OSMANLI TÜRKÇESİ I - Deneme Sınavı - 10

A, B, C ve E seçeneklerinde müzekker olan kelimeler, ha-i resmiye aracılığıyla müennes yapılan kelimelerdir. D seçeneğindeki kelimede ise herhangi bir müenneslik belirtisi olmadığı halde bir kadın ismi olduğu için manen müennes olarak kabul edilen kelime türlerindendir.  Zira kadın isimleri ve kadın cinsi ile ilgili olan kelimeler, şeklen müzekker olsa da manen müennes olarak kabul edilir ve bu tür kelimelere M’anevî Müennesler denir. Doğru cevap D’dir.

A, B, D ve E seçeneklerindeki müzekker-müennes eşleştirmeleri kurallara uygun olarak yapılmıştır. Ancak C seçeneğinde hâmil kelimesinin müennes hali yanlış yapılmıştır. Doğrusu hâmil – hâmile şeklinde olmalıdır. Doğru cevap C’dir.

A seçeneğindeki vâlideyn kelimesi, tekil olan vâlid kelimesinin tesniye (ikili) halidir ve anne baba anlamına gelmektedir. Bilindiği gibi Arapçada tekil ve çoğul kelimeler dışında, ikili anlamında tesniye de kullanılır. Çoğul ise üç ve daha fazlası için kullanılır. B, C, D ve E seçeneklerindeki kelimeler ise ikili değil, çoğuldur. Yani en az üç ve daha fazlası için kullanılır.  Doğru cevap A’dır.

Arapçada iki türlü çoğul yapılır. Birincisi tekil kelimenin sonuna belirli ekler getirilerek kelimelere çoğul anlam kazandırılır. İkincisi ise yine tekil kelimeye zâid harfler eklenerek ve vezni değişitirilerek çoğul yapma türüdür. Birinci türe cem’-i salim, ikinci türe ise cem’-i mükesser denir. A, B, C ve E seçeneklerindeki kelimeler cem’-i salim yoluyla çoğul yapılmıştır. Ancak D seçeneğindeki emr kelimesi, cem’-i mükesser yoluyla çoğul yapılmıştır.  Doğru cevap D’dir.

İsm-i Müştak: Türemiş isimlerdir. Masdarlar, ism-i fâ‘il, ism-i mef ‘ûl, sıfat-ı müşebbehe, mübâlağa-i fâ‘il, ism-i tafdîl, ism-i zamân, ism-i mekân, ism-i âlet, ism-i tasgīr ve ism-i mensûb şeklinde gruplandırılırlar.

Arapçada yeni kelimeler köke ek getirmek şeklinde değil, kökün başına ortasına sonuna bir takım sesler ilâvesiyle oluşturulur. Kelimeler, çok az istisna dışında en az üç harften oluşur. Bu harflere aslî harfler denir. Kelimedeki kök harfleri bunlardan oluşur. Kelimenin anlamını değiştirmek için bu üç harfin dışında, kelimenin başına, ortasına, sonuna harfler ilâve edilerek kelime yeni anlamlar kazanır. Bu ilâve edilecek harflere zâid harfler adı verilir. Harflerin kelimeye ilâvesi belirli ölçülere göre olduğundan, eklenecek harfler de bellidir. Kelimeye ilâve edilebilecek zâid harfler şunlardır: أ، ا، ت، س، م، ن، ه، و، ى

Öncelikle kelimenin harflerine bakıp aslî harfleri tespit edilir. Bu kelimede üç adet harf olması nedeniyle kelimenin tümü aslî harften oluşmaktadır. Bunların yerine sırasıyla fe (ف) ,ayn (ع) ve lam (ل ) yazılır. ر nin yerine yazılacak harf de ayn (ع)'dır.

Sonunda kapalı te harfi bulunan isimler müennestirler. Bu harfe tâ-i merbûte veya tâ-i te’nîs adı da verilir. Osmanlı Türkçesinde kapalı te ( ة ) şekli kullanılmaz. Onun yerine açık te ( ت ) harfi veya ha-i resmiye ( ه ) adı verilen şekli kullanılır. Buna göre dört seçenek müennesken مذكور "mezkur" sözcüğü müzekkerdir.

Kelime sonunda zâid olarak bulunup ye (ى ) şeklinde yazılıp (a) sesiyle okunan eliftir. Buna elif-i maksûre adı verilir. شورى "şûrâ" sözcüğü buna örnektir.

Arapçada şekil ve mana bakımından herhangi bir müenneslik belirtisi ve özelliği taşımayan bazı kelimeler vardır. Müennes oldukları ancak işitilerek veya sözlüklerden öğrenilir. Bunlara semâî müennesler adı verilir. Altmış kadar isimden ibarettirler. Bunların bir kısmı daima müennes kabul edilirler. ارض "arz" sözcüğü bunlardan biridir. Diğer seçeneklerse manevî müenneslerdir.

Seçenekler ين (eyn) ve اَنْ (an) ekleriyle tesniye haline getirilmişken  دولت "devlet" sözcüğü yalın haldedir.

صابر (sabir)'in cem‘-i müzekker-i sâliminde ين (eyn) eki gerektiği şekilde kullanılmamış, صابرن şeklinde eksik bırakılmıştır.

رايت sözcüğünün cem‘-i müennes-i sâlimi رايات "râyât"dır.

اغيار ve اوزان ef ‘âl, كرام ve عظام fi‘âl veznindelerdir. حدود ise fu‘ûl veznindedir.

Bunlardan masdar, ism-i mekân, ism-i zamân, ism-i âlet, ism-i tasgīr, türündeki kelimeler isimdirler. İsm-i fâ‘il, ism-i mef‘ûl, sıfat-ı müşebbehe, mübâlağa-i fâ‘il, ism-i tafdîl, ism-i mensûb türündeki kelimeler sıfattır.

أ ، ا ، ت ، س، م، ن، ه ، و، ى: Zaid harflerdir.

تحکیم  (tahkîm): “Hakem tayin etmek. Hâkim nasbeylemek. Kuvvetlendirme. Sağlamlaştırmak, kavileştirmek.”

İkrâm kelimesinin vezni if'âl'dir.

عسكرى: Askerî, müzekker bir kelimedir.

Arapçada şekil ve mana bakımından herhangi bir müenneslik belirtisi ve özelliği taşımayan bazı kelimeler vardır. Müennes oldukları ancak işitilerek veya sözlüklerden öğrenilir. Bunlara semâî müennesler adı verilir. Altmış kadar isimden ibarettirler. Bunların bir kısmı daima müennes kabul edilirler:
فردوس firdevs (cennet), ّسن sinn (yaş), قوس kavs (yay), نار nâr (ateş), ارض arz (yer), … gibi.