OSMANLI TÜRKÇESİ I

Arapçada “Aksâm-ı Seb‘a” (kelimenin yedi kısmı) adı verilmektedir. Kelimelerin yedi kısma ayrılmasındaki maksat ise; kullanılan kelimenin içerisindeki harflerin “sahih” ve “illetli” oluşu veya aynı harflerin tekrar edilişlerinin olmasındandır. Arapça kelimeleri asılları yani köklerindeki harflerin durumuna göre “illetli” ve “sahîh” olmak üzere iki kısımda belirtmek mümkündür. İlletli harfler elif, vav ve ye  olmak üzere üçtür. Arapçada gerek isim gerek fiileri, kendilerini meydana getiren harflerin çeşidine göre yedi kısımda incelemek mümkündür. Bu nedenle C seçeneğinde yer alan "Arapçada yalnızca fiiler kendilerini meydana getiren harflerin çeşidine göre yedi kısımda incelenir." ifadesi yanlıştır. Yalnızca fiiller değil isimler de yedi kısımda incelenir. Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Asli harflerinden biri ا elif, و vav, ى ye, ء hemze olmayan ve içinde tekrarlanan iki harf bulunmayan kelimelere sâlim denir.أدب / edep mehmûz köktür,قرار / karar muzâ’af köktür, وعظ / va’z misâl köktür veسوق / sevk ecvef köktür. ظلم / zulm kökünde zâit harflerden biri ya da tekrarlanan aynı harf yoktur. Doğru cevap A’dır.

Seçeneklerdeki kelimelerin kökleri şöyledir: رد redd muzâ’af köktür, يقين yakîn misâl köktür, سوق sevk ecvef köktür, وفا vefa lefif köktür. Asli harflerinden biri ء hemze olan kelimelere mehmûz denir. أمر / emr kelimesi ise ilk harfte hemze içerdiği için mehmûz bir köktür. Doğru cevap C’dir.

Sülâsî masdarlar özü itibarıyla üç asli harften meydana gelmiştir Seçeneklerdeki hükmکرم kerem,اذن izn, حرص hırs kelimeleri sülâsî masdar örnekleridir. Ancak زلزله zelzele kelimesi rübâî yani 4 asli harften meydana gelmiş bir kelimedir. Doğru cevap E’dir.

Mahdûd kelimesi hadd kelimesinin ism-i fâili değil ism-i mefulüdür. Doğru cevap E’dir.

Mücerred masdarlar, kelimedeki harf sayısına gore ceşitli isimlerle adlandırılmışlardır. Bunlardan üç asli harften oluşanlara ثلاثي sülâsî, dort asli harfe sahip olanlara باعى ر rubâî, beş harflilere ise خماسى hümâsî adı verilmektedir. Doğru cevap C’dir

نصرت nusret kelimesinin vezni فُعْلَةْ fu’let veznidir. Doğru cevap A’dır.

“ikram” اكرام kelimesinin vezni if’âl (افعال) veznidir. Doğru cevap A’dır.

Kelimenin aslının ikinci harfi illetli harflerden ye ى olursa ecvef-I yâyî adı verilir. Seçeneklerdeki kelimelerin okunuşları şöyledir: سوق sevk, قول kavl (söz), ذوق zevk ve صوم savm (oruç). Bu köklerin ikinci harfleri vav olduğu için bunlar ecvef-i vâvîdir. Ancak سير seyr kelimesinin ikinci harfi ye olduğu için kök ecvef-i yâyîdir. Doğru cevap C’dir.

İçerisinde illet harflerinden(ا و ى ) biri bulunmayan kelimeye “sahih” adı verilmektedir. Sahih kelimeler de kendi aralarında uc kısma ayrılmaktadır: Sâlim, mehmûz, muzâ’af. İçinde illetli harf bulunan kelimeye mu’tell adı verilmektedir. Doğru cevap B’dir.

Seçeneklerdeki kelimelerin okunuşları ve anlamları şöyledir: سهو  sehv = yanılma, نحو  nahv = sözdizimi, حشو haşv = faydasız veسهو sehv = yanılgı. Bu nakıs köklerin asli harflerinin üçüncüsü vav olduğu için hepsi de “nakıs-ı vâvî”dir. سعى / sa’y = çalışma kelimesinin üçüncü asli harfi ye olduğu için “nakıs-ı yâyî”dir.

Kelimeyi meydana getiren harflerin içerisinde iletli harfleri oluşturan elif, vav, ye harfleri; hemze ve tekrarlanan harflerden biri bulunmazsa buna sâlim adı verilmektedir. Soruda sâlim kavramının tanımı yapıldığı için doğru yanıt A’dır.

Aslî harflerin niteliğine göre Arapça kelimelerin yedi çeşidi vardır. Bunlar: Sâlim, Mehmûz, Muzâaf, Misal, Ecvef, Nâkıs ve Lefîf’dir.  Sahîh ise Arapça’da bir kelime çeşidi değildir, İçerisinde illet harflerinden biri bulunmayan kelimeye ise “sahîh” adı verilmektedir. Bu nedenle doğru yanıt E’dir.

Vav’lı misâller: vehm, vast, vazîfe, vahade, vakafe, vakt, vehb, vefk ,vak‘ ve vaz‘ örnek gösterilebilir. Ye’li misâllere: yakaza, yümn, yüsr örnektir. Bu nedenle doğru yanıt B’dir.

Masdar, fiillerden türemiş bir isim kategorisidir. Bir iş, eylem veya hareketi ifâde eden kelime türüdür. Kısaca, hareket ve oluşu bir şahsa ve zamana bağlı olmadan anlatan kelimelere masdar denir. Arapçada masdarlara aynı zamanda “fiil ismi” adı da verilmektedir. Arapçada masdarlar, harflerin sayı ve mahiyetine göre mücerred ve mezid olmak üzere ikiye ayrılmaktadırlar. Bu nedenle D seçeneğinde yer alan masdarların üçe ayrılması ifadesi yanlıştır. Bu nedenle doğru yanıt D’dir.

Osmanlı Türkçesi’nde sık ve yoğun olarak kullanılan ve bu vezinde  zâid ( ة )si Osmanlı Türkçesinde genellikle ( ت ) şeklinde yazılmaktadır bu vezine fu‘let adı verilmektedir. Örneğin  humret,   kurbet, kudret, sufret nusret, sü‘at, nüzhet gibi bu vezin fu‘let olarak adlandırılır. Bu nedenle doğru yanıt E’dir.

Sülâsî mücerred masdarlardan bir grup mücerred masdarlar daha vardır ki, bunların ortak özelliği başlarında bir mim ( م ) olmasıdır. Bu özelliklerinden dolayı bunlara mimli masdar denilmektedir. Mimli masdarlar da diğer sülasî mücerredler gibi semâî, yani belirli bir kurala göre türemezler. Hemen her çeşit sülâsî mücerred masdardan elde edilebilirler. Türedikleri sülâsî masdarla aynı anlamdadırlar. Bunlar aynı zamanda ism-i mekân, ism-i âlet ve ism-i zamanların vezinleriyle aynıdırlar. Ancak, bunlar sadece cümle içerisindeki anlamlarına bakılarak birbirlerinden ayrılabilirler. Mimli masdarlar dört vezinde bulunurlar. II. Öncülde yer alan belirli bir kurala göre türerler ifadesi yanlış, diğer ifadeler doğrudur. Bu nedenle doğru yanıt B’dir.

Mücerred sülâsî masdarların ism-i fâ‘illeri fâ‘il (ْ ِل َاع ) vezni eşleştirmesinde Âmil -  amel , Ârif – irfân, Câhil- cehâlet ve Hâdım- hıdmet doğrudur. Vehb - mevhibe ise Misal olan kelimelerin mimli masdarları mef ‘il vezninden başka bir de mef ‘ilet vezine örnektir. Mücerred sülâsî masdarların ism-i fâ‘illeri fâ‘illerine örnek değildir. Bu nedenle doğru yanıt D' dir.

Masdarın anlattığı iş, hareket veya hâli yapanı gösteren kelimelere ism-i fâ‘il adı verilir. Türkçede fiil köküne –an, -en eki ilâve edilerek yapılır. Meselâ: koşmak, – koşan gibi. İsm-i fâ‘iller sâbit olmayan, geçici bir durum veya hâli belirtir. Arapçada ism-i fâ‘iller ancak etken fiillerden yapılır. Edilgen fiillerin ism-i fâ‘ili yoktur. Lefîf-i mefrûk, Ecvef-i vâvî, Nâkıs-ı yâyî ve Lefîf-i makrûn ise Arapça kelimelerin yedi çeşidinde yer alır. Bu nedenle doğru yanıt A’dır.

Masdarlar fiilden türemiş hareket isimleridir. Türkçedeki (-mak, -mek; -ma, -me; -ış, -iş; -uş, -üş) ekleriyle elde edilen fiil isimlerine karşılık gelir. Arapçada dört çeşit masdar vardır. 1- Mücerred (basit, yalın) masdarlar, 2- Mimli masdarlar, 3- Mec’ûl (yapma, sun‘î) masdarlar, 4- Mezîdünfih masdarlar. Muzâaf ise masdar değildir. Kelimeyi meydana getiren aslî harflerden ikinci ve üçüncü harfleri aynı olan kelimeye muzâaf denmektedir. Bu nedenle doğru yanıt C’dir.