OSMANLI TÜRKÇESİ METİNLERİ II - Deneme Sınavı - 6

Der-sa‘âdet/Der-aliyye: Başkent demektir. Pâdişahın bulunduğu yer olması nedeniyle İstanbul’a çeşitli isim ve sıfatlar yakıştırılmış ve bunların bir kısmı İstanbul adı yerine kullanılmıştır. Der-sa‘âdet (: Mutluluk kapısı), Der-aliyye (: Yücelik kapısı), Âsitâne, Dârü’l-hilâfe, Dârü’s-saltana, Dergâh-ı Sa‘âdet, Südde-i sa‘âdet vs. gibi isimler yaygın olarak kullanılmaktaydı. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Osmanlı metinlerinde A seçeneğindeki vekâlet-penâhî ibaresi sadrıazamlık makamına hitaben yazarken kullanılır.

Belgenin içinde ismi geçmese bile, kimden kime, hangi makamdan nereye yazıldıkları konusunda önemli ipuçları verirler. Bu nedenle, bunların kalıp halinde bilinmesinin, belgelerin daha iyi okunup değerlendirilmesi üzerinde katkısı büyüktür. Meselâ, “vekâlet-penâhî” tabirinden sadrıazamlık, “fetvâ-penâhî”, şeyhülislâmlık, “nezâret-penâhî”’den nâzırlık makamı, “şehinşâhî, hümâyûn, mülûkâne, şâhâne ...”’ gibi övücü kelime ve sıfatlardan ise belgenin padişaha hitap ettiği veya sunulduğu anlaşılır. Görüldüğü gibi  C seçeneğinde verilen “nezâret-penâhî” ibaresi nâzırlık makamına hitapta kullanılır.

Metinde işaretli olan عنايتلو “inâyetlü” kelimesinin kökü olan عنايت “inâyet” kelimesi “yardım, lütuf, meded etmek. Önemli bir işle karşılaşıp onunla meşgul olmak.” anlamlarına gelmektedir.

Metinde işaretlenen  سامى “sâmî” kelimesi “yüksek, yüce, refi’” anlamlarına gelmektedir.

Metnin doğru okunuşu D seçeneğinde verildiği gibi “Sâdır olan fermân-ı sâmîlerine imtisâlen Meclis-i Tahaffuzda bi’l-ittifâk müzâkere olunarak” şeklindedir.

Metinde altı çizilerek işaretlenen امتثال “imtisâl” kelimesi “Örnek kabul etme. Uymak. Ayrılmamak üzere inkıyad etme. Mesel ve kıssa söyleme. Bir şeyin suretine girme. Muvafakat ve mutabakat etme.” anlamlarındadır.

Metinde altı çizilerek işaretlenen Meclis-i Tehaffuz kurumu 1838 yılında, karantina ile ilgili nizamların hazırlanması konusunda görevlendirilen bir komisyondur. Haftada birkaç kez toplanmaktaydı. Karantina meclisi, sıhhiye meclisi, meclis-i umûr-ı sıhhiye, karantina nezâreti, sıhhiye nezâreti gibi adlarla anılırdı. Önceleri meclis-i tehaffuz-ı ûlâ ve meclis-i tehaffuz-ı sânî adıyla iki ayrı meclis vardı. Sonradan tek bir meclis haline gelmiştir.

Metinde altı çizilerek işaretlenen صادر kelimesi “sudur eden, çıkan, meydana gelen” anlamlarındadır.

Metinde altı çizilerek işaretlenen اصدار “isdâr”  kelimesi “Çıkarma, çıkarılma, sudur ettirme. Geri döndürmek, vazgeçirmek” anlamlarındadır.

Osmanlı metinlerinde irâde-i seniyye “Padişahın, bir işin yapılması veya yapılmaması hakkında verdiği emir. İrade eskiden şifahî, yani ağızdan emir vermek, yahut padişahın kendi el yazısı ile yazmak suretiyle verilirdi. Sonradan iradeler Mabeyn Başkâtibinin imzasını taşıyan yazılı kâğıtla bildirilmeğe başlamıştır. Çok yüksek ve mühim yerden gelen emir.” anlamında kullanılmıştır.

"genişlik" anlamına gelen kelime arzdır

"teshir" kelimesinin doğru anlamı a şıkkındadır.

"zımn" kelimesinin anlamı iç taraf, maksak, gaye, açıktan söylenmeyip dolayısıyla anlatmadır.

XI. yüzyılda ortaya çıkan bu yazıya, harflerinin asılı gibi görünüşü dolayısıyla “ta’lik” adı verildiği söylenir. A, doğru seçenektir.

Metnin doğru okunuş B seçeneğinde olduğu gibi “Kâtibi es-Seyyid Mahmud Aziz Efendi” şeklindedir.

Metnin doğru okunuşu A seçeneğinde verildiği gibi “Sadr-ı vâlâ-yı Anadolu semâhatlü Ali Sâtı‘ Efendi-zâde Kadri Beyefendi” şeklindedir.

Sadr-ı vâlâ-yı Anadolu: Yargı ve eğitim teşkilatının sorumlusu olan kazaskerlik makamı Fatih devrinde Rumeli ve Anadolu kazaskerliği olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Sadr-ı Anadolu ve Sadr-ı Rumeli olarak isimlendirilen bu makamın sorumluları idari ve yargı görevleri vardır.  Kuruluş yıllarında görevleri ordudaki askerî, hukukî anlaşmazlıkları halletmek, seferlere katılarak davalara bakmaktı. Zamanla imparatorluktaki kadıların ve müderrislerin tayinleri, azilleri, terfileri ve diğer işlemleriyle uğraşmak başlıca görevleri oldu. Divan üyesi olarak görevleri şerî hukuk ve yargı ile alakalı idi. D doğru seçenektir.

Metinde altı çizilen semâhatlü kelimesinin kökü olan semâhat “cömertlik, el açıklığı; iyilikseverlik” anlamlarına gelir. Dolayısıyla bu kelime “cömert veya iyiliksever” olarak çevrilebilir. C, doğru seçenektir.

Metnin doğru okunuşu E seçeneğinde olduğu gibi "Yâ Allah, yâ Kerîm, yâ Rezzâk, yâ Alîm, yâ Fettâh, yâ Halîm" şeklindedir.