OSMANLI TÜRKÇESİ II - Deneme Sınavı - 8

ش/ş ile biten köklerde ش harfi; ر/r, يس/îs, رد /rd harflerine dönüşebilir:

Kurala uymayan kök şekilleri de vardır; küş-ten کشتن = öldürmek, küş/ کش; hişten

هشتن/ = bırakmak, salıvermek, hil/ هل; efrâş-ten افراشتن = yükseltmek, efrâz/ افراز gibi.

Doğru yanıt B'dir.

A, B ve D seçeneğinde verilen ekler fiilden sıfat türetmede, E seçeneğinde verilen bağlaç bileşik sözcük türetmede kullanılırken C seçeneğinde verilen ek fiilden isim türetmede kullanılır. 

Doğru yanıt C'dir.

İsm-i fâil (etken) anlamlı sıfat-fiiller yapan ekler:

-ende, نده , 

-ân, ان ve 

-â, آ

Doğru yanıt E'dir. 

A seçeneğindeki آراميدن (ârâmîden = dinlenmek) - آزار (âzâr = incit-)

C seçeneğindeki كشيدن  (keşîden = çekmek) -  کوب (kûb = döğ-)

D seçeneğindeki نوشتن (nüvişten = yazmak) - نوش (nûş = iç)

E seçeneğindeki بخشيدن (bahşîden = bağışlamak) - بخشا (bahşâ = bağışla) eşleşmeleri yanlış, 

B seçeneğinde ise رسيدن resîden = erişmek -  رس res = eriş- eşleşmesi doğrudur.

( پناه) penâh = sığın- (پناهيدن) penâhîden = sığınmak

Doğru yanıt C'dir.

İsm-i mef‘ûlle yapılan birleşik sıfatlar: Bunlar geçmiş zaman gövdesine yapılmış eklerle elde edilen kelimelerle (ism-i mef ‘ûl, edilgen) yapılan birleşik sıfatlardır. Dil-şikeste دل شکسته = gönlü kırık (ism-i mef ‘ûl), şikesten شکستن = kırmak masdarının sonundaki –n/ ن çıkartıldığında geriye kalan şikest/ شکست geçmiş zaman fiil gövdesi olur. Geçmiş zaman fiil tabanına –e/ ه eklendiğinde şikeste = شکسته kırılmış sıfat-fiili (ism-i mef ‘ûl) elde edilir. A, B, D ve E seçeneklerinde verilen sıfatlar bununla uyumlu iken C seçeneğinde verilen sıfat ism-i fail sıfatlardandır.

Doğru yanıt C'dir.

Farsçada ön eklerle yapılan isimler bahsinde de işlendiği gibi bazı kelimelere getirilen ön ve son eklerle bazı isim ve sıfatlar yapılıyordu. â-/ آ , be-/ ب , tâ-/ تا gibi ön eklerle yapılan kelime grupları bazen zarf görevi gören yapılardır.

â-, آ : dem-â-dem دمادم =  sık sık,

be-, ب : دست بدست = el ele

tâ-, تا : ser tâ-ser = سرتاسر baştan başa, vb.

Doğru yanıt E'dir.

Farsçada asıl fiil kökü, masdar ekleri olan –den دن ve –ten تن ekleri kaldırıldıktan sonra geriye kalan kısma denir. Bu aynı zamanda Türkçe’de olduğu gibi emir tekil 2. şahsa işaret etmektedir.

Bu bilgi doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Fiillerin geçmiş zaman gövdesi masdarın sonundan nun ن harfinin çıkartılmasıyla elde edilir. Geçmiş zaman gövdesi bu şekilde daha kolay bulunmakla birlikte, hâl geniş zaman gövdesinin tesbit edilmesi, masdar ekinin atılmasından sonra kökteki son harfin başka şekil almasından dolayı zordur.

Bu bilgiler dahilinde doğru cevap B şıkkıdır.

Farsça fiillerde geçmiş zaman gövdesi masdarların sonunda bulunan nun ن harfinin atılmasıyla ortaya çıkar. Geçmiş zaman gövdesi çekimli fiil olarak geçmiş zaman teklik üçüncü şahsı ifade eder. İsim olarak da hafifletilmiş masdar da denilen bir fiil-isimdir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

D şıkkında şikesten شکسنت masdarından şikest شکست = kırık, kırılmış olması gerekirken eşleşme şikeste شکسته olarak yapılmıştır. Bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.

endâhten انداخنت masdarından endâht انداخت = atış, peyvesten پيوسنت masdarından peyvest پيوست = ulaşma, şikesten شکسنت masdarından şikest شکست = kırık, kırılmış,  füruhten فروخنت masdarından fürûht فروخت = satış

yukarıdaki bilgiler ışığında doğru cevap E şıkkıdır.

