OSMANLI TÜRKÇESİ I

Seçeneklerdeki kelimeler sırasıyla bıçak, gözlük, evler, sert, geçmek biçimindedir. Yapım eki almış olan türemiş kelime gözlüktür.

Seçeneklerdeki kelimeler sırasıyla; kitaplık, kadehçik,  vücut, karanlık, gönüllü biçimindedir. Kalınlık-incelik uyumunda kelimedeki ünlülerin tümü ya kalın, ya da ince olmak durumu bulunmaktadır. Karanlık kelimesindeki ünlüler tümüyle kalın olduğu için açıklamaya uygundur.

Seçeneklerdeki kelimeler sırasıyla; dişçi, gitmek, Türkçe, akılsız, evdeki biçimindedir. Açıklamaya uygun olan kelime gitmek kelimesidir.

 

A uyusam – 1. Tekil Şahıs      ben

B uyusak – 1. Çoğul Şahıs     biz

C uyusan – II. Tekil Şahıs      sen

D uyusa      III. Tekil Şahıs     o

E uyusalar  III. Çoğul Şahıs  onlar

A   başlamasınlar   III. Çoğul Şahıs (onlar)

B   düşmeyelim        I. Çoğul Şahıs (biz)

C   başlamayayım    I. Tekil Şahıs (ben)

D   düşmeyesin       II. Tekil Şahıs (sen)

E   başlamasın       III. Tekil Şahıs (o)

A   koşmalıyım I. Tekil Şahıs ( ben )

B   koşmalılar III. Çoğul Şahıs (onlar)

C   koşmalıyız I. Çoğul Şahıs (biz)

D   koşmalısınız II. Çoğul Şahıs (siz)

E   koşmalısın II. Tekil Şahıs (se)

A    ötürü

B    ancak

C    bile

D   hâlbuki

E    fakat

Seçeneklerdeki kelimeler sırasıyla ; belki, illâ , eyvah, yine, ile biçimindedir. C seçeneğindeki eyvah kelimesi korku, şaşkınlık bildiren bir ünlemdir, diğerleri edattır.

Çok yaygın olmasa da kimi metinlerde dilek-şart çekiminin ekleri ek ünlüsü gösterilmeden de yazılmaktadır.
اكالمسكز
anlamasanız
اويوسكز
uyusanız
كريسك
girsek
girsen
كلسم
gelsem

Üçüncü şahıslar için bugün kullandığımız -sın, -sin, -sun, -sün ekleri daha önceleri yalnızca yuvarlak ünlülü (-sun, -sün سون (idi. Ünlü uyumunun yerleşmesiyle -sın, -sin سني şeklide yazılmaya
başlandı.
دمیه سون
dimesün
اتورماسون
oturmasun
ويرسون
virsün
كلسون
gelsün

ر – ber (üzerine, üzerinde): دار بر ber-dâr
(asılmış), كمال بر ber-kemâl (mükemmel, kemal
üzere), دوش بر خانه hâne ber-dûş (evi omzunda,
evsiz barksız)
در – der (-da, -de, -içinde): دراغوش der- âgûş
(kucaklama), حال در der-hâl (hemen)
دردست der-dest (elde, elde etme), كنار درderkenâr (kenarda, kenara yazılmış)
براى – berây-ı (için): مصلحت براى berây-ı maslahat (iş için)
تا – tâ (kadar, değin anlamlarında olup be – ب
edatıyla birlikte kullanılır):
تاابد tâ-ebed veya ابد به تا tâ-be-ebed (ebediyete
kadar), مبحشر تا tâ-be-mahşer (mahşere kadar)

ق
gayrı – غريى
içün – ايچون
ماعدا – mâ‘adâ
ötürü – اوتورى
bile – بله
چون , چونكم – çün, çün kim
اكر ,اكركم – eger, eger kim
ile – ايله
gerekse, gerek – كركسه , كرك
kim haçan, haçan – خاچان كم , خاچان
kim kaçan, kaçan – قاچان كم , قاچان
hâlbuki – حالبوكى
kim hemân – مهان كم
هرنه قدر – her ne kadar
imdi – امدى
nitekim, niteki – نته كە , نته كم
sebepten ol – اول سببدن
yine – ينه
اخلصوص على – al

و
افسوس – efsûs (ne yazık, eyvah, heyhât!)
ای – ey, iy
eyvah – ايواه
دستور – destûr (çekil, yol ver)
دريغ – dirîğ, دريغا – diriğâ (ne yazık)
حيف – hayf (ne yazık!)
حيفا – hayfâ ( vah, yazık)
heyhât – هيها ت ,hey – هى
زهى – zihi (ne güzel, ne hoş)
زهنار, زينهار – zinhâr (sakın, dikkat)
ش شابا – şâbâş (aferîn, bravo)
يا – yâ : Fuzûlîyâ (ey Fuzûlî)

Türkçe kelimelerin sonunda tonlu b, c, d, g ünsüzleri yerine tonsuzları olan p, ç, t, k sesleri bulunur.
ديپ dip, سرت sert, كيتمك git-mek, كچمك geçmek

Çekim ekleri, kelimeleri söz içinde başka kelimelerle ilişkilendirmeye yarar.
ev-de, اوده

1. Türkçe kelimenin ilk hecesinde ünlü düz ise, sonraki ünlüler de düz olur:
bıçak بيچاق dirilmek ديرملك
2. Türkçe kelimenin ilk hecesinde ünlü yuvarlak ise
İkinci hecenin dar ünlüsü yuvarlak olur, sonraki hecelerin de ünlüleri darsa, uyum ileri doğru işler:
örtülü اورتولو görüşüldü كوروشلدى
İkinci hecenin ünlüsü düz-genişse öylece kalır ve kendisinden sonraki hece ünlüleri de ona uyar.
ölecekler اوله جكلر göremedi كورمد

Kelimeleri oluşturan ses ve mana olmak üzere iki temel hususiyet vardır. Kelimeler seslerin birleşiminden oluşur. Buna lafz (ağızdan çıkan sesler öbeği) denir.

Türkçe hece yapıları incelendiğinde iki husus dikkati çekecektir: Bunlardan birincisi, Türkçe hecelerin çift ünsüzle başlamaması, diğeri, hece sonunda iki ünsüzün aynı cins olmamasıdır. Bu hususiyetler Türkçe ve yabancı kelimeleri birbirinden ayırmamıza da yardımcı olur. Türkçe hecelerde kurucu ses olarak bir ünlü mutlaka bulunur. Bu kurucu ünlü kendisinden önce gelen ünsüzü ve kendisinden sonra gelen tek ya da düzenli iki ünsüzü yanına çeker, böylece hece oluşur.

Türkçe kelimelerde tonlu-tonsuz ünsüzlerin (b-p, c-ç, d-t, g-k, z-s) eşleşmesi halinde tonlu ya da tonsuzda birleşirler. Benzeşme eklemede de bir kural olarak işler. Kap-tı, it-ti, diş-çi örnek olarak verilebilir. 
Yukarıda anlatılan ünsüzler arasındaki bu tonlu-tonsuz benzeşmesine ünsüz uyumu denir