OSMANLI TÜRKÇESİ II - Deneme Sınavı - 6

آويزه âvize kelimesi, âvîhten ( آويختن ) asmak masdarından alet ismi yapılmıştır.

کلدسته (Güldeste) kelimesi Farsça tamlamadan izafet kesresinin yani ı-i sesinin kaldırılması ile birleşik isim yapılmış bir kelimedir.

A seçeneğinde verilen لغتفارسی lügât-ı Fârisî “Farsça sözlüğü” anlamında Farsça isim tamlamasıdır. B ve C seçeneğindekiler ism-i mef ‘ûlle yapılan birleşik sıfat, D ve E seçeneğindekiler ise sıfat tamlaması tersine çevirilerek yapılan birleşik sıfatlardır. Dolayısıyla A doğru seçenektir.

B seçeneğinde verilen  عنايت خدا inâyet-i Hudâ “Allah’ın yardımı” anlamında Farsça bir isim tamlamasıdır. Dolayısıyla B doğru seçenektir.

İzâfet-i teşbihiyye denilen benzetme tamlaması yapımında da isim tamlamaları kullanılabilir. Sarây-ı dil = سرای دل gönül sarayı, deryâ-yı rahmet = دريای رحمت rahmet deryası, deniz gibi rahmet, âteş-i aşk = آتش عشق aşk ateşi, tîğ-i zebân = تيغ زبان dil kılıcı, kılıç gibi keskin dil, deryâ-yı ilm = دريای علم ilim denizi veya deniz gibi ilm, gibi. Diğer seçeneklerdekiler aidiyet, nisbet ve özel durumları açıklamak için kullanılan isim tamlamalarıdır. Görüldüğü gibi D doğru seçenektir.

Tamlanacak kelime (muzâf) elif ile ( / آâ) veya sesli durumunda olan vav ( / و û) ile bitiyorsa o zaman izafet kesresi ye ( ) ىile yapılır. Bu ye’ye izâfet yâsı denir:  اوردوى همايون Ordu-yı hümâyûn, صفای خاطر safâ-yı hâtır, صدای جنك sadâ-yı ceng, آرزوى جدل  ârzû-yı cedel vb. Görüldüğü gibi E doğru seçenektir.

Sıfat tamlamalarında bazen ismin ardına birkaç sıfat peşpeşe getirilerek nitemele yapılabilir. Bunlar yine izafet kesresi dediğimiz –i ile veya zaman zaman aralarına atıf vav’ı denilen ( / و u, ü ) sesleri getirilerek birbirine bağlanır; Hâce-i fâzıl u kâmil خواجۀ فاضل و کامل gibi. Burada hâce-i fâzıl خواجۀ فاضل ve hâce-i kâmil خواجۀ کامل şeklinde her iki sıfatla ayrı ayrı sıfat tamlaması yapmak yerine arada bir atıf vav'ı و ile iki sıfatlı tek tamlama yapılmıştır. Bu durum yalnızca A seçeneğinde bulunmaktadır. Dolayısıyla A doğru seçenektir.

“ ظ” harfinin transkripsiyon (çeviriyazı) alfabesinde karşılığı olarak “ẓ” işareti kullanılır. Dolayısıyla C doğru seçenektir.

E seçeneğinde verilen İbrahim Kafesoğlu'nun hazırladığı sözlük yoktur. Dolayısıyla E doğru seçenektir.

Tamlanan (muzâf) kelimenin sonu –a ve –e seslerini veren ve hâ-i resmiyye denilen he / ه ile veya (ی -î ) ile bitiyorsa izafet kesresini göstermek üzere bu harflerin üzerine hemze ( ء ) işareti konur. Seçeneklerdeki Farsça tamlamalardan yalnızca درجۀ ظلمت / Derece-i zulmet doğru şekilde transkribe edilmiştir. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Sondaki ( ه , ى,  و ) sessiz harf görevi görüyorsa, o zaman izafet hemzesi veya ye’si getirilmez, harf olduğu gibi okunur. راه سفر / Râh-ı sefer. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Yine isim tamlamalarında olduğu gibi sıfat tamlamalarında da tamlanan veya tamlayanın Arapça ve Farsça olmaları tamlamanın niteliğini değiştirmez; şiir-i rengîn شعر رنكين = parlak şiir, örneğindeki gibi tamlanan Arapça tamlayan Farsça olabilir. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Transkripsiyon alfabesinde و harfi v, o,ö,ō,u,ü,ū olmak üzere 7 farklı şekilde gösterilebilmektedir. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Arapçada kelimeler çoğul (cem) halinde bulunduklarında dişil kabul edildiklerinden çoğul isimler sıfatla tamlandıklarında sıfatlar da dişil halde yazılırlar. Düvel-i muazzama / دول معظمه , vüzerâ-yı izâm / وزرای عظام , ulemâ-yı kirâm / علمای کرام , memâlik-i mahrûse / ممالک محروسه , hıdemât-ı mebrûre / خدمات مبروره vb. gibi. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

huddâm-ı vâlâ-makâm-ı devlet tamlamasında dört kelime varmış gibi görünse de vâlâ-makâm birleşik bir kelimedir. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Tamlamadaki ilk kelimenin dışındaki kelimelerin üçü de sıfat ise dörtlü tamlama bir sıfat tamlaması haline gelir. Örnek: Padişâh-ı Cem-cah-ı vâlâ-kadr-i kişver-güşây. Aslında burdaki bütün sıfatlar ayrı ayrı padişahı nitelemektedir. Pâdişâh-ı vâlâ-kadr, pâdişâh-ı kişver-güşây, pâdişâh-ı Cem-câh şeklinde ikili tamlamalar haline getirmek de mümkündür. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Yukarıdaki cümlede izâfet kesresi II ve III numaraların olduğu yerlere getirilmelidir. Bu şekilde ilgili kısım “pâye-i serîr-i salttanata” olacaktır. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.