Farsçada Tamlamalar, Transkripsiyon Alfabesi

Cisr-i Ergene جسر ارکنه = Ergene Köprüsü tamlamasında ses uyumuna göre izafet kesresi -i olarak ince yazılıp okunmaktadır.

Kûh-ı Kaf کوه قاف = Kaf Dağı kalın sesle gelenlere örnek verilebilir.

Farsça isim tamlamalarında tamlanan (muzâf) ve tamlayanın (muzâfun-ileyh) her ikisinin de Farsça olması şartı yoktur. Bunlardan birisi Farsça olabildiği gibi her ikisinin de Arapça olmasında bir mahzur yoktur. Burada önemli olan izâfetin yani tamlamanın Farsça karakterli olmasıdır. Bunu da sağlayan –i izafet kesresidir.

Bir tamlamanın isim veya sıfat tamlaması olmasını belirleyen husus tamlayanın niteliğidir. Eğer tamlayan isim ise isim tamlaması, sıfat ise sıfat tamlaması şeklini alır.

İzâfet-i teşbihiyye denilen benzetme tamlaması yapımında da isim tamlamaları kullanılabilir. Sarây-ı dil سرای دل = gönül sarayı, deryâ-yı rahmet دريای رحمت = rahmet deryası, deniz gibi rahmet, âteş-i aşk آتش عشق = aşk ateşi, tîğ-i zebân تيغ زبان = dil kılıcı, kılıç gibi keskin dil, deryâ-yı ilm دريای علم = ilim denizi veya deniz gibi ilm, gibi. Benzetme yapılırken benzeyenin benzetilene has bir nitelikle tamlanması durumu da isim tamlamalarında sıkça görülen uygulamalardandır.

Tamlanan (muzâf) kelimenin sonu –a ve –e seslerini veren ve hâ-i resmiyye denilen he /ه ile veya (ی -î ) ile bitiyorsa izafet kesresini göstermek üzere bu harflerin üzerine hemze ( ء ) işareti konur. Derece-i zulmet / درجۀ ظلمت , pâye-i vezâret / پايۀ وزارت , ahâlî-i vilâyet آهالئ ولايت, mevâlî-i kirâm موالئ كرام gibi.

Tamlanacak kelime (muzâf) elif ile ( آ / â) veya sesli durumunda olan vav (و / û) ile bitiyorsa o zaman izafet kesresi ye ( ى ) ile yapılır. Bu ye’ye izâfet yâsı denir.

Sondaki he / ه , y / ى ve vav / و eğer sessiz harf görevi görüyorsa, o zaman izafet hemzesi veya ye’si getirilmez, harf olduğu gibi okunur.

“Hâ-i resmiyye” denilen he harfi ه şeklinde yazılır.

Sıfat tamlamalarında tamlanan da tamlayan da Farsça kelimelerden oluşuyorsa bunlar arasında çokluk bakımından uyum olması gerekmez. Bu tür tamlamalarda tamlayan her zaman sıfat olduğundan ve Farsça’da sıfatlar umumiyetle tekil halde bulunduklarından, istisnâlar dışında isim çoğul olsa bile kendileri tekil gelir.

Farsça’da kelimeler eril (müzekker) ve dişil(müennes) olarak tasnif edilmediklerinden tamlamalardaki her iki kelime de Farsça ise bu açıdan bir uyumluluk zorunluluğu yoktur.

Sıfat tamlamasında nitelenen ve niteleyenin her ikisi de Arapça ise bu takdirde özellikle Osmanlıca’da ikisi arasında çokluk uyumu ve erillik-dişilik uyumu olmasına dikkat edilir. Yani nitelenen dişil(müennes) ise sıfat da dişil olmalıdır. Nitelenen (mevsûf) çoğul (cem) ise, sıfat (niteleyen) da çoğul durumda; nitelenen tekil(müfred) ise niteleyen de tekil (müfred) olmak durumundadır.

Arapçada kelimeler çoğul (cem) halinde bulunduklarında dişil kabul edildiklerinden çoğul isimler sıfatla tamlandıklarında sıfatlar da dişil halde yazılırlar. Bu durum daha çok vezinle çoğul yapılan kelimelerde (cem‘-i mükesser) ve –ât ekiyle yapılmış çoğul kelimelerde geçerlidir.

Hâce-i fâzıl u kâmil olarak okunan bu tamlamanın tam Türkçe karşılığı “Fâzıl ve kâmil (olan) hoca” şeklindedir.

باران احسان بيکران / Üçlü tamlamaya örnek: Bârân-ı ihsân-ı bî-kerân

Farsça tamlama sırasının Türkçe tamlama sırasının tam tersi olduğunu söylemiştik. Farsça bir tamlamayı çevirirken sondan öne doğru gelmek gerekir.

Transkripsiyon (çeviriyazı) alfabesine göre ق  harfi şeklinde gösterilmektedir.

Transkripsiyon (çeviriyazı) alfabesine göre و harfinin karşılıkları “v, (o,ö,ō,u,ü,ū)” şeklinde yazılmaktadır.

Transkripsiyon (çeviriyazı) alfabesine göre ك  harfinin karşılıkları “k, g, ñ” şeklinde yazılmaktadır.

مجلی = meclâ: ayna, ortaya çıkma yeri, görünme yeri; müclâ = sürgün edilmiş, sürgüne gönderilmiş; mücellâ = cilâlı, parlak, parlatılmış). Bu üç okunuştan hangisinin anlamı bizim okuduğumuz metnin anlam bütünlüğüne uygun ise onu tercih ederiz.