OSMANLI TÜRKÇESİNE GİRİŞ I

Çok kullanılmış bir yazı türü de sülüstür. Nesihe çok benzer; ancak harfleri daha büyük ve çizgileri kalındır. Harflerin başları, gözleri, ağızları ve dişleri daha belirgin ve gelişmiş bir biçim kazanmış, daha derli toplu bir görünüşe bürünmüştür. Nesih gibi harekeli olan bu yazıda harekeler daha açıktır ve özgürce çizilmiştir. Düz bir hat oluşturacak biçimde yazıldığı gibi, daha çok yazanın zevkine ve estetik ilhamına göre yazıya türlü biçimler verilir. İstiflenen yazıda kalan boşluklar birtakım şekillerle doldurulur. Bu yazının da en ünlü ustaları Şeyh Hamdullah ve Hafız Osman’dır. Levhalarda ve bilhassa kitap ve son dönem dergi kapaklarında çok kullanılmıştır. Aşağıda bu yazının güzel bir örneği verilmiştir.

نم, nun ve mim harflerinin birleşimidir.

Vav harfi, kendinden sonra gelen harfle bitişmez.

Konuşma dilinden büyük ölçüde uzaklaşmış olan bu özel dil, Arapça ve Farsçadan alınma çok sayıda kelime, dil kalıbı ve kural ile yapıca çok ayrı bir görüntü yansıtır.

Edebiyat dili, daha çok ‘yazı dili’ anlamında kullanılır. Bu dilin sokak (konuşma) diliyle neredeyse hiçbir ilgisi bulunmadığı gibi, şehirli diliyle de pek yakınlığı bulunmamaktadır.

Osmanlı Türkçesi alfabesi Arap alfabesine dayanır. 28 harften oluşan Arap alfabesine Farslar kendi dillerindeki farklı üç ses için küçük değişikliklerle 3 işaret eklemişler ve harf sayısını 31’e çıkarmışlardır. Farsçanın bu sesleri Türkçede de bulunduğu için, bu 31 harflik alfabe Türkler tarafından da aynen alınıp benimsenmiştir.

Elif, dal, zel, rı, ze, je, vav, he harfleri yazıda yalnızca kendilerinden önce gelen diğer harflerle bitişir; içinde kendileri de yer almak üzere, sonra gelen harflerle ise bitişmez.

Arap alfabesine dayanan eski Osmanlı alfabesinin, tanıdığımız harfler dışında, yardımcı işaretleri de vardı. Arapçada özellikle Kur’an’da kullanılmış olan bu işaretlerin en önemlileri kısa ünlü işaretleridir. Hareke denilen bu işaretlere Türkçe metinlerde özellikle XVI. yüzyıl sonlarına kadar geniş ölçüde yer verilmiştir. Bunlar; üstün, esre, ötrü, med, şedde, cezmdir.

Üstün, Türkçe kelimelerde a, e ünlüleri için, esre ı, i ünlüleri için, ötrü ise o, ö, u, ü ünlüleri için kullanılmıştır.

Araplar, İranlılar ve Türkler tarafından kullanılmış olan bu alfabenin işaretleriyle şekillenen yazı, tarih içinde işlenmiş, geliştirilmiş ve çeşitlenerek çok sayıda yazı türü ortaya çıkmıştır. Bunlar arasında en eskisi özellikle Kur’an yazmakta en çok kullanılmış bir yazı türü olan nesihtir. Bu yazı ayrıca, dinî kitaplar başta olmak üzere, her türlü kitabın yazılmasında ve çoğaltılmasında XVII. yüzyıla kadar Türkler tarafından tercih edilen bir yazı türü olmuştur.

Eskilik bakımından üçüncü yazı türü talik’tir. Bu yazının başlıca özelliği harflerin eğik yazılması, kuyruk kısımlarının uzatılmasıdır. Aslında sülüsten geliştirilmiştir. Bu yazı türü de Osmanlılar döneminde Türkler tarafından işlenip yeni bir güzelliğe büründürülmüş, özellikle Yesarî-zâde elinde estetik yönden en olgun seviyeye çıkarılmıştır.

Söz edilmesi gereken bir yazı türü de oldukça geç bir tarihte ortaya çıkmış, rık’a adı verilen türdür. Zamandan tasarruf ihtiyacından doğmuş, günlük işlerde kullanılan ve çabuk yazmaya elverişli olan bir yazıdır. Osmanlıların resmî yazısıydı. Günlük yazışmalarda ve haberleşmelerde kullanılmış, her okuryazarın öğrendiği ve kullandığı bir yazı türü olmuştur.

Çok kullanılmış bir yazı türü de sülüstür. Nesihe çok benzer; ancak harfleri daha büyük ve çizgileri kalındır. Harflerin başları, gözleri, ağızları ve dişleri daha belirgin ve gelişmiş bir biçim kazanmış, daha derli toplu bir görünüşe bürünmüştür. Nesih gibi harekeli olan bu yazıda harekeler daha açıktır ve özgürce çizilmiştir.

Geniş bir okur-yazar kitlesi tarafından kolayca okunup anlaşılabilir bir nitelik taşır; daha çok faydayı öne alan, anlatım dilini araç olarak gören bir anlayışa dayanır. Bu yüzyılların pek çok yazarı eserlerinin kolay anlaşılmasını, dolayısıyla geniş kesimlere ulaşmasını amaçladıklarından bu seviyede bir dili kullanmayı yeğlemişlerdir. İkinci seviye sanat amaçlıdır.

Bir dilin başka dillerden aldığı kelime ve gramer biçimlerine denir.

Halk dili terimiyle anlatılan, genel olarak günlük hayatta insanların iletişim kurmakta kullandıkları dil, yani konuşma dilidir. Buna “sesli dil” de denmektedir.

XV. yüzyılın ikinci yarısından başlayarak özellikle büyük medreselerin bulunduğu, bu yüzden de birer bilim ve kültür merkezi olma yolundaki İstanbul, Bursa ve Edirne gibi şehirlerde söz konusu gelişme daha hızlı seyretmiştir.

Arap yazısının en önemli özelliği sağdan sola doğru yazılmasıdır.

Arapçada kısa ünlüleri göstermek üzere kullanılan yardımcı işaretlere verilen addır.

Med, Arapçada ünlü uzunluklarını göstermek için kullanılmış bir işarettir.