله صوفيه يه كيده جكدر " cümlesinin okunuşu "Ordu Edirne'den mürûr ile Sofya'ya gidecektir." şeklindedir. Bu metindeki mürûr kelimesi Arapçada geçmek anlamında adfiildir. C, doğru seçenektir.

A seçeneğindeki "Onu bu halde görmek beni üzdü.", C'deki "Veren el alan elden hayırlıdır.", D'deki "Gitmek var dönme yok" ve son olarak E'deki "Düşenin dostu olmaz" cümlelerinde zarf işlevinde bir bitmemiş/çekimsiz fiil yoktur. Ancak B'deki "Ölmedin kimse ebedî hayât bulmaz." cümlesinde yer alan "ölmedin" kelimesi cümlede zarf işleyişindeki bir bitmemiş / çekimsiz fiildir.

A seçeneğindeki "Bir binâ harâb olmadıkça ma'mûr olmaz" cümlesinde "olmadıkça" kelimesi bir bitmemiş /çekimsiz fiildir ancak iyelik eki almamıştır. Oysa B'deki cümlede "geleceğini", C'deki cümlede "düşenin",  D'deki cümlede "sevdiğim" ve E'deki cümlede "gelmesiyle çıkması" kelimeleri iyelik eki almış olan bitmemiş/çekimsiz fiildir. Dolayısıyla A doğru seçenektir.

A seçeneğindeki " Üç günden beri yanan orman bir türlü söndürülemedi." cümlesindeki yanan kelimesi bir sıfatfiildir. Diğer seçeneklerde bu durum yoktur.  A doğru seçenektir.

A seçeneğindeki “O­ğłan evlenince bey ołdum sanır.” cümlesindeki "evlenince" kelimesi, B’deki “Firenk cânı sıkıłınca susar, Türk cânı sıkıłınca çok söyler.” cümlesindeki "sıkılınca" kelimesi, C’deki  “Hattın gelicek sen de beni mumła ararsın.” cümlesindeki "gelicek" kelimesi ve D’deki  “Sen bu yerden gideli seni söyler baña dağłar,” cümlesindeki “gideli” kelimesi zarffiildir. Oysa E seçeneğindeki “Minâreyi çałan kıłıfını hâzırłar.” cümlesinde ise herhangi bir zarffiil yoktur. Dolayısıyla E doğru seçenektir.

Osmanlı Türkçesi’nde işleyiş bakımından eş değerde iki ilinti zamiri vardır: كم/كيم kim,كه ki. İlki Türkçe, ikincisi Farsça’dır.

Osmanlı Türkçesi’ndeki gösterme zamirleri yakın için بوbu, اشبو işbu, اوشبو oşbu, az uzak için شو şu, شول şoł, daha uzak için ise اولoł, او o’dur. D, doğru seçenektir.

A, B, C, D seçeneğindeki kimesne, kangısı, bir kes ve kamu belirsiz zamirdir. Ancak E seçeneğindeki şular gösterme zamiridir. Dolayısıla E, doğru seçenektir.

A seçeneğideki soñra, C'deki dıştan, D'deki insânca ve E'deki niçe isimden türemiş zarftır. Oysa B seçeneğindeki çevre kelimesi çevir- fiilinden türemiş bir zarftır. Dolayısıyla B doğru seçenektir.

A seçeneğinde verilen قنده kanda “nerede” kelimesi Türkçe bir zarftır. Diğerleri ya Arapça yahut Farsçadır. Dolayısıyla A doğru seçenektir.

Birleşik yapıda birçok zarf bulunmaktadır. Bunların büyük kısmı ile, üzre, gibi, kadar, için başta olmak üzere belli takılarla yapılmıştır, dolayısıyla takı öbeği kalıbındadırlar: دليلكله deliliğile, عظمت ايله azamet ile, دوستلق اوزره dostluk üzre, خويرات كبی hoyrat gibi,يتجك قدر yetecek kadar, ايلك ايچون eylik  içün/için  gibi. Diğerlerinde böyle bir durum yoktur. Dolayısıyla D doğru seçenektir.