OSMANLI TÜRKÇESİNE GİRİŞ I - Deneme Sınavı - 3

Yapım ekleriyle genişleyip uzatılmış kelimelere gövde denilir. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

Gerek kökler, gerekse gövdeler kelimelerin yalın (çekimsiz) biçimleridirler ve her ikisi de çekim ekleri alabilirler. Kelimeler yalın biçimleriyle yalnızca sözlüklerde yer alabildikleri için bunlara Sözlük kelimeleri denilir. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

Kök, gövde, birleşik veya alıntı bütün kelimelerin yalın hâllerine ‘’Taban’’ denilir. Bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.

Bir Türkçe kelimede ya a, ı, o, u ya da e, i, ö, ü ünlüleri bir arada bulunabilir. Bu kurallı benzeşmeye Kalınlık-İncelik uyumu denilir. Bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.

ünsüz-ünlü-ünsüz: kal, gel, kır, gir, kol, böl, bul, yüz

Türkçe’nin bütün heceleri tek dorukludur.

"Kök, gövde, birleşik veya alıntı bütün kelimelerin yalın hâllerine aynı zamanda taban" diyoruz.

Küçük ünlü uyumundan çıkan önemli bir sonuç, Türkçe kelimelerde ilk heceden sonraki hecelerde geniş yuvarlak
ünlülerin (o ve ö) bulunmamasıdır. Ancak,bitişik yazılan birleşik kelimelerde ve bir birleşik yapıdan gelen şimdiki zaman ekinde bu kural işlemez:مجيد اوزى Mecidözü, ﺗپهكوز Tepegöz;آليور ałıyor gibi.

Yazımın henüz kalıplaşmadığı XIV. ve XV. yüzyıl metinlerinde karşılaşılan باشتن baş-tan,  طرفتن taraf-tan, ايچتى iç-ti, قاچتى aç-tı ve ايشتّ / ايشتدى işitti gibi yazılışlar, bu uyumun, tıpkı kalınlık-incelik uyumu gibi, eskiliğini ve süregeldiğini gösterir.

c ve f yansıma tabanların ve ikilemelerin ilk sesi olarak kullanılabilir (cort, cıvıl cıvıl; fısıl fısıl, foşur foşur gibi).

sıç-ra-mak

böl-üm-len-miş

Kelimelerin çekim ekli biçimlerini gramer kelimeleri diye adlandırıyoruz:  سيورى سنكلر sivrisinek-ler

وطنداش vatan-daş

Gerek kökler, gerekse gövdeler kelimelerin yalın (çekimsiz) biçimleridirler ve her ikisi de çekim ekleri alabilirler. Kelimeler yalın biçimleriyle yalnızca  sözlüklerde yer alabildikleri için bunlara sözlük kelimeleri de denir.

A, B, C ve D seçeneklerinde yer alan استاسيون istasyon (< Fr. státion), ايستاتيستيق istatistik ( Fr. státistique), اسكله iskele (< İt. scála), اسكمله iskemle (< Grek. scamni) kelimelerinin başındaki çift ünsüzlerin önüne bir dar ünlü getirilerek düzensiz heceleri Türkçeleştirilmiştir. Oysa E seçeneğindeki elimde kelimesi zaten Türkçedir.

İki ünsüz arasına bir dar ünlü getirilerek: قرال ḳırał (< Slav. kral), فرنك firenk (< Fr.
franc), قلوب ḳulüp (< İng. club) درامخى dırahmi (< Grek. drakhme), قرهدى ḳıredi (< Fr.
crédit), پراسه pırasa (< Grek. prason).

B seçeneğinde bulunan şükür kelimesinin aslı شكر şükr olup kelime sonunda bulunan düzene uymayan çift ünsüz araya ü ünlüsü getirilerek Türkçeleştirilmiştir. Dolayısıyla B doğru seçenektir.

Hece sonundaki çift ünsüzler arasında türeyen ünlü, hece ünlüden ibaret ya da başında ünlü bulunan bir ekle bölündüğü zaman çoklukla düşürülür: ömür, ama: ömre, ömrün; şükür, ama: şükrü; kahır, ama: kahrından gibi. Ancak düşürülmediği de olur: davulun havuzun, tohuma gibi.

Arapça’nın kimi tek heceli kelimelerinin sonunda ikiz ünsüz bulunur: سرّ sırr,  حرّ hürr,  درّ dürr ‘inci’,  ذلّ züll ‘alçaklık’ gibi.  Osmanlı Türkçesi yazımında harekesiz metinlerde bu işarete yer verilmemiştir. Bu
gibi kelimeler yalın hâllerinde tek ünsüzle söylenmiş, başı ünlü bir ek aldıklarında
ise ikiz ünsüz ortaya çıkarılmıştır: sır, hür, dür, zül, ama: sırrı, hürriyet, dürrü, züllü gibi.

Düzensiz hecelerin Türkçe’de düzene sokulması çift ünsüzden ikincisinin düşürülmesi yoluyla da yapılmıştır. Yazıya yansımış bir örnek: فق fıḳ ‘fıkıh’(< Ar. فقه fıḳh); krş. af (< Ar. ‘عفو afv). Bu da Türkçeleştirmenin bir başka yoludur.