OSMANLI TÜRKÇESİNE GİRİŞ I

Kapalı hecelerin sonu ünsüzle biter. Yalnızca A seçeneğindeki o-ku-ya-lı kelimesinde hiç kapalı hece yoktur. Diğer her seçenekte en az bir kapalı hece bulunmaktadır.

Türkçe’nin hecelerindeki çift ünsüzden ilki ancak l, r, n, m, v, y ünsüzlerinden biri (alt, kırk, sanç-mak gibi), ya da bir patlamalıdan önce bir sızmalı ünsüz olabilir: üst kelimesindeki s gibi.

Türkçe’nin hecelerindeki çift ünsüzden ilki ancak l, r, n, m, v, y ünsüzlerinden biri (alt, kırk, sanç-mak gibi), ya da bir patlamalıdan önce bir sızmalı ünsüz olabilir: üst kelimesindeki s gibi. Buna tek dorukluluk denir.

Bu düzene uymayan (düzensiz) her hecede kapalılıktan sonra yeniden açılmaya yol açan bir ses sıralanması var demektir. Böyle hecelere de çift doruklu hece diyoruz. Çift doruklu heceler Türkçe’ye yabancı dillerden girmiş kelimelerde bulunur (meselâ, Arapça ķabr ‘kabir’de olduğu gibi). Kelimeleri tanımak bakımından bu ayırıcı özelliği bilmek önemlidir.

Türkçe’nin ana hecelenme kuralı şiirde bozulabilir. Hece ve aruz ölçüleriyle yazılmış şiirlerde ahengi sağlayan, ölçüleri oluşturan farklı sayıdaki birimler (kalıplar)dır; hecede 2 dört (8); 2 dört, bir 3 (11) ya  a bir 6, bir 5 (11) hecelik birimler, aruzda 4 mefâ‘îlün kalıbındaki ya da 3 fe‘ilâtün ile 1 fe‘ilün (fa‘lün) kalıplarındaki hece topluluklarının oluşturduğu birimler gibi. Şiiri bu ölçülere göre okurken ahengi sağlayan hece öbeklerini birbirinden ayırırız. Buna ahenk durgusu (sekte) denir.

Heceyle yazılmış bir şiirde, durgu yerinde kelimenin bölünmesi kusur sayılır. Aruzda ise kelimeler bölünebilir, çünkü ahengi sağlayan, kalıpların hece sayıları yanında bu hecelerdeki ünlülerin nicelikleri, yani kısalık ve uzunluklarıdır. Ünlüsü kısa kapalı heceler ünlüsü uzun bir açık heceye denk sayıldığı gibi, ünlüsü uzun okunan kapalı heceler ile (tekrâr, garîb gibi) sonu çift ünsüzlü heceler de (mihr ‘güneş’ gibi) yerine göre ilki uzun, ikincisi kısa iki hece değerinde kullanılabilir.

Ünlülenme (Vocalization): Yapım ve çekim ekleriyle genişleme sırasında hecelerin ünlü alışı ya da genişleyen kelimede kurulan yeni hecelere ünlülerin gelişi demektir.

Söz içinde kelimeleri başka kelimelerle ilişkilendirmeye yarayan unsurdur. Çekim eki almış bir kelime (isim ya da fiil) ile başka bir kelime arasında bir anlam ilişkisi kurulmuş olur, böylece kelime yalın biçiminden uzaklaşarak yeni bir biçim kazanır ve bu yeni biçimiyle gramerce birtakım özellikler gösterir. Bu yüzden kelimelerin çekim ekli biçimlerini gramer kelimeleri diye adlandırıyoruz. Yalnızca E seçeneğinde çekim eki bulunmaktadır. Diğerlerinin tamamı yapım eki almıştır.

Aşağıda çekim eki almış örnekler verilmektedir:

Türkçe kelimeler ğ, ğ, ł, l, m, n, r , r, z ünsüzleriyle başlamaz. Ancak kimi yansıma (ses taklidi) kelimeler ł, l, n, z ile başlayabilir. Soru zamiri ne hariç, n ünsüzü sadece çocuk dilinden geçme birkaç yansıma kelimenin başında bulunur (nene, ninni gibi). m ünsüzü yalnızca yansıma kelimelerin başında ve m’li ikilemelerde pek nadir olarak görülür (miyavlamak, mışıl mışıl gibi); ancak yine de m hiçbir zaman bir öz fiil kökünün başında görülmez. z ünsüzü bir iki yansıma kelime ve ikileme dışında ilk ses olarak bulunmaz (zırıl zırıl, zonklamak gibi).

Köklerin taşıdığı anlamlarda değişiklik yapan, onları anlamca başkalaştıran üyelere denir. Yapım ekleri yalnız köklere değil, birleşik kelimelere ve başka dillerden alınmış kelimelere de getirilebilir. Böylece bunlardan da yeni anlamlarda yeni kelimeler elde edilir. Yalnızca E seçeneğindeki +çı eki fırsat kelimesinin anlamını değiştirmiştir. Diğer seçeneklerdeki eklerin tamamı çekim ekidir.

Öncüllerde verilen bilgilerin hepsi de doğrudur.

Türkçe’nin heceleri için olan altı ana örnek arasında “ünsüz-ünlü-ünlü” yoktur. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

“Çocuk Esirgeme Kurumu” birleşik kelimesinin doğru hecelenişi “ço-cu-ke-sir-ge-me-ku-ru-mu” şeklindedir. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

“Geçen akşam erkenden uyudum” cümlesinin doğru hecelenişi “Ge-çe-nak-şa-mer-ken-de-nu-yu-dum” şeklindedir. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

“sevilecek” kelimesi gramer kelimeleri olarak adlandırılan kelimelerin çekim ekli biçimlerinden biridir. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

“tepeli” kelimesi yapım eki ile oluşturulmuş bir gövdedir. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

“beraberlik” kelimesi yapım eki ile üretilmiş bir gövdedir. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

“sivrisinekler” kelimesi bir gramer kelimesidir. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

“konağında” kelimesinde “İkinci hecenin ünlüsü düz genişse, öylece kalır ve kendisinden sonraki hece ünlüleri de ona uyar” kuralı söz konusudur. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

“esirgemek” kelimesinde incelik bakımından ünlü uyumu mevcuttur. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

“Türkçe kelimelerde ilk heceden sonraki hecelerde geniş yuvarlak ünlüler (o ve ö) bulunmaz.” kuralı “alakoymak” gibi bitişik yazılan birleşik kelimelerde ve bir birleşik yapıdan gelen şimdiki zaman ekinde işlemez. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.