OSMANLI TÜRKÇESİNE GİRİŞ I - Deneme Sınavı - 14

ط tı = t : Arapça’ya özgü bir sesin işaretidir. Birkaç Farsça kelimede de karşılaşılır. Türkçe’nin kalın sıradan kelimelerinde ت te ve د dal yerine de kullanılmıştır. Daha çok kelime başında görülen bu kullanım sesin tonlu ve tonsuz okunması konusunda farklı değerlendirmelere yol açmıştır.

 ء hemze. Arapça’ya özgü bu ses bir gırtlak ünsüzüdür.

B ve C seçeneklerinde verilen sözcükler "Kapalı tek heceli kelimede hareke esre ise bitişen ve bitişmeyen harften sonra kürsüsü bir diştir" kuralına, 

D seçeneğindeki sözcük "Kapalı tek heceli kelimede hareke ötrü ise kürsüsü و vav’dır" kuralına, 

E seçeneğindeki sözcük "Çift ünsüzle biten tek heceli kelimede hece harekesi ne olursa olsun son ses olarak Arapça’da bağımsız yazılır" kuralına örnekken, 

A seçeneğinde verilen sözcük soru kökündeki "Kapalı tek heceli kelimede, hareke üstün ise, kürsü görevindeki elif üzerine konur" kuralına örnektir. Doğru yanıt A'dır.

tekil 1. kişi iyelik,  fiilden isim,  çoğul 1. kişi,  fiilden fiil,  tekil 2. kişi. Doğru yanıt D'dir.

 (inanılır <şey>) sözcüğünde Tek ünsüz sesten ibaret eklerden sıfat fiil eki bulunmaktadır. Doğru yanıt C'dir.

 sözcüğünde "Tek Ünlü Sesten İbaret Ekler"den "geçmiş zaman tekil 3. kişi" eki vardır. Doğru yanıt B'dir.

(akşama dak) sözcüğünde "Ünsüzle Başlayıp Ünsüzle Sonlanan Tek Heceli Ekler"den "Ünlüsü Geniş Olanlar" arasından "takı" bulunmaktadır. Doğru yanıt E'dir.

C seçeneğindeki  (çıkmadan) sözcüğünde "Ünsüzle Başlayıp Ünsüzle Sonlanan İki ve Üç Heceli Ekler" den (madan) zarf-fiili bulunmaktadır. 

Doğru yanıt C'dir.

 (dışarıda) sözcüğünde Bir Ünsüzle Başlayan, Açık Tek Hece Yapısındaki Ekler"den bulunma durumunda  (-da) eki vardır. 

Doğru yanıt A'dır.

(dolayı) sözcüğünde "Tek Ünlü Sesten İbaret Ekler" den (-ı) zarf fiili bulunmaktadır. 

Doğru yanıt B'dir.

 (salât) sözcüğünde kâf-i nûnî ya da sağır kef yoktur. Bu sözcük Arapçada ince ya da kalın okunabilen "l"ye örnektir.

yazıda- beğenmek, söyleyişte- beyenmek,

yazıda- öğüt, söyleyişte- öyüt

yazıda-düğün, söyleyişte- düyün

 yazıda-çiğ , söyleyişte- çiy iken,

(seyrek) sözcüğü yazıda ve söyleyişte aynıdır. 

Doğru yanıt E'dir.

Aşağıdaki Arapça kelimelerin yazımında değişiklik görülür: سفره yerine صفره sofra, قرمزی yerine قيرمزی kırmızı, خليفه yerine قلفه kalfa, استار yerine اصطر astar vb.

Dilde geniş kullanım alanı bulmuş kimi Farsça kelimelerin yazılışlarında da değişiklikler yapılmış, bunlardan da yazımda benimsenenler olmuştur. Farsça asıllı bu kelimelerden yalnızca A seçeneğindeki put kelimesinin özgün biçimi بت yerine پوت  kullanılmıştır.

Aşağıda benzer kelimeler görülmektedir:

Arapça’da kimi kelimelerin sonunda üstünlü okunan bir ünsüz harfinden sonraki ی ye uzunluk içindir. Buna “kısaltılmış elif” anlamında elif-i maksûre dendiğini daha önce anlatılmıştı. ـَ üstün bu ی ye ile birlikte â okunur. Bunlar ا elif ile yazılmıştır:   معنی yerine معنا mana, مصطفیyerine مصطفا Mustafa, دعوی  yerine دعوا  dava, فتوی yerine فتوا fetva vb. Bu durum yalnızca A seçeneğindeki Mustafa kelimesinde görülür

Tenvin işaretlerinden biri olan ve iki üstün denilen ـً an yazıda ء hemze, ة yuvarlak te ve ى ye dışındaki yerlerde ا elif üstüne konulur. Arapça’da tek başlarına zarf olarak kullanılan zaman ve yer gösteren isimler bu iki üstün ile yazılır ve okunur. Bunların çoğu dilimize alınmış olup bu
yazılış ve okunuş özelliklerini korumuşlardır: اخيراً ahîren “en son, biraz önce”, بعضاً bazen, نظراً nazaran, نسبةً nisbeten, موقةً muvakkaten gibi. Bununla birlikte yazıda bu tenvin işaretinin kullanılmaması yaygın bir uygulama olmuş, bu yüzden de tenvinsiz kalan elifler bir uzunluk işleyişi kazanmıştır: اولاevvelâ, دائما daimâ gibi. Hemen hepsi zarf olarak kullanılmış olan bu kelimelerden bazıları şunlardır: عجبا acabâ, اصلا aslâ, فرضا farazâ “tutalım ki”, غالبا  gâlibâ, حالا hâlâ, محضا mahzâ “ancak, yalnız, salt”, mukaddemâ “bundan önce”, مطلقا mutlakâ, واقعا vakıâ “gerçekte” vb.  

Yalnızca B seçeneğinde elif-i maksûre denen ی ye yerine ا elif yazılmıştır: , دعوی  yerine دعوا  dava. Dolayısıyla bu kelimede tenvinin kullanılmaması söz konusu değildir.

Bu okuyuş biçimi yüzünden tenvinli yuvarlak te’ler de elifle yazılmış ve Türkçe’ye özgü bir yazılış ortaya çıkmıştır: صورةً sûreten yerine صورتا suretâ, عادةً âdeten yerine عادتا âdetâ gibi.

Hemze Osmanlı yazısında ayrıca uzunluk elifleri (â) önünde de düşürülür: ح حكماء  yerine حكما hükemâ, علماء yerine علما ulemâ, بناء yerine  بنا binâ,  وفاء yerine  وفا vefâ gibi.

Hemze birkaç Türkçe kelimede eriyen ğ ve v ünsüzleri yerinde kalan yuvarlak hece ünlüsünü yazmakta da kullanılmıştır: صوغوق soğuk yerine  صوئوق souk,  طاووق tavuk yerine  طائوق tauk gibi.

Tek heceli kelimelerde, iç seste e dışındaki bütün ünlüler harfle gösterilmiştir: دال dal, قير kır, ديل dil, يول yol, كوز göz, قول kul, كول kül; ama: تك tek, يل yel, بل bel gibi.