OSMANLI TÜRKÇESİ I - Deneme Sınavı - 8

Arapçada isimlerin erkek ve dişi olmak üzere
ayrı kullanım şekilleri vardır. İsimlerin dişi için
kullanılanına müennes, erkek için kullanılanına
müzekker denilir

Sonunda kapalı te harfi bulunan isimler müennestirler

Tesniye Arapçaya mahsus sayı durumunu bildiren çokluk şekildir.

Cem‘-i Mükesser Tekil kelimenin veznini değiştirerek elde edilir.

Arapça, dil grupları içerisinde tasrîfli, yani çekimli (flexible= bükünlü) diller sınıfında yer alır.

Arapçada kelimeler üç kısma ayrılır.
1. Fiil
2. İsim
3. Harf (Edat)
Bunlardan fiillerin çekimli hâlleri Osmanlı Türkçesinde kullanılmazlar. İsimler ise genel şekliyle ikiye ayrılır.
a. asıl isim (ism-i câmid)
b. türemiş isim (ism-i müştak)

Arapçada yeni kelimeler köke ek getirmek şeklinde değil, kökün başına ortasına sonuna bir takım sesler ilâvesiyle oluşturulur. Kelimeler, çok az istisna dışında en az üç harften oluşur. Bu harflere
aslî harfler denir. Kelimedeki kök harfleri bunlardan oluşur. Kelimenin anlamını değiştirmek için bu üç harfin dışında, kelimenin başına, ortasına,  sonuna harfler ilâve edilerek kelime yeni anlamlar
kazanır. Bu ilâve edilecek harflere zâid harfler adı verilir.

Zaid harflerin kelimelerde zaid olarak kullanıldığı yer ve durumlarla ilgili bazı genellemeler vardır. Bunların bilinmesi kelimedeki zaid harflerin zaid mi olduğu, ya kelimedeki eksik olan üçüncü aslî harfi tamamlanması için kelimedeki birden fazla zâid harfin hangisinin aslî kabul edilebileceğinin kestirilmesi için zaid harflerin genel karakterinin bilinmesi yararlıdır. Zaid harflerin genel yapılarını şöyle sıralayabiliriz:
Hemze (أ): Kelime başında zâiddir. Osmanlı Türkçesinde hemzenin (أ) şekli yazılmaz. Sadece
elif (ا)’i gösterilir.
Elif (ا):Kelimede (â) sesini karşılamak üzere kullanılır.
Te (ت):Kelimenin başında, ortasında ve sonunda zaid olarak kullanılabilir. Zaid olup olmadığını anlamak için kelimedeki harf sayısına bakılmalıdır.
Sin (س): Bu harf sadece ist- ve müst- harf grupları ile başlayan vezinlerdeki kelimeler de zaiddir. Mim (م): Kelime başında iken zaiddir. Kelime ortasında ve sonunda bulunduğunda aslî harf durumunda olur.
Nun (ن): in- ve mün- harf grupları ile başlayan vezinlere giren kelimelerde ve sonu –ân ile biten kelimelerde zaid olur.
Vav (و): Kelime içerisinde uzun u (û) olarak okunduğunda çoğunlukla zaiddir.
He (ه): Kelime sonunda –e ve kapalı te (ة) harfleri olarak kullanıldığında zaiddir.
Ye (ى): uzun i (î) harfi durumunda kullanıldığında zaid olur. Sessiz ye (ى) harfi olduğu durumlarda kelimenin aslî harfidir.

Arapçada vezinleri göstermek için kullanılan kök harfler doğru sırada hangi seçenekte verilmiştir?

Arapçada kökler belirli kalıplara girerek o kalıbın verdiği anlama kavuşurlar. Bu kalıplara vezin adı verilir. Arapçada bu vezinleri göstermek üzere kök harflere birer isim verilir. Kelimenin ilk aslî harfine fe (ف) denir. İkinci aslî harfi ayn (ع) ile gösterilir. Üçüncü aslî harfine lam (ل) adı verilir. Kelime üçten fazla aslî harfe sahipse, sonra gelen diğer aslî harfler de yine lam (ل) harfi ile gösterilir. Aslî harflerin yerine bunlar yazılıp, zâid olan harflerin aynısı alındığında ortaya çıkan kalıp kelimenin veznini oluşturur.

Sonunda kapalı te harfi bulunan isimler müennestirler. Bu harfe tâ-i merbûte veya tâ-i te’nîs adı da verilir. Osmanlı Türkçesinde kapalı te (ة) şekli kullanılmaz. Onun yerine açık te (ت) harfi veya ha-i resmiye (ه) adı verilen şekli kullanılır:

Yalnızca A seçeneğindeki devleteyn “iki devlet” kelimesinde ikili çokluk vardır.

Türkçede “-lar, -ler” ekiyle yapılan cem‘in (çokluk) Arapçada iki türlü şekli vardır. Birincisi tekil kelimenin sonuna ek getirmek sûretiyle yapılan çokluklardır ki, kıyasî olarak elde edilirler. Bu tür çokluklara cem‘-i sâlim adı verilir. Diğeri ise tekil kelimeye zâid harfler ilâve edip kelimenin veznini değiştirmek suretiyle yapılır. Bu tür çokluklara cem‘-i mükesser adı verilir. Sâlim olan çoğulların müzekker ve müennes olmak üzere iki şekli vardır. Müzekker olanlarına cem‘-i müzekker-i sâlim, müennes olanlarına cem‘-i mü’ennes-i sâlim denilir.

Yalnızca C seçeneğindeki تاجر “tâcir” kelimesi çokluk değildir. Bu kelimenin çokluğu  تجار  “tüccâr” şeklindedir.

Sondaki te’nin aslî harf olduğu durumlarda kelime müzekkerdir. Meselâ: وقت (vakt), سمت (semt), سكوت (sükût), الطفات (iltifât) gibi. Dolayısıyla yalnızca B seçeneğindeki سكوت (sükût), kelimesi sonundaki te harfinin asli olmasından dolayı müzekkerdir.

Arapçada “Aksâm-ı Seb‘a” (kelimenin yedi kısmı) adı verilmektedir. Kelimelerin yedi kısma ayrılmasındaki maksat ise; kullanılan kelimenin içerisindeki harflerin “sahih” ve “illetli” oluşu veya aynı harflerin tekrar edilişlerinin olmasındandır. Arapça kelimeleri asılları yani köklerindeki harflerin durumuna göre “illetli” ve “sahîh” olmak üzere iki kısımda belirtmek mümkündür. İlletli harfler elif, vav ve ye  olmak üzere üçtür. Arapçada gerek isim gerek fiileri, kendilerini meydana getiren harflerin çeşidine göre yedi kısımda incelemek mümkündür. Bu nedenle C seçeneğinde yer alan "Arapçada yalnızca fiiler kendilerini meydana getiren harflerin çeşidine göre yedi kısımda incelenir." ifadesi yanlıştır. Yalnızca fiiller değil isimler de yedi kısımda incelenir. Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Asli harflerinden biri ا elif, و vav, ى ye, ء hemze olmayan ve içinde tekrarlanan iki harf bulunmayan kelimelere sâlim denir.أدب / edep mehmûz köktür,قرار / karar muzâ’af köktür, وعظ / va’z misâl köktür veسوق / sevk ecvef köktür. ظلم / zulm kökünde zâit harflerden biri ya da tekrarlanan aynı harf yoktur. Doğru cevap A’dır.

Seçeneklerdeki kelimelerin kökleri şöyledir: رد redd muzâ’af köktür, يقين yakîn misâl köktür, سوق sevk ecvef köktür, وفا vefa lefif köktür. Asli harflerinden biri ء hemze olan kelimelere mehmûz denir. أمر / emr kelimesi ise ilk harfte hemze içerdiği için mehmûz bir köktür. Doğru cevap C’dir.

Sülâsî masdarlar özü itibarıyla üç asli harften meydana gelmiştir Seçeneklerdeki hükmکرم kerem,اذن izn, حرص hırs kelimeleri sülâsî masdar örnekleridir. Ancak زلزله zelzele kelimesi rübâî yani 4 asli harften meydana gelmiş bir kelimedir. Doğru cevap E’dir.

Mahdûd kelimesi hadd kelimesinin ism-i fâili değil ism-i mefulüdür. Doğru cevap E’dir.

Mücerred masdarlar, kelimedeki harf sayısına gore ceşitli isimlerle adlandırılmışlardır. Bunlardan üç asli harften oluşanlara ثلاثي sülâsî, dort asli harfe sahip olanlara باعى ر rubâî, beş harflilere ise خماسى hümâsî adı verilmektedir. Doğru cevap C’dir