OSMANLI TÜRKÇESİ METİNLERİ II

Osmanlı devlet teşkilatında iki önemli ilmiye makamından biri şeyhülislamlıktır. Devletin kuruluşundan 125 yıl sonra II. Murat’ın saltanatında 1425 yılında Molla Şemseddin Fenârî’nin tayini ile bir fetva makamı olarak ortaya çıkmış, son Osmanlı hükümetinin 1922’de istifası ile kabinedeki Mehmet Nuri Efendi son Osmanlı şeyhülislamı olmuştur. Böylece şeyhülislamlık 1425’ten 1922’ye kadar 497 sene devam etmiş ve bu süre içinde 129 şeyhülislamdan bazıları birkaç defa olmak 185 meşihat değişikliği olmuştur.

 

Huzûr-ı âlî-i cenâb-ı meşîhat-penâhîye

Aded: 260  

müsbit: İspat eden, tespit eden.

Eminü’l-Fetvâ: Şeyhülislam dairesinde bulunan ve şeyhülislamlara sorulan dini meselelerin cevabını hazırlamakla ve mahkemelerce verilmiş ilamları incelemekle görevli memur.

 

Dâ’ire-i Meşîhat

eşrâf: Şerefliler. İleri gelen büyükler.

 

Hiç bir sebeb-i kânûnîye müstenid olmayarak

müseccel: Kaydedilmiş, sicilli. Mahkeme defterine geçirilmiş.

Mevleviyet: Osmanlı ilmiye teşkilatında yüksek dereceli ve vilayet kadılıkları için kullanılan terim.

Şeyhülislamlık makamı, Osmanlı bürokrasisi içerisinde farklı ve mühim bir yeri olup Bâb-ı fetvâ, Meşîhat gibi isimlerle de anılmıştır. Osmanlı devlet teşkilatında iki önemli ilmiye makamından biri şeyhülislamlıktır. Devletin kuruluşundan 125 yıl sonra II. Murat’ın saltanatında 1425 yılında Molla Şemseddin Fenârî’nin tayini ile bir fetva makamı olarak ortaya çıkmış, son Osmanlı hükümetinin 1922’de istifası ile kabinedeki Mehmet Nuri Efendi son Osmanlı şeyhülislamı olmuştur. Böylece şeyhülislamlık 1425’ten 1922’ye kadar 497 sene devam etmiş ve bu süre içinde 129 şeyhülislamdan bazıları birkaç defa olmak 185 meşihat değişikliği olmuştur. Ortaya çıktığı yıllarda mütevazi bir yapıya sahip olan şeyhülislamlık kurumunun XVI. Yüzyılda Zenbilli Ali Efendi, İbn-i Kemal ve Ebussuud efendilerin bu makama gelmesiyle önem ve itibarı artmış, müfü tayini ile sınırlı olan salahiyetleri artarak bütün yüksek görevli müderris ve kadıları idare eder bir konuma gelmiştir. Fetva müessesi sayesinde siyasi bakımdan da ön plana çıkan şeyhülislamlar, Divan-ı Hümayun üyesi olamamalarına karşın ihtiyaç duyulduğunda divana davet edilerek görüşleri alınmıştır.

Şeyhülislamlar devlet teşkilatında bazen sadrazamdan sonra hatta bazı padişahların tutumları sebebiyle sadrazamın bile üstünde yer almışlardır. Tanzimat devrinde Avrupa usulü kabine benimsendiği dönemde şeyhülislamlar kabine üyesi olarak heyet-i vükela arasında yer almışlardır.

Metnin doğru okunuşu A seçeneğinde verildiği gibi “Fetvâhâne-i âlî pusula odası müsevvidlerinden Rizeli mekremetlü İbrahim Hilmi Efendi tarafından” şeklindedir.

Metinde altı çizilerek işaretlenen مسود “müsevvid” kelimesi Osmanlı bürokrasisi içinde yapılan yazışmaların karalamalarını hazırlayan memura denirdi.

Metinde altı çizilerek işaretlenen مكرمتلو “mekremetlü” kelimesi “kerem sahibi, şerefli, cömert” anlamlarındadır.

Verilen metnin doğru okunuşu E seçeneğinde olduğu gibi “Mûmâ-ileyhin tahsisât-ı ilmiye meyânında almış olduğu ma‘aşâtın mekâdîr ve târihlerinde mübeyyin tanzîm olunan” şeklindedir.

Metinde altı çizilerek işaretlenen مقادير “mekâdir” kelimesi “kuvvetler, kudretler, miktarlar” anlamındadır.

Metinde altı çizilerek işaretlenen مبين “mübeyyin” kelimesi “Açıklayan, beyan eden, meydana koyan.” anlamındadır.

Metnin doğru okunuşu B seçeneğinde olduğu gibi “Bâ-irâde-i seniyye-i cenâb-ı hilâfet-penâhî me’mûriyet-i mahsûsa ile mukaddemâ Çin’e azîmet-i dâ‘iyânemde Singapur’da mülâki olduğum” şeklindedir.

Metinde altı çizilerek işaretlenen مقدما “mukaddemâ” kelimesi “önce, evvelce, eskiden, bundan evvel” anlamlarında kullanılmıştır.

Metinde altı çizilerek işaretlenen ارادهٔ سنيه tamlaması ile “Padişahın sözlü ve yazılı emri ve bu emrin mabeyn-i hümayun baş katibi tarafından sadrazama bildirildiği belge.” kastedilmektedir.