OSMANLI TÜRKÇESİ METİNLERİ I

Mücerred Rubâ‘î Masdar:
saltanat fa‘lele(t)

eytmek: Söylemek, demek, anlatmak.
eyyâm: Günler, devirler.
fenâ: Yokluk, yok olma.
fesâhat: Açık ve güzel ifadeli konuşma.
firâk: Ayrılık.

ümerâ: Emirler, beyler. Yüksek rütbeli zabitler

mukarrer: Kararlaşmış. Karar verilmiş. Kesin. Şüphesiz. Muhakkak olan. Anlatılmış. Bildirilmiş.

Ammâ Bulgar Dağı’nda Uyuz Bey kavmine gelicek ba‘zı eşirrâsı gicede ve gündüzde çok şart etdiler. Ve ammâ ba‘zısına nesne virmekle ve ba‘zısına istimâlet virmekle bu yazu ve yaylaklarda yaylaruz, Şam’a gitmezüz dimekle gurûr virüp ikinci gün Cemâziye’levvel ayının onbirinci Seşenbih gün yortup Tarsus sahrâsına varıldı.

Arapça'da Sülâsî mücerred masdarlar ve vezinleri:
vaz‘             fa‘l
hükm          fu‘l
gayret         fa‘let
işret            fi‘let
sûret           fu‘let
harâb          fa‘âl
zarar           fa‘al
imâret        fi‘âlet

 cümlesinin Türkçe latinizesi: "Kâfir gāfil serhoş yaturken kılıç koydılar sabâha değin.." dir.

Metne göre Rüyayı gören Ertuğrul Gazi, yorumlayan Şeyh Edebali, rüyada görülense Osman Gazi'dir.

mutî': itaat eden; nâgâh: birdenbire, ansızın; zürriyet: soy, sop, sülale; havf: korku, korkutmak demektir. âşikâre ise doğru karşılığıyla, belli, açık, meydanda olan demektir.

Latinizesi "ve bu tarafdan Rûm tâ’ifesi tekûrı oğlını bir nice bin kâfir ile ehl-i İslâm üzerine gönderdi. Sultân Alâeddîn’e haber oldı, her tarafa nâmeler perâkende kıldı. Hükmi irdüği yerlere tâ Sivas kapusına değin çeriler cem‘ itmeğe âdemler gönderdi." şeklinde olan cümlenin günümüz Türkçe karşılığı: "Bu taraftan, Rumların tekfuru, oğlunu birkaç bin kâfir ile Müslümanların üzerine gönderdi. Sultân Alâeddin haber alınca, her tarafa fermânlar yolladı. Tâ Sivas kapısına kadar hükmettiği yerlerden asker toplamaya adamlar gönderdi."dir.

"harâb" sözcüğü fa‘âl vezninde sülâsî mücerred masdardır. Diğerleriyse fâ‘il vezninde sülâsî mücerred masdar ism-i fâil halindelerdir.

sene sitte ve semânîn ve semâne mi’e yılı Rebî‘ü’l-evvelinin dördünci güni Penşenbih gün: 886 yılı Rebiülevvelinin 4’ü Perşembe günüdür.

Gaziler sözcüğünün Osmanlı Türkçesi karşılığı gazi kelimesinin çoğulu olan "guzât"tır.

Metinde niyyetine çıkılan yer Hicâz'dır

"Gazi sultanların sultanı" anlamındaki Arapça-Farsça birleşik tamlama: sultân-ı selâtînü’l-guzât'tır.

Hizmet edenler anlamındaki huddâm sözcüğü cem‘-i mükesserdir.

Eski harflerle verilen cümlenin doğru okunuşu "Yenişehir'de karar kıldı etrafın kafirleri geldiler." şeklindedir.

"Fursat gāzîlerün olup ol vilâyeti zabt itdiler. Gāzîler adl ü insâf itdiler.
Ol vilâyeti ma‘mûr itdiler." cümlelerinin günümüz Türkçesi ile doğru ifadesi: "Fırsat gazilerin olup o vilayeti ele geçirdiler. Gaziler adalet gösterdi, merhamet ettiler. O memleketi imar ettiler." şeklinde olacaktır.

Sözkonusu eser, Âşıkpaşazâde'ye aittir.

XV. ve XVI. yüzyıl Osmanlı tarihî metinlerinin bir çoğu, kullanılan dil bakımından,
oldukça sade, anlaşılabilir bir Türkçe ile kaleme alınmıştır. Özellikle Osmanlı Devletinin kuruluş dönemini anlatan “Tevârîh-i Âl-i Osmân”lar her türlü edebî kaygıdan uzak, halkın günlük kullandığı Türkçeyi yansıtmaktadır.