OSMANLI TÜRKÇESİ II

A seçeneğindeki اكبر ekber,  kiber (büyüklük) kelimesinin ism-i tafdili olup “en büyük, ulu” anlamındadır. Diğerlerinde böyle bir durum yoktur.

Sıfat-ı müşebbehenin mü’ennes (dişi) şekli fa‘lâ (فَعْلأ) vezni ile yapılır. Burada yalnızca D seçeneğindeki احمر “ahmer” kelimesinden türetilen حمرا “hamrâ” (çok kırmızı, kızıl renk” fa‘lâ veznindedir.

Yalnızca A seçeneğindeki meştâ “kışlanacak yer, kışlak”, شتو şetv (kış, soğuk)  kelimesinden türetilmiş bir ism-i mekândır.

A seçeneğindeki mahrec  “çıkma yeri”, B’deki medhâl “giriş, girilecek yeri”, C’deki meştâ “kışlanacak yer, kışlak”, D’deki mesken “ev, sâkin olunacak yer” hep ism-i mekân vezinlerindedir. Ancak E seçeneğindeki Bağdâdî ise ism-i mensûbdur. Dolayısıyla E, doğru seçenektir.

Yalnızca E seçeneğindeki مَبْدأ “mebde” (başlama zamanı), بدء bed’ (başlama, ilk)  kelimesinden türetilmiş bir ism-i zamandır. Diğer seçenektekilerin hepsi ism-i mekândır.

Yalnızca B seçeneğindeki  “mev’id” (söz verilen yer veya zaman), وعد “va‘d” (söz verme) kelimesinden türetilmiştir ve hem ism-i mekân hem de ism-i zamandır.

Yalnızca A seçeneğindeki مِفْتَاحْ  “miftâh” (anahtar), فتح  feth (açma, başlama)  kelimesinden türetilmiş ism-i alettir.

İsm-i alet türetmek için mif‘al, mif‘âl, mif‘ale ve i‘lâlli kelimelerde mî‘âl vezni kullanılır.

عبدabd (kul, köle) kelimesinden türetilen عُبَيدْ ubeyd (kulcağız) bir ism-i tasgirdir.

حسن hasen kelimesinin ism-i sagîri fu‘ayl vezninde  حُسَينْ şeklindedir.

Sıfat-ı müşebbehe ile ism-i fail arasında diğer bir fark ise, sıfat-ı müşebbehelerin sadece geçişsiz fiillerden elde edilmesidir. İsm-i fâiller hem geçişli hem de geçişsiz fiillerden türetilebilirler.

Fiilin ifade ettiği niteliğin bir varlıkta, bir nesnede, öteki varlık veya nesnelere göre daha fazla ya da en fazla bulunduğunu ifade eden sıfatlara ism-i tafdîl adı verilir.

غَيُورْ gayûr (çok gayretli)

Fâ‘ilin yaptığı işi sürekli ve çok yapması nedeniyle meslek ismi elde etmek için de kullanılır.
صَرَّافْ sarrâf صرف  sarf
عَطَّارْ attâr (güzel koku satıcısı) عطر ıtr (güzel koku)
حََّمالْ hammâl حمل haml (yük)
بَزّاَزْ  bezzâz (bez satan) بزّ bezz (pamuk veya ketenden yapılan dokuma)
قَصَّابْ kassâb (kasap) قصب kasb (kesmek)

Aitlik, mensupluk anlamı veren sıfatlara ism-i mensûb adı verilir.

İsm-i Mekân
Türedikleri fiilin gerçekleştiği yeri bildiren kelimelerdir. Vezinleri ism-i zamân ile aynıdır. Osmanlı Türkçesinde üç vezni kullanılır.

Mef‘ale  مَفْعَلَه
مَدْرَسَه medrese درس ders
مَحْكَمَه mahkeme حكم hükm
مَطْ بعَه matba‘a (basımevi) طبع tab‘ (kitap basmak)
مَنْظَرَه manzara (bakılıp seyredilen yer) نظر nazar (bakmak)
مَمْلَحَه memleha (tuz çıkarılan yer, tuzla) ملح milh (tuz)

İsm-i Zamân

Fiilin gerçekleştiği zamanı gösteren kelimelerdir. Osmanlı Türkçesinde mef ‘al

( مَفْعَلْ ) ve mef ‘il ( مَفْعِلْ ) vezinleri kullanılır.

İsm-i Zamân
Fiilin gerçekleştiği zamanı gösteren kelimelerdir. Osmanlı Türkçesinde mef ‘al

( مَفْعَلْ ) ve mef ‘il ( مَفْعِلْ ) vezinleri kullanılır.

مَبْدَأ mebde’ (başlama zamanı) بدء bed’ (başlama, ilk)
مَوْلِدْ mevlid (doğum zamanı) ولادت vilâdet (doğmak, doğuş)
مَوْعِدْ mev‘id (söz verilen yer veya zaman) وعد va‘d (söz verme)

İsm-i Tasgīr
İsmin küçüklük hâlini bildiren küçültme isimlerine ism-i tasgīr adı verilir.