Firistâ-den فرستادن = göndermek

Dâ-den دادن = vermek

Fermû-den فرمودن = buyurmak

Efzû-den افزودن = artmak

Nümû-den منودن = göstermek

Fersû-den فرسودن = eskimek

Bu bilgiler ışığında doğru cevap A şıkkıdır.

A, C, D ve E şıklarındaki bilgiler doğru ike B şıkkındaki bilgi yanlıştır. Doğrusu خ/hı ile bitenlerde خ kalkar ve ز gelir olmalıdır. Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

A, B, D ve E şıklarında emir gövdesi kuralları dahilinde oluşturulan sözcükler varken C şıkkında geçmiş zaman gövdesi vardır. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

خ/hı ile bitenlerde خ kalkar ve ز gelir:
Endâh-ten انداخنت = atmak –ten تن/ kalktıktan sonra endâh/ انداخ yerine endâz
/انداز ;Efrûh-ten افروخنت = yakmak, parlatmak, -ten /تن kalktıktan sonra efrûh/ افروخ yerine efrûz/افروز ;Gürîh-ten کرخينت = kaçmak, -ten/تن kalktıktan sonra gürîh/ کريخ yerine gürîz/کريز ;Efrâh-tenافراخنت = yükseltmek, -ten/تن kalktıktan sonra efrâh/ افراخ yerine efrâz/افراز gelir.
Kurala uymayan durumlar: Osmanlıcada sık kullanılmış olanlardan bazıları.
Fürûh-ten فروخنت = satmak, -ten/تن kalktıktan sonra fürûş/فروش gelir. Şinâh-ten
شناخنت = tanımak, -ten/تن kalktıktan sonra şinâs/شناس gelir. Nişâh-ten نشاخنت veya
nişâs-tenنشاسنت = ağaç dikmek, -ten/تن kalktıktan sonra nişân/ نشان gelir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

س/ s ile biten köklerde س harfi; ه/h, ی/y, ن/n, ند/nd, وی/ûy harflerine dönüşebilir:
ه-h aldığı şekle örnekler:
Hâs-tenخواسنت = istemek, -ten/تن eki atıldığında, hâs/خواس yerine hâh/ خواه . Restenرسنت = kurtulmak –ten/تن eki atıldığında res/رس yerine reh/ره.
ی-y aldığı şekle örnekler:
Ârâs-ten آراسنت = süslemek, -ten/تن eki atıldığında ârâs/آراس yerine ârây/آرای ;
Pîrâs-tenپرياسنت = süslemek, -ten/تن eki çıkartıldığında pîrây/ پريای gibi.
وی-ûy aldığı duruma örnekler:
Cüs-ten جسنت = aramak, -ten/تن eki çıkartıldığında cûy/جوی ; Şüs-ten شسنت = yıkamak, -ten/تن eki çıkartıldığında şûy/شوی gibi.
ن-n şeklini aldığı duruma örnekler:
Şikes-tenشکسنت = kırmak, -ten/ تن eki çıkartıldığında şiken/ شکن
ند-nd şeklini aldığı duruma örnekler:
Peyves-ten پيوسنت = ulaşmak, -ten/تن eki çıkartıldığında peyvend/پيوند . Bes-ten
بسنت = bağlamak, -ten/ تن eki çıkartıldığında bend/ بند gibi.
Not: Bazı kelimelerde sin/ س sonda geldiğinde düşer ve kendinden önceki harf son harf olur.
Tüvânis-ten توانسنت = muktedir olmak, -ten/ تن eki çıkartıldığında tüvân/ توان.
Şâyes-tenشايسنت = lâyık olmak, -ten/ تن eki çıkartıldığında şây/ شای gibi.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Farsçada asıl fiil kökü, masdar ekleri olan –den دن ve –ten تن ekleri kaldırıldıktan sonra geriye kalan kısma denir. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

انداخت endâht kelimesi انداختن masdarının kök halidir. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Firistâ-den فرستادن = göndermek masdarında –den/ دن kalktıktan sonra فرستا/ firistâ yerine firist فرست / şekli gelir. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.