OSMANLI TÜRKÇESİ I

Bunlardan fiillerin çekimli hâlleri Osmanlı Türkçesinde kullanılmazlar. İsimler ise genel şekliyle ikiye ayrılır.

a. asıl isim (ism-i câmid)

b. türemiş isim (ism-i müştak)

Özel isimler, cins isimleri, sayı isimleri ism-i câmid grubuna girer.

Türemiş isimler ise masdarlar, ism-i fâ‘il, ism-i mef ‘ûl, sıfat-ı müşebbehe, mübâlağa-i fâ‘il, ism-i tafdîl, ism-i zamân, ism-i mekân, ism-i âlet, ism-i tasgīr ve ism-i mensûb şeklinde gruplandırılır.

Bunlardan masdar, ism-i mekân, ism-i zamân, ism-i âlet, ism-i tasgīr, türündeki kelimeler isimdirler.

İsm-i fâ‘il, ism-i mef ‘ûl, sıfat-ı müşebbehe, mübâlağa-i fâ‘il, ism-i tafdîl, ism-i mensûb türündeki kelimeler sıfattır.

Mim (م): Kelime başında iken zaiddir. Kelime ortasında ve sonunda bulunduğunda aslî harf durumunda olur

Öncelikle kelimenin harflerine bakıp aslî harfleri tespit ediyoruz. Bu kelimede üç adet harf olması nedeniyle kelimenin tümü aslî harften oluşmaktadır. Bunların yerine sırasıyla fe (ف), ayn (ع) ve lam (ل) yazıyoruz.

Ancak elif-i maksûre kelimenin aslî harfi ise o zaman mü’enneslik alâmeti olarak kabul edilmez: (ma‘nâ),  (mersâ) … gibi.

Arapçada şekil ve mana bakımından herhangi bir müenneslik belirtisi ve özelliği taşımayan bazı kelimeler vardır. Müennes oldukları ancak işitilerek veya sözlüklerden öğrenilir. Bunlara semâî müennesler adı verilir. Altmış kadar isimden ibarettirler. Bunların bir kısmı daima müennes kabul edilirler:  firdevs (cennet), ّ sinn (yaş), kavs (yay), ا nâr (ateş),  arz (yer), … gibi.

Diğer örnekler yapıları itibariyle mü’ennes-i ma‘nevî veya i‘tibârî müenneslerdir.

Osmanlı Türkçesinde sonu kapalı te ile bitip ha-i resmiye (٥ = -a, -e) şeklinde okunan kelimelerdeki okunmayan te (ت) harfi tesniye yapıldığında okunur:

Sâlim müzekker cem‘ler iki şekilde yapılır. Birincisi, tekil kelimenin sonuna ye ve nun (ين = în) getirilerek elde edilir. Diğeri ise vav ve nun getirilerek (ون = ûn) yapılır.

-ât eki sadece dişil kelimeler için geçerlidir.

Cem‘-i Mükesser Tekil kelimenin veznini değiştirerek elde edilir. Hem müzekker hem de müenneslerden cem‘-i mükesser yapılabilir. Tekil kelimelerin hangi vezinde çoğul yapılabileceği konusunda herhangi bir kural yoktur. Bu nedenle semâîdirler. Yani kelimenin hangi vezinde çokluk yapılacağı ancak işitilerek veya sözlük vasıtasıyla öğrenilebilir.

 - Fi‘âl

- evkāt- Ef ‘âl

- Fu‘ûl

 -ekâbir- Efâ‘il

a. eşirrâ - Ef ‘ilâ’

b. edviye- Ef ‘ile

c. aşâ’ir - Fe‘âil

d. hükkâm- Fu‘âl

e. kavânîn- Fevâ‘îl

ا elif, ت te, س sin ve ی ye zait harflerdendir ancak ش şın bir zâit harf değildir. Doğru cevap D’dir.

Seçeneklerdeki kelimelerin okunuşları şöyledir: ﺧﺎﺭﺟﻰ hâricî, ﺍﺩﻳﺐ edîb, ﻓﺎﺿﻞ fâzıl ve ﻣﻌﻠّﻢ mu’allim. Sonunda kapalı te harfi bulunan isimler müennestir. Bu harfe tâ-i merbûte veya tâ-i te’nîs adı da verilir. ﺟﻤﻴﻠﻪ “cemile” kelimesinin sonunda bu harf kullanılmıştır ve kelime dişidir. Doğru cevap A’dır.

Bütün kadın isimleri ve kadın cinsi ile ilgili kelimeler, ülke, şehir, kabîle isimleri, harflere verilen isimler,  insan ve hayvanlarda, çift olarak bulunan organ isimleri manevi müennes olarak kabul edilir. Tüm hayvan isimleri, manevi müennes olarak kabul edilmez. Doğru cevap C’dir.

Seçeneklerdeki kelimelerin okunuşları ve anlamları şöyledir: بحرين bahreyn (iki deniz), طرفين tarafeyn (iki taraf), برین berreyn (iki kara-Rumeli ve Anadolu’yu ifade eder) ve دولتين devleteyn (iki devlet). حرمين  Harameyn  kelimesi ise Mekke ve Medine şehirleri anlamında kullanılmaktadır.

Seçeneklerdeki kelimelerin okunuşları ve çoğulluk özellikleri şöyledir: ثلﺜلان sülüsân (tesniye), بحرين Bahreyn (tesniye), محاکمات  muhâkemat (cem‘-i müennes-i sâlim) ve وقوعات vukûât (cem‘-i müennes-i sâlim). مؤمنين müminîn kelimesi ise cem'-i müzekker-i sâlim grubundaki bir çoğulluk örneğidir. Doğru cevap E’dir.

Seçeneklerdeki کبر kibir, اکبر ekber, کبير kebîr ve اکابر ekâbir kelimelerinin kökü Arapçada büyük anlamında kullanılan کبر  kef be re kökünden gelmektedir. Ancak قبر kabir sözcüğü mezar anlamındaki kaf be re kökünden gelmektedir. Doğru cevap C’dir.

Kelimenin okunuşu mekteb biçimindedir. Kelimenin kökü k t b (yazmak) biçimindedir. Kökün başına sadece mim getirilmiş ve bunun dışında zâit harf eklenmemiştir. Doğru cevap A’dır.

Seçeneklerdeki kelimelerin okunuşları, anlamları ve vezinleri şöyledir: اشكال / eşkal (şekiller) vezni Ef’âl / افعال  - امم / ümem (ümmetler) vezni Fu’al / فعل -جبال / cibâl (dağlar) vezni Fi’âl / فعال  - طابه / talebe (öğrenciler) vezni Fa’ale / فعلة biçimindedir. ملوك  / mülûk (hükümdarlar) ise فُعول  /  fu’ûl vezninde cem‘-i mükesser örneğidir. Doğru cevap B’dir.

Seçeneklerdeki kelimelerin okunuşları, anlamları ve vezinleri şöyledir: اشخاص / eşhas vezni ef’âl / افعال  -  سفن / süfün (gemiler vezni fu’ul / فعل -حكم / hikem (hikmetler) vezni fi’al / فعل -كتاب / küttab (kitaplar) vezni fu’’âl / فعال biçimindedir. شعرا  şu’ara ise fu’alâ / فعلاء vezninde cem’-i mükesser örneğidir. Doğru cevap A’dır.

انجم   kelimesinin okunuşu encüm (yıldızlar)’dür. Vezni ise Ef’ul / افعل  veznidir. Doğru cevap D’dir